به گزارش خبرنگار سوره سینما، محمود اربابی در آغاز در برنامه «چشم شب روشن» با اشاره به حرف ها و گفته های زیادی که در این سال ها درباره شهید آوینی زده شده است، اظهار کرد: آشنایی من با مرتضی آوینی در دانشکده بود. البته این افتخار را داشتم از زمانی که مجله سوره شکل گرفت، با مرتضی به طور مفصل ارتباط برقرار کردم و نکات زیادی یاد گرفتم و به همین دلیل آن زمان، دوران ویژه ای برایم بود. در همان دوران، بهروز افخمی در مجله سوره حضور داشت.

وی اشاره کرد: در اغلب زمان ها، سید مرتضی، رئیس من بود؛ از مجله سوره که به جای برادرشان سید محمد آوینی آمدند تا واحد تلویزیونی حوزه و همچنین در زمان تولید فیلمنامه، با او بودم و همیشه به عنوان رئیس بنده حضور داشت.

این فیلمنامه نویس با بیان اینکه برای نخستین بار است که در تلویزیون برای صحبت کردن درباره آوینی حضور دارم، تصریح کرد: با وجود آنکه در سالگرد شهادت سید مرتضی برای بعضی از رسانه ها یاداشت می دادم، اما با این حال از صحبت کردن در این باره کمی پرهیز داشتم زیرا احساس می کردم همه با سید مرتضی دارند خودشان را میزان قرار می دهند و کمتر به ویژگی های سید مرتضی فارغ از تعاریفی که مرسوم است، می پردازند.

وی افزود: به این فکر می کردم اگر بخواهیم در این برنامه درباره شهید آوینی صحبت کنیم، در خصوص ویژگی که کمتر صحبت شده، حرف بزنیم؛ شهید آوینی به آینده بیش از آن لحظه ای که در آن حضور داشت، نظر داشت و فکر می کرد اگر کاری قرار است اتفاق بیافتد، باید به تاثیراتی که در آینده دارد، توجه کنیم یعنی بیشتر علاقه مند بود کارهایی که انجام می دهد در آینده تاثیر داشته باشد.

این مدرس دانشگاه درباره محبت زیاد آوینی به خود بیان کرد: آوینی اغلب نوشته هایش را قبل از اینکه در مجله چاپ شود، به من می داد تا بخوانم. شهید آوینی اعتقاد داشت این مطالب برای حال نیست زیرا معتقد بود کسانی که برای حال زندگی می کنند، تصمیمات خود را گرفته اند و ذهن هایشان شکل گرفته است.

وی جاری بودن سید مرتضی در زمان را ویژگی مهم دیگر او عنوان کرد و ابراز داشت: این ویژگی باعث حمله عده ای و دفاع عده دیگری از او شد. خیلی ها یا به دنبال تخریب و یا به دنبال تقدیس او بودند اما سید مرتضی این ویژگی را مطلقا نداشت یعنی افراط گرایی یا مطلق گرایی، در نظرهایش نداشت.

اربابی با ذکر مثالی ادامه داد: فیلم «عروس» و «هامون» اکران شد و سید مرتضی احساس کرد، این فیلم ها مسیری در آینده سینما هستند که باید به آنها توجه کرد؛ اگر سینما قرار است وارد عرصه اثرگذاری بر سینما شود، باید دیده شود زیرا علی رغم اینکه فیلم های سینمایی در دهه ۶۰ تماشاگر خودش را داشت، اما در مرور زمان رو به کاهش بودند که این تغییر باعث افزایش مخاطبان سینما به شکل خاص شد. بنابراین ویژگی عدم افراط و نگاه به آینده برجسته ترین ویژگی سید مرتضی آوینی بود.

این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال مجری که توجه آوینی به فیلم های «هامون» یا «عروس» نتیجه احساسات است یا کاملا بر اساس منطق و عقل است، گفت: این دو فیلم یک ساحت دارند از این جهت که ارتباط شان با مخاطب، یک ارتباط روان بود. سید مرتضی در ارتباط با «هامون» ار نظر دیدگاه و نه ساختاری، تحلیل می کرد اما در مورد فیلم عروس، ساختاری و نه الزاما محتوایی آن را بررسی می کرد.آوینی معتقد بود این نوع فیلمسازی باید در سینمای ایران تشویق شود و مورد توجه قرار گیرد.

