سوره سینما : روزبه رایگا مدیر فیلمبرداری آثاری چون «انارهای‌نارس»، «ممیرو»، «سایه‌های موازی»، «کارگر ساده نیازمندیم» و … این روزها فیلم سینمایی «شعله‌ور» ساخته حمید نعمت الله را روی پرده دارد. رایگا از اواسط دهه‌ ۸۰ فعالیت خود را به عنوان تصویربردار مستند و دستیار فیلمبردار آغاز کرد و با فیلم سینمایی «سربه مهر» ساخته هادی مقدم دوست به جمع مدیران فیلمبرداری پیوست.

رایگا در تازه ترین تجربه اش با حمید نعمت‌الله از شرایط نور و تصویر و ضبط لحظه هایی گفت که شنیدنش خالی از لطف نیست. او همچنین آثار کارگردان را روایتی خاص قلمداد کرد که مخاطب نظیرش را کمتر در سینما دیده اما به دفعات آن را تجربه کرده است. نکات بیشتر این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

* فیلم «شعله‌ور» تحت تاثیر فضاسازی است و این موضوع بار زیادی روی دوش فیلمبردار قرار می‌دهد. آیا از ابتدای کار این را می‌دانستید که قرار است فیلمبرداریِ شما نقش پررنگی در فیلم داشته باشد؟

– بله، از مراحل ابتدایی می‌دانستیم که فضاسازی و وجوه بصری نقش پررنگی در فیلم «شعله‌ور» دارد. فضایی که در فیلم شاهد آن هستید را از قبل بررسی و به اتفاق کارگردان در مورد آن تصمیم‌هایی گرفتیم. چند هفته قبل از شروع فیلمبرداری به همراه کارگردان و طراح صحنه محمدرضا شجاعی از لوکیشن‌هایی که قرار بود در آنجا فیلمبرداری انجام شود، بازدید کردیم و همه موارد از جمله زاویه آفتاب، بک‌گراندها، امکانات و… مورد بررسی قرار گرفت. نقش فیلمبرداری «شعله‌ور» با تدبیر و هدایت کارگردان، طراحی و اجرای بی‌نظیر صحنه‌ها و لوکیشن‌های بکر سیستان و بلوچستان توانست پررنگ باشد.

* در «سر به مهر» با هادی مقدم‌دوست همکاری داشتید ولی اگر درست خاطرم باشد این همکاری میان شما و شخص حمید نعمت‌الله تا قبل از «شعله‌ور» شکل نگرفته بود. با این حساب چگونه سعی کردید خودتان را به سلیقه بصری آقای نعمت‌الله نزدیک کنید؟

– اولین همکاری من با آقای نعمت‌الله مربوط به فیلم «سر به مهر» می‌شود. ایشان نگارش فیلمنامه را به طور مشترک با آقای مقدم‌دوست برعهده داشت. وقتی آقای نعمت‌الله برای فیلمبرداری فیلم «شعله‌ور» من را دعوت به همکاری کرد، شناختم از ایشان براساس فیلم‌ها، مطالب و مصاحبه‌هایشان بود.

نکته‌ای که بنظر من در همه آثار این فیلمساز وجود دارد آشنایی‌زدایی است؛ روایتی خاص که مخاطب نظیرش را کمتر در سینما دیده اما به دفعات آن را تجربه کرده است. لحظات و پلان‌هایی که جسارت و ظرافت در هدایت صحنه و بازیگر، دکوپاژ، میزانسن، جای دوربین، نور و … را نشان می‌دهد. من همه این ویژگی‌ها را در همکاری با ایشان لمس کردم و برایم تجربه بسیار ارزشمندی بود.

* میان پلان‌هایی که در تهران گرفته شده با پلان‌هایی که در سیستان و بلوچستان ضبط کرده‌اید نوعی کنتراست دیده می‌شود، برای این تفاوت جنس رنگ و نور تصاویر از همان مرحله پیش تولید تصمیم گرفته بودید؟

– بله، این موضوعی بود که آقای نعمت‌الله خیلی روی آن تاکید داشت. آفتاب و گردوغبار از ویژگی‌های اقلیمی استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود، ما هم سعی کردیم این ویژگی‌ها در سکانس‌های مربوط به این استان احساس شود. بخش اعظمی از این گردوغبار توسط تیم جلوه‌های ویژه میدانی در صحنه و بخش دیگر توسط تیم جلوه‌های ویژه بصری در مرحله پس از تولید شکل گرفت. نورپردازی در صحنه‌های مربوط به تهران به خصوص در صحنه‌های داخلی به شیوه‌ای طراحی شد تا این تفاوت بیشتر احساس شود. از لحاظ رنگ و نور هم به همراه نیما دبیرزاده که تصحیح رنگ این کار را برعهده داشت، سعی کردیم این کنتراست را بیشتر نشان دهیم.

* درباره تعاملی که در این کار با طراح صحنه داشتید، توضیح دهید.

