به گزارش سوره سینما، صدوبیست‌ویکمین برنامه «سینماروایت» که دومین قسمت از فصل جدید این برنامه نیز بود، به نقد و بررسی مستند «ادوارد» با حضور عباس سلیمی‌نمین (منتقد)، محمدتقی فهیم (منتقد)، محمدباقر شاهین (کارگردان) و محمدمهدی شیخ‌صراف (مجری – کارشناس) اختصاص داشت.

ادوارد چگونه متولد شد؟

در ابتدای این نشست محمدباقر شاهین کارگردان مستند «ادوارد» درباره چگونگی آشنایی با سوژه این مستند گفت: من اولین بار «ادوارد» را در یکی از برنامه‌های شبکه بی‌بی‌سی دیدم و صحبت‌های او درباره زندگی‌اش در آن برنامه برای من جذاب بود؛ تا اینکه من در سال ۲۰۱۵ برای یکی از آثارم به جشنواره برلین دعوت شدم و در آن سفر محل زندگی ادوارد را پیدا کردم ولی احساس کردم برای پرداختن به سوژه او باید ارتباط بیشتری با او بگیرم، به همین خاطر بعد از دو سفر دیگر به اروپا و ملاقات با «ادوارد»، در اواسط سال ۲۰۱۶ ساخت این اثر آغاز شد.

کمرنگ بودن نقش پژوهش در مستند «ادوارد»

عباس سلیمی‌نمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در ادامه این نشست با تقدیر از محمدباقر شاهین برای ساخت این اثر و پرداختن به بخشی از تاریخ معاصر، در ارتباط با مستند «ادوارد» گفت: اما نکته‌ای که درباره این مستند می‌خواهم بگویم آن است که این سوژه دارای ظرفیت چندانی برای پرداختن به همه ابعاد سازمان منافقین نیست. نکته دیگری که در ارتباط با این اثر با آن مواجه هستیم، کمرنگ بودن نقش پژوهش در آن است. یعنی انتظار می‌رفت که سازندگان با مطالعه در این حوزه، در اثر خود علاوه بر روایت سرگذشت زندگی شخصی ادوارد، اطلاعاتی درباره سازمان منافقین نیز ارائه می‌کردند و از این طریق سازندگان می‌توانستند به آنچه که از ساخت این اثر به دنبال آن بودند، نزدیک‌تر شوند.

سلیمی‌نمین در ادامه گفت: اما مسئله دیگر در ارتباط با ادوارد آن است که این فرد خود از جمله چهره‌های بسیار رده پایین سازمان منافقین بوده که ارتباط بسیار سطحی با سازمان داشته است. این در حالی است که در سازمان منافقین افرادی حضور داشتند که حتی تا ۱۰ سال در سلول انفرادی نگه داشته می‌شدند تا تاثیر آن‌ها بر سایر نیروهای سازمان تا حد ممکن کم شود. مثال‌های زیادی از این موارد وجود دارد ولی مسئله این است که آیا ادوارد می‌تواند به عنوان دریچه‌ای برای شناخت پدیده پیچیده‌ای چون مجاهدین خلق باشد؟

اوج خشونت منافقین در مواجهه با چهره‌های جدا شده

سلیمی‌نمین در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به ابعاد مختلفی که سازمان منافقین داشته و لزوم شناخت این ابعاد اظهار کرد: کتاب‌های مختلفی در ارتباط با سازمان منافقین از سوی افراد جدا شده از این سازمان در خارج از کشور منتشر شده است که با خواندن آن شما می‌توانید به ابعاد مختلف این سازمان و اوج معایب ضدانسانی این سازمان پی ببرید. سازمانی که انسان‌ها را از درون تهی می‌کند و البته ادوارد هم در این مستند بخشی از این موضوعات را بازگو می‌کند ولی نکته این است که او اساسا فرد مهمی در سازمان منافقین نبوده به همین خاطر پس از جدایی نیز مورد توجه افراد رده بالای سازمان قرار نمی‌گیرد؛ اما اگر شما همین رفتار را با رفتاری که سازمان منافقین پس از جدایی علی زرکش کرد، مقایسه کنید، متوجه اوج خشونت این سازمان می‌شوید.