در ادامه بهروز افخمی در پاسخ به این سوال مجری که آیا مرتضی آوینی در حوزه سینما دچار افراط و تفریط می شد، گفت: شهیدی آوینی معتقد بود دو فیلم «عروس» و «هامون» نماینده دو گرایش مختلف در سینمای ایران هستند که با یکدیگر، اختلاف هم دارند.

وی افزود: شهید آوینی جزو هیئت امنای بنیاد فارابی بود یعنی در کنار سید محمد بهشتی قرار می گرفت و خیلی وقت ها، درباره سیاست ها و برنامه هایی که قرار بود در وزارت ارشاد برگزار شود، با او مشورت می شد و با وجود نقدی که داشت، همیشه تعامل داشت و برخورد حذفی هیچ وقت نه از سوی حوزه هنری که نماینده یک نوع تفکر بود و نه از سوی بنیاد فارابی که نماینده تفکری دیگر بود، رخ نمی داد.

این کارگردان سینما با بیان اینکه بعضی گمان می کنند وقتی از یک نفر دفاع می کنیم، مخالف جریان دیگر هستیم، عنوان کرد: این نگاه شبیه هواداری از تیم های فوتبال است یعنی فکر می کنند اگر یکی از سید مرتضی آوینی دفاع می کند باید با همه جریانات دیگر مخالفت کند. این نوع نگه مختص فضای «مزاجی» است و اساسا کسانی که در این فضا حرف می زنند، خود به خود به سمت ابتذال می روند و در چند جمله از بیخ یکدیگر را منکوب می کردند اما آن زمان اینگونه نبود یعنی با وجود اینکه منتقد یکدیگر بودند اما اهل گفتگو و تعامل بودند.

وی درباره خلوت های شهید آوینی با دوستان و خودش اظهار کرد: سید مرتضی، خلوت های محض نداشت و در اتاقش همیشه باز بود و ساعت های زیادی بین ما بود و به همین دلیل خیلی دیر به خانه می رفت و صبح زود هم به محل کار می آمد.

افخمی با تصریح بر اینکه آوینی هیچ چیز را عمدا از دیگران نمی پوشاند، عنوان کرد: این شفافیت به حدی بود که حتی می شد احوال درونی او را نیز متوجه شد یعنی اگر یک روز غمگین بود یا خیلی سرحال بود را به راحتی می فهمیدیم.

در ادامه اربابی یکی از ویژگی های مثبت آوینی را این دانست که برای اثبات چیزی با کسی مواجه نمی شد، بلکه برای فهم یک چیز با آدم ها مواجه می شد، اظهار کرد: این موضوع سبب شد تا مدت های طولانی با یک نفر بنشیند و حرف بزند حتی اگر آن آدم دیدگاه های مخالفی داشت. عموما در مباحث، افراد همیشه یک طرف هستند اما سید مرتضی یک طرف نبود و وسط ایستاده ایستاده بود و فکر می کرد می تواند با همه به نتیجه برسد.

وی ادامه داد: سید مرتضی اگر با تفکرات کسی مخالف بود، اینطور نبود که حرف نزند و گفتگو نکند. سید مرتضی حتی وقتی صحبت هم می کرد یک مولف بود یعنی اینگونه نبود که بخواهد دائما ارجاع دهد و از دیدگاه دیگران صحبت کند. این نگاه این قدرت را به او می داد تا با همه دیدگاه ها مواجه شود. وقتی با آدم های مجله سوره صحبت می کردید، می گفتند آدم هایی با تفکرات مخالف می آمدند و حتی مطالب شان هم منتشر می شد.

این فیلمنامه نویس با بیان اینکه سید مرتضی در عرصه انقلاب بود و با انقلاب یک تولد جدید پیدا کرد، اظهار کرد: وقتی با او مواجه شدیم، به عنوان کسی که فرزند انقلاب است، صحبت می کردیم.