– در مراحل پیش‌تولید و تولید، زحمات زیادی بر دوش گروه طراحی صحنه بود. لوکیشن اصلی ما در سیستان که همان محل اقامت کارگران در کانکس‌ها بود در یک زمین بایر ساخته شد.خیلی‌ها متوجه ساختگی بودن این لوکیشن نشدند، روزها و هزینه زیادی برای ساخت آن صرف شد، دکتر شجاعی همه موارد را در طراحی صحنه‌ چه به لحاظ نورپردازی، جای دوربین، زاویه آفتاب و… در نظر گرفته بود. ما در یک سری از لوکیشن‌ها امکان جابجایی دیواره‌های سازه را داشتیم تا بتوانیم قدرت مانور بیشتری در حرکات دوربین داشته باشیم. همکاری با آقای شجاعی در کنار اخلاق بی‌نظیرش برایم تجربه لذت بخشی بود.

* نورپردازی این لوکیشن هم نقش به‌سزایی در زیبایی آن داشت.

– ما هم سعی کردیم همانطور که ساختگی بودن لوکیشن‌ها احساس نمی‌شود، به شیوه‌‌ای نورپردازی کنیم که واقعی باشد و احساس نشود یک سری نور اضافه که مربوط به آن لوکیشن نیست در آنجا استفاده شده است، بلکه تلاش‌مان این بود از همان جنس نورهایی که در سیستان به چشم می‌خورد در نورپردازی صحنه‌ها استفاده کنیم. همانطور که در طراحی بسیاری از صحنه‌ها از متریال موجود در محیط و شیوه معماری آن منطقه الهام گرفتیم.

* در مورد پلان‌های مربوط به زیر آب که فیلمبرداری آن برعهده فیلمبردار دیگری بوده است توضیح دهید. آیا این پلان‌ها را در دریا گرفتید یا در فضای کنترل شده آنها را ضبط کردید؟

– با مشورتی که با تهیه‌کننده و آقای نعمت‌الله داشتیم، تصمیم گرفتیم پلان‎های زیر آب را در محدوده کنترل شده‌ای مثل یک استخر ضبط کنیم. دکور عظیمی زیر آب ساخته شد. برای گرفتن این پلان‌ها با یک تیم کاملا حرفه‌ایِ «فیلمبرداری‌ زیر آب» کار کردیم. آقای بهزاد ترکی‌زاده مدیر فیلمبرداری این تیم بودند. ما ۴ غواص داشتیم که همه چیز را زیر آب کنترل می‌کردند. آقای نعمت‌الله از طریق مانیتور همه اتفاقات را به طور کامل رصد می‌کرد و زحمات اصلی به عهده تیم فیلمبرداری زیر آب بود.

* حمید نعمت‌‌الله در قاب‌بندی‌ها، نورپردازی و چیدمان داخل قاب چقدر دست شما را باز می‌گذاشت؟

– خیلی زیاد. آقای نعمت‌الله آنقدر دقیق و با جزئیات، دکوپاژ و فضایی که مدنظرش است را برای عوامل توضیح می‌‌دهد که همه ناخودآگاه در مسیری که در ذهن ایشان است قرار می‌گیرند. مثلا پلان‌هایی که گرفتیم، به لحاظ نوری یا زاویه دوربین و … پلان‌هایی بودند که امکان نداشت به جایش پلان بهتر دیگری بگیریم. چون پلان با دقت خیلی زیادی برای من تشریح می‌شد و همه جزئیات در توضیحاتی که ایشان به ما می‌داد وجود داشت.

* دو سکانس انتهایی فیلم به لحاظ تداوم زمانی و نوری از یک غروب آفتاب تا طلوع آفتاب در روز بعد طول می‌کشد، در خصوص دلایل انتخاب این محدوده زمانی از روز توضیح دهید و بگویید اجرای این پلان‌ها با توجه به اینکه تداوم آن اهمیت زیادی داشته است چقدر طول کشید؟

– وقتی کاراکتر اصلی متوجه اتفاقی که برای پسرش افتاده می‌شود از آن خانه‌ای که محل استعمال مواد مخدر است بیرون آمده و به سمت لوکیشن اصلی حرکت می‌کند. این پلان را باید در «مجیک تایم» (Magic Time) ضبط می‌کردیم که خورشید پایین رفته و رمقی از روشنی آن در آسمان وجود ندارد. در پلان بعد، کاراکتر در تاریکی به به کمپ کارگران رسیده و خوابش می‌برد. موقعی از خواب بیدار می‌شود که گرگ‌ومیش صبح است و هنوز آفتاب بالا نیامده است. پس از آن وقتی کم‌کم هوا رو به روشنی می‌رود کاراکتر بالای سر پسرش رفته و او را در آغوش می‌گیرد و در پلان انتهایی فیلم که از کانکس به بیرون نگاه می‌کند دیگر آفتاب طلوع کرده است.

سعی کردیم این گذر زمان که یک بازه ده الی دوازده ساعته است را در طول پلان‌هایی که برایتان شرح دادم به تصویر بکشیم. بخاطر دقتی که این پلان‌ها به لحاظ تداوم زمانی داشتند در مجموع حدود هفت روز ضبط آنها طول کشید.

* تولید «شعله‌ور» چقدر طول کشید؟

– تولید این فیلم حدود چهار ماه طول کشید و «شعله‌ور» کاملا در بخش خصوصی تولید شده است. محمدرضا شفیعی تهیه کننده در تمام این مدت حامی فیلم بوده و همه تلاشش را کرده است تا اثر به بهترین شکل ساخته شود. مطمئنا اگر حمایت او نبود امکان ساخت چنین فیلمی وجود نداشت.

گفت و گو : عاطفه محرابی