ادوارد درباره منافقین نیست

محمدتقی فهیم منتقد سینما دیگر چهره‌ای بود که در ادامه این نشست به نقد و بررسی مستند ادوارد پرداخت. فهیم با اشاره به پیچیده بودن موضوع منافقین گفت: ما با تشکیلات مخوفی روبرو هستیم که آسیب‌های بسیاری را به جوانان این مملکت وارد کرده است و نمی‌توان از یک اثر انتظار داشت که به همه ابعاد این سازمان بپردازد. من باید به این نکته نیز اشاره کنم که به نظرم اساسا این فیلم در ارتباط با سازمان منافقین نیست. البته باید بگویم متاسفانه این‌گونه نیست، چرا که هر جای دیگری در دنیا اگر با چنین تشکیلاتی طرف بودند که چند هزار نفر از مردم یک کشور را ترور کرده بودند، بدون شک آثار متعددی برای معرفی ماهیت واقعی آن‌ها تولید می‌شد.

«برای دخترم سمیه» هنوز بهترین مستند درباره منافقین است

فهیم در ادامه با اشاره به آثاری که در این سال‌ها در ارتباط با منافقین در سینمای ایران تولید شده است، اظهار کرد: متاسفانه آثاری که در همین چند سال اخیر هم در ارتباط با سازمان منافقین تولید شده نیز اغلب آثار اثر ضعیفی بودند که نتوانسته بودند در رویکرد دراماتیک خود قوی ظاهر شوند. در حوزه مستند نیز وضعیت به همین شکل است و اگر بخواهیم بهترین اثر تولید شده در این حوزه درباره سازمان منافقین را انتخاب کنیم، باید به مستند «فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه» اشاره کنیم.

این منتقد پیشکسوت سینما در ادامه خاطر نشان کرد: به نظر من این مستند در گونه پرتره ساخته شده و در این گونه توانسته از عهده کار خود برآید. یعنی این فیلم اساسا در ارتباط با منافقین نیست بلکه پرتره‌ای در ارتباط با یک جوان بلندپرواز است که در زندگی خود دچار فراز و نشیب‌هایی می‌شود. در این شرایط، کار مستندساز برای اینکه بتواند او را در چارچوب مورد نظر خود قرار دهد و به لایه‌های درونی سوژه خود نزدیک شود، خیلی سخت است.

«ادوارد» یک پرتره جذاب است

وی با اشاره به همنظر بودن خود با سلیمی‌نمین درباره ضعف پژوهش در این اثر گفت: این پاشنه آشیل عرصه مستندسازی کشورمان در این مستند نیز وجود دارد و من نیز در این زمینه با آقای سلیمی‌نمین همنظر هستم. البته فیلمساز در بخش فرمی، هوشمندی‌هایی را به خرج داده است. فیلمساز توانسته در این اثر با تصاویری لاغر و یک سوژه‌ تقریبا معمولی اثری را بسازد که مخاطب را سرگرم کند و این کار ساده‌ای نیست. چون در گونه پرتره اصولا ساخت مستندی که بتواند مخاطب را سرگرم کند و برای او جذاب باشد، کار بسیار سختی است ولی شاهین با هوشمندی توانسته با استفاده از عوامل مختلف از جمله موسیقی، این کار را انجام دهد.

مستندساز نتوانسته به سوژه‌اش جهت دهد

سلیمی‌نمین در ادامه این نشست با اشاره به اینکه این سوژه می‌تواتند برای نسل امروز جذاب باشد، گفت: ما در دورانی زندگی می‌کنیم که اگر بخواهیم حجم بالایی از اطلاعات سیاسی را در یک اثر هنری به جوانانمان منتقل کنیم، قبول نمی‌کنند و به اصطلاح پس می‌زنند و من فکر می‌کنم نوع ورود به این قضیه خوب است و استفاده از موضوعاتی مثل موسیقی و یا آوازخواندن شخصیت اصلی که در فیلم شاهد آن هستیم، کمی می‌تواند فضای ناشی از سیاسی شدن موضوع را تلطیف کند اما مشکل این است که مستندساز نمی‌تواند به این سوژه خوب، جهت‌دهی کند تا از طریق این سوژه انتقال پیام را انجام دهد.

