به گزارش سوره سینما، در این برنامه که همزمان با هفته بانکداری اسلامی برگزار می‌شد، علاوه بر صادق زارع نویسنده و کارگردان این مستند، دکتر حسین صمصامی استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی به عنوان کارشناس، محمدتقی فهیم به عنوان منتقد و محمدمهدی شیخ‌صراف به عنوان مجری – کارشناس حضور داشتند.

مسئله بانکداری اسلامی باید در حوزه‌های علمیه حل شود

در ابتدای این برنامه صادق زارع نویسنده و کارگردان مستند «ربانک» با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در ارتباط با اینکه مسئله مشکلات موجود در سیستم بانکی باید در حوزه‌های علمیه حل بشود، گفت: رهبری چند سال پیش در پاسخ به سوالی فرمودند مسئله بانکداری اسلامی باید در حوزه‌های علمیه حل بشود و بسیاری از علما هم در ارتباط با ربا در سیستم بانکی کشور هشدار داده‌اند، ولی متاسفانه کسی به این موضوع توجه چندانی نمی‌کند.

زارع در ادامه در ارتباط با چگونگی شکل‌گیری ایده ساخت این اثر اظهار کرد: «ربانک» در ظاهر یک مستند اقتصادی ولی در باطن یک مستند اقتصادی و اجتماعی است. چرا که بحث‌های اقتصادی مطرح شده در این اثر به نوعی ارتباط مستقیمی با جامعه دارد. همین دووجهی بودن سوژه در کنار دغدغه‌ای که در ارتباط با ساخت مستدی پیرامون مسئله ربا در سیستم بانکی کشور داشتم، زمینه ساخت این اثر شد.

وی افزود: بحث دلار و جنگ‌های ارزی از جمله موضوعاتی بود که ما دوست داشتیم در این مستند به آن بپردازیم ولی به علت طولانی شدن زمان مستند اجماع همه آن‌ها در یک مستند امکان‌پذیر نبود.

ماهیت فعالیت بانک‌ها از اساس بر مبنای ربا است

دکتر حسین صمصامی استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی دیگر سخنران این مراسم بود که در سخنانی در ارتباط با ربا در سیستم بانکداری کشور و تاثیر آن در شرایط فعلی جامعه گفت: موضوع بانک در دنیا و در ایران یکی از مسائلی است که با تمام ابعاد معیشت زندگی انسان سروکار دارد و این آثار شدیدی بر رفتار اقتصادی و جامعه دارد. واقعیت آن است که ماهیت فعالیت بانک‌ از اساس بر مبنای ربا است و با ربا عجین شده است.

وی افزود: اشتباهی که محققین اقتصاد اسلامی در این زمینه انجام دادند این بود که می‌خواستند با حذف ربا از بانکداری تجاری غربی آن را اسلامی کنند. درواقع ما قانونی را به اسم بانکداری بدون ربا ایجاد کردیم و آن را سوار بر بانکی کردیم که از اساس ماهیت آن را نمی‌دانستیم. بعد پس از گذشت بیش از ۳۰ سال به جایی رسیدیم که علمای ما نسبت به ربوی بودن بانک‌ها اعتراض می‌کنند.

صمصمامی خاطرنشان کرد: قوانین زیادی برای موضوع وضع شد و بخشنامه‌های بسیاری هم در ارتباط با این موضوع نوشته شده، حتی همین الان یکی از قوانینی یکه مجلس در حال بررسی آن است، اصلاح قانون بانکداری جمهوری اسلامی ایران است ولی متاسفانه هیچکدام از آن‌ها هنوز نتوانسته موثر واقع شود.

بخش عمده نقدینگی جامعه در اختیار ۵ درصد از مردم!

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تاثیر ساخت آثار فرهنگی و هنری همچون مستند «ربانک» بر تغییر این شرایط چیست، اظهار کرد: به نظرم یکی از مسیرهایی که می‌تواند در زمینه تبدیل دغدغه‌های این حوزه به مطالبه عمومی موثر باشد، فیلم و رسانه است. چرا که این ابزار ظرفیت آن را دارند که این قبیل موضوعات را تبدیل به یک مطالبه عمومی از سوی جامعه کنند.

وی افزود: ما در جامعه زندگی می‌کنیم که حجم نقدینگی آن به ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که عمده آن‌ها در این بانک‌ها خلق شده است. این در حالی است که ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان آن سپرده‌های مدت‌دار است که سود سالانه ۲۰ درصد به آن تعلق می‌گیرد و اتفاقا ۹۵ درصد از این رقم فقط در اختیار ۵ درصد از جامعه امروز ماست و در هر سال فقط از طریق سود بانک‌ها، ۲۴۰ هزار میلیارد تومان عاید آن‌ها می‌شود.

بزرگترین عامل مشکلات فعلی اقتصاد سیستم بانکی است

صمصامی در ادامه با اشاره به اینکه برای درک بهتر شدت بزرگی این اعداد باید آن‌ها را با مصادیقی از مصارف عمومی بودجه‌های دولتی مقایسه کرد، گفت: مجموع یارانه‌ای که دولت هر سال به همه مردم می‌دهد ۴۰ هزار میلیارد تومان است. ۲۴۰ هزار میلیارد تومان، یعنی ۶ برابر یارانه کل یک سال همه مردم و این فقط رقمی است که از سود بانک‌ها عاید آن ۵ درصد می‌شود.

