به گزارش سوره سینما، برنامه زنده تلویزیونی «شب روایت»، شامگاه گذشته با محوریت ادبیات عامه بعنوان عامل هویت‌بخش فرهنگ ایرانی در میزگرد مسعود دیانی مجری و مهدی صالحی کارشناس برنامه به همراه دکتر حسن ذوالفقاری، نویسنده و استاد دانشگاه روی آنتن شبکه چهار رفت.

ذوالفقاری ابتدا درباره مفهوم شناسی ادبیات عامه گفت: ادبیات و فرهنگ عامه، همان فرهنگ کوچه و جاری میان مردم است چون راویان و شنوندگانش عمدتا مردم اند. هرچند که ممکن است حتی در میان دربار و درباریان نیز این نوع ادبیات را دیده باشیم، از نقل های ملیجکها تا نمایشهای رو حوضی برای اشراف و  غیره.

آبشخور ادبیات کلاسیک همین ادبیات عامه ماست

این استاد دانشگاه ادامه داد: از تفاوتهای ادبیات عامه با کلاسیک این است که شنوندگان و سازندگانش مردم اند، و نه صرفا یک شخص خاص مثل نویسنده یا شاعر. اینها میان مردمی رواج یافته که خوش ذوق و خوش طبع هستند. این ادبیات به نوعی کارکرد رسانه های الان را داشت و از سرگرمی گرفته تا حاوی ده ها نکته معرفتی بوده اند.

ذوالفقاری در ادامه در پاسخ به سوال مهدی صالحی، کارشناس کتاب برنامه «شب روایت»، درباره میزان استفاده ادبیات کلاسیک و ریشه دار از ادبیات عام توضیح داد: آبشخور ادبیات کلاسیک همین ادبیات عامه ماست. «مثنوی معنوی» با داستانهای مهم و تربیتی برای نسلهای مختلف، نشات گرفته از دین و بطور فراگیرتر از فرهنگ مردم است.

نویسنده کتاب «فرهنگ بزرگ ضرب المثل‌های فارسی» عنوان کرد: مولانا از آنچه میان بوده برای تبدیل به قله های داستانی استفاده میکرده است. این منحصر به مولانا نیست و حتی قبلتر در شاهنامه نیز شاهد روایتهایی هستیم که میان مردم موجود بوده، و فردوسی با زمان شناسی و هنرش آن را مبدل به مایه اثری مهم به نام شاهنامه میکند.

ادبیات درحال پوست اندازی است و نه نابودی

در این میزگرد مسعود دیانی، مجری برنامه نیز بیان کرد: چه در ایران و چه سایر کشورها وقتی دایره المعارفها بررسی میشود همواره این خطر وجود دارد که فرهنگ گذشته در معرض جهانی سازی قرار گیرد چنانکه این فرهنگ عامه نیز رو به نابودی بگذارد یا کمرنگ میشود، که بالتبع نتایجش را نیز در سایر هنرها نشان خواهد داد.

ذوالفقاری در ادامه این مبحث گفت: فرهنگ و ادبیات مدام درحال پوست اندازی است و نه نابودی. فرهنگ عامه از طریق دهان به دهان منتقل میشد اما دیگر ارتباط رودررویی وجود ندارد. امروز این انتقالها به رسانه ختم میشود که حتی رقیبان فرهنگ عامه هستند، اما همچنان میتوانند نقش افراد را ایفا کنند و کمک حال حفظ فرهنگ عامه باشند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان ساخت: متاسفانه نهادی نداریم که فرهنگ عام درون سینه های مردم را جمع کند. زیرساختی مثل یک سایت حتی تا یک شبکه رادیویی و … فراهم نشده که مثلا هرکسی اگر شعر یا افسانه ای خاص را بلد است برای ثبتش اقدام نماید، وگرنه مردم از این حرکات استقبال میکنند.

همه به دنبال تکنیک هستند تا استفاده از زبان عام

ذوالفقاری همچنین در طرح سوال و انتقاد مجری «شب روایت» نسبت به وارد دانستن این انتقاد که داستانهای امروزی کمتر اثری از جغرافیای بومی دارند، اشاره داشت: زبان تقویت کننده داستانهاست. به قصص جلال ال احمد تا صادق هدایت و جمالزاده بنگرید که چطور فرهنگ عامه را قوت داستانهاشان میکنند.

نویسنده کتاب «داستان‌های امثال» ادامه داد: نسل جدید نویسندگان عمدتا سراغ تکنیک میروند تا استفاده زبان عام. همینطور هم که قصص فعلی، نهایتا دارای روایت ساده و واقعی و تکنیکی هستند. شخصا معتقدم که این نوع  بدعت برخی نویسندگان در خط و تکنیک درست نیست.

مهدی صالحی نیز در بخشی از برنامه مدعی شد: امروز شاهد رواج رسم الخطهایی میان نویسندگان هستیم. درحالیکه نویسندگان قدیمی بیشتر وامدار فرهنگ و اصالتها بودند، برعکس برخی که در این سالها میخواهند به هر طریق رسم الخط جدید راه بیندازند.

وی همچنین گفت: زمانی که این نویسندگان فرهنگ جدید را در کتبشان بروز میدهند، چه بسا مردم هم همان فرهنگ را استفاده خواهند کرد و فرهنگ عامه بیش از قبل رنگ میبازد. شاید برای همین است که نویسنده هم دیگر سراغ ان فرهنگ قدیمی نمیرود تا داستانش دچار نقص نشود.

ادبیاتی قوی را در سریال شهرزاد ببینید

ذوالفقاری دراین باره نیز گفت: تکنیک نباید در خط اتفاق بیفتد. شاید این دنباله روی از رسم الخط و تغییر در زبان برای جلب توجه باشد، اما سبک جالبی نیست و برای خواننده نیز ایجاد دوگانگی نسبت به خط و زبان رسمی فارسی میکند. این ابتکارات به صلاح فرهنگ ما نیست.

وی همچنین با بیان اینکه داستانهای مبتنی بر فرهنگ عامه قطعا رنگ و بوی ایرانی و اصیلی خواهند داشت، تاکید کرد: کار نویسنده است که از این فرهنگ استفاده کند چه طبیعی و چه مصنوعی. یکی مثل هوشنگ مرادی کرمانی اثاری دارد که سرشار از این فرهنگ است.

ذوالفقاری به برخی سریالهای موفق نیز اشاره داشت و درباره علل موفقیت انان نیز گفت: به سریال«شهرزاد» دقت کنید، دیالوگهایی دارد که قوی و پر از عبارات و کنایاتی است که حکایت از فرهنگ عامه دارد، هرچند که ما در ادبیات روزمره از ان استفاده نمیکنیم اما کاری میکند که اثرگذار است و حتی همان اصطلاحات قهرمانانش را دوباره وارد زبان مردم میکند.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: وظیفه رسانه این است که فرهنگ اصیل را میان مردم جا بیندازد. جامعه