برخی از جریانات داخلی به دنبال تطهیر چهره منافقین هستند

این کارشناس تاریخ با اشاره به تلاش‌های اخیر برخی از جریانات داخلی برای تطهیر چهره سازمان منافقین گفت: دلیل تاکید من بر این موضوع این است که در چند سال اخیر جریاناتی در داخل کشور تلاش می‌کنند تا جنایت‌های سازمان مجاهدین را تطهیر کنند و این سازمان را مظلوم نشان دهند. این مسئله قابل تاملی است. لذا شما می‌بینید غربی‌ها با همکاری اسرائیل همزمان با نشست اخیر سازمان مجاهدین در پاریس، به دنبال حرکتی تازه برای تطهیر این سازمان بودند.

وی افزود: من در این مدت اخیر مقالاتی را در برخی از مجلات داخلی دیدم که می‌خواهند آرام آرام سازمان منافقین را تبرئه کنند و آن‌ها را افرادی نشان دهد که از سرناچاری دست به سلاح بردند در حالی که همه مقالات نوشته شده توسط اعضای بردیه از مجاهیدن خلق در خارج از کشور نشان می‌دهد که مجاهدین خلق از ابتدای پیروزی انقلاب اعضای خود را به طرف ایجاد تنفر از انقلاب اسلامی سوق می‌دهد تا روزی آن‌ها را مجبور کند که علیه این نظام، اسلحه به دست بگیرند.

مستندساز سیاسی نیستم

محمدباقر شاهین کارگردان این اثر در ادامه برنامه در پاسخ به نقدهای مطرح شده به مستند «ادوارد» گفت: من با سوژه‌ای طرف بودم که حتی یک فریم آرشیوی از او موجود نبود و من باید روایتی از ۵۲ سال زندگی این فرد را بدون حتی یک فریم آرشیو روایت می‌کردم. این بزرگترین چالشی بود که من با آن روبرو بودم که بتوانم همه ابعاد شخصیتی او را آن‌گونه که مدنظر بودم، به تصویر بکشم. من نمی‌خواهم ارزش مستندهای سیاسی را پایین بیاورم ولی من مستندساز سیاسی نیستم و ادعایی هم ندارم که فیلم من در ارتباط با مجاهدین خلق است بلکه ارتباط سوژه با مجاهدین خلق تنها بخشی از مستند من است.

از زاویه انسانی به ادوارد نگاه کردیم نه سیاسی

وی با اشاره به این نقد که ادوارد نقش مهمی در سازمان منافقین نداشته نیز اظهار کرد: شما در هر اداره‌ای که وارد شوید، می‌توانید این نکته را ببینید که ممکن است آبدارچی یک اداره از مشاور رئیس آن مجموعه، اشراف بیشتری نسبت به شرایط و ویژگی‌های آن اداره داشته باشد و این سوژه را نیز می‌توان از همین زاویه نگاه کرد. اما به طور کلی بیشتر تلاش ما بر این بوده تا در این اثر به جای داشتن نگاهی سیاسی، با نگاهی انسانی به بررسی این سوژه بپردازم؛ هر چند که من برای افزایش شناختم در ارتباط با منافقین، بیش از ۱۵ کتاب در ارتباط با آن‌ها خواندم و چند صدساعت از برنامه‌ها و سخنرانی‌های آن‌ها را دیدم.

او در ادامه خاطرنشان کرد: من دوست دارم برای نسل جوان که خودم نیز جزئی از آن‌ها هستم، فیلم بسازم. با همین نگاه و شناختی که از نسل خودم دارم سعی کردم به نحوی قصه ادوارد را روایت کنم که نسل جوان بتواند بیشتر به شخصیت او نزدیک شود. علاوه بر این قرار نیست که ما همه سوالات مخاطب که شاید در یک سریال ۵۰ قسمتی هم نمی‌شود به آن پاسخ داد در یک مستند ۷۰دقیقه‌ای پاسخ دهیم بلکه همه تلاش ما بر این بود که برای مخاطبی که از سازمان مجاهدین خلق اطلاعی ندارد، سوال ایجاد کنیم.