وی افزود: طرح هدفمندی یارانه‌ها با این هدف آغاز شد که عدالت در توزیع یارانه‌های دولتی در جامعه ایجاد شود، اما به نوعی با این کار قیمت‌ها برای همه اقشار جامعه بالا برده شد در حالی که به هر نفر فقط ۴۵ هزار تومان تعلق می‌گرفت. اما ۵ درصد جامعه هستند که هر سال حساب‌هایشان فقط از طریق سود بانک‌ها ۲۴۰ هزار میلیارد تومان شارژ می‌شود و این اصلا قابل مقایسه با آن عدد یارانه دولتی نیست.

صمصامی خاطر نشان کرد: موضوعی که باعث می‌شود این وضعیت هر سال بدتر و بدتر شود و فاصله طبقاتی در جامعه بیشتر شود، سیستم بانکی است. همین اتفاقاتی که اخیرا در بازار سکه و ارز افتاد هم نتیجه همین سیستم بانکی است چرا که شما فکر می‌کنید چه کسانی هستند که قدرت خرید تعداد بالایی سکه و ارز را دارند؟ این پول‌ها به غیر از سیستم بانکی از کجا می‌تواند تامین شود؟!

نقش مهم سینما و رسانه در ایجاد روحیه مطالبه‌گری در مردم

این استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه سیستم بانکداری ربوی در غرب نیز وجود دارد، گفت: هر چند که سیستم بانکداری در غرب نیز ربوی است ولی مسئله آن است که آن‌ها یک سیستم شفاف برای نظارت بر چرخه بانکداری خود دارند و مکانیزم‌های مالیاتی اجازه نمی‌دهند که اختلاف طبقاتی به این شدت در جامعه گسترش پیدا کند.

وی افزود: این در حالی است که سیستم مالیاتی کشور ما با معایب بسیاری روبرو است و نتیجه آن این می‌شود که نه دولت، نه مجلس و نه بانک مرکزی قدرت اصلاح این وضعیت را پیدا نمی‌کند چون در این سیستم بدون شفافیت، پول با قدرت خود همه کار می‌شود. در این شرایط است که به نظرم رسانه در ایجاد روحیه مطالبه‌گری از جانب مردم نقش پیدا می‌کند و به نظرم کاری که سازندگان این مستند انجام دادند، قدم ارزشمند و مهمی است.

جبران کم‌کاری‌های سینمای داستانی در عرصه مستند

محمدتقی فهیم منتقد سینما نیز در سخنانی با تشکر از سازندگان این مستند برای پرداختن به سوژه‌ای که دغدغه اقشار فردوست جامعه است، اظهار کرد: خوشبختانه سینمای مستند ما در طی این سال‌ها جهشی خوبی داشته و آن چیزی که سینمای بلند داستانی ما از آن غفلت می‌کند را سینمای مستند در حال جبران آن است.

وی افزود: اما نکته‌ای که وجود دارد این است که مستندساز پیش از ساخت یک اثر در ابتدا باید مشخص کند که این مستند را برای چه مخاطبی می‌سازد. به نظرم این سوالی است که باید سازندگان این اثر نیز به آن پاسخ بدهند که این مستند را برای چه مخاطبی تولید کرده‌اند؟ اگر این مستند برای مخاطب عام تولید شده باید تمرکز آن بر بخشی که به مطالبات مردمی جنبه عینی و علنی می‌بخشد، بیشتر باشد.

«ربانک» در تعیین مخاطب خود سردرگم است

فهیم خاطرنشان کرد: این مستند از بعد پژوهشی دارای متن و پژوهش قابل قبولی است اما وقتی این متن پژوهشی قرار است در قالبی تصویری ریخته شود باید به مختصات آن قالب توجه شود. یعنی اگر برای سینما و پرده بزرگ ساخته می‌شود یک شرایطی دارد، اگر برای پخش در رسانه تلویزیون ساخته می‌شود، ویژگی‌های دیگری دارد. بنابراین مستند «ربانک» یکی در زمینه تعیین مخاطب خود و یکی در زمینه انتخاب گونه و قالب خود سردرگم است.

این منتقد سینما در ادامه اظهار کرد: امروز دیگر مستندسازی با تصاویر آرشیوی صرف، نمی‌تواند نظر مخاطبان را به خود جلب کند. بلکه مخاطب امروز، بیشتر به دنبال آن چیزی است که به یک موضوع عینیت می‌بخشد و توجه به همین موضوع است که باعث می‌شود مستند ماندگار شود. یعنی مستندساز باید آنچه که محققین به صورت پژوهش گردآوری کرده‌اند را با یک طرح درست تبدیل به یک درام تصویری و دیدنی برای مخاطب خود کند.

فهیم همچنین با اشاره به تقارن زمانی نمایش این فیلم با هفته بانکداری اسلامی گفت: یکی از جنبه‌های مهم هر مستندی این است که در زمان خودش به نمایش برسد. به ویژه آن که معمولا مستندهای تولید شده در داخل کشور به دلایل مختلفی نمی‌توانند در بازه زمانی خود و در آن زمانی که می‌توانند موثر باشند، فرصت نمایش پیدا کنند. ولی این مستند در هفته بانکداری اسلامی و درست در زمانی پخش می‌شود که بخشی از مردم اسیر معضل ربا در سیستم بانکی شده‌اند.