در ادامه مجری برنامه از ادبیاتی خاص در نقدهای آوینی گفت که راه گفتگو را می بندد که افخمی پاسخ داد: سید مرتضی متعلق به فضای روشنفکری بود یعنی قبل از انقلاب دانشجوی دانشکده هنرهای زیبا و فارغ التحصیل معماری بود. آن فضا یک فضای نقد تند و گفتگویی بود که در همه نقاط دنیا هم متداول بود.

این مدرس سینما بیان کرد: تفکر نیروهایی که سمت سوره بودند انتظار داشت حرف های آوینی چون صریح و صادقانه است، تحمل شود اما رفتارهای طرف مقابل، کم کم تبدیل به برخوردهای تند و قهرآمیز شد و حتی نسبت به پرونده سازی برای سوره هم اقدام کردند. این موضوع از جانب اشخاصی اتفاق افتاد که در سوره کاملا تحمل می شدند. در سال هایی که فیلم های سیاه و نشانه تغییر عقیده مخملباف ساخته شد، هنوز کسانی در سوره بودند که نظرشان مثبت بود.

وی با ذکر خاطره ای ادامه داد: در جریانات شلوغی که مخملباف استاد راه انداختن آنها بود، دکتر سروش من را صدا کرد و نصیحت کرد که چرا از مخملباف حمایت نمی کنید؟ من متعجب شدم چرا دکتر سروش باید خودش را خرج مخملباف کند و به او گفتم نخستین کاری که می کنید این است که از مخملباف فاصله بگیرید زیرا این آدم از نظر فکری در حال غرق شدن است و معلوم نیست از نظر سیاسی نیز چه حرکاتی سر بزند.

افخمی ادامه داد: این حرف ها سبب شد، دکتر سروش بدون هیچ زمینه تصور کند، مجله سوره کاملا مخالف او است و در مقابلش ایستاده است و می خواهد او را حذف کند. به او گفتم شاید باور نکنید، اما در سوره، طرفداران متعصبی دارید که حتی وقتی درباره نظریه قبض و بسط شریعت شما صحبت کردم و گفتم صورت بندی خوبی ندارد، عده ای در مجله علیه من موضع گرفتند. در واقع هم دکتر سروش و هم مخملباف آدم های متعصبی هستند که مخالفین را تحمل نمی کنند اما در عین حال فکر می کنند علیه آنها لشکر کشی کرده ایم.

وی درباره اینکه آیا کسی هم با شخصیت شهید آوینی مخالف بود، عنوان کرد: بله! کسانی بودند که حتی می گفتند ما به تو شک داریم و حتی مسلمان درست و حسابی هم نیستی یعنی آدم های گاها کم سواد و بی سواد، به مجله می آمدند و حرف های خودشان می زدند.

در ادامه اربابی با اظهار به اینکه سید مرتضی به عنوان سرگرمی سینما را نمی پذیرفت، تصریح کرد: سید مرتضی در باورهایش از ابتدا تا انتها یکی بود، اما در مواجهه با آن چیزی که اتفاق می افتد اینگونه نبود که بگوید چون من اینگونه فکر می کردم باید بمانم. اما عده ای تلاش دارند بگویند سید مرتضی، همیشه سید مرتضی بوده است. در مواجهه با سینما، اگر کسانی می گویند احساس سید مرتضی این بوده که باید در سینما با یک پهنه مواجه شد و نه در یک نقطه، این را مبتنی بر تغییر در او می دانند در حالیکه این ربطی به سید مرتضی ندارد.

وی یادآور شد: به یاد دارم اولین بار که با اسم سید مرتضی مواجه شدم در سال ۶۴ بود که روزی در دانشکده ما ایشان را دعوت کردند که در مورد موسیقی صحبت کند، بعد از صحبت هایشان، بحث ها و اختلاف دیدگاه ها به واسطه صحبت های ایشان در سطح دانشکده زیاد بود، عده ای موافق و عده ای مخالف بودند، از نظر من از روز اول تا روز آخری که با ایشان آشنا بودم، باورها و دیدگاه های سید مرتضی نسبت به مبانی انقلاب و هنر و مسایل دیگر یکی بود اما نحوه تعامل و برخوردش متفاوت بود. اما عده ای نمی خواهند این را باور کنند و به همین دلیل می گویند سید مرتضی همانی بود که از اول بود.

مجله شبانگاهی «چشم شب روشن» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه ساعت ۲۳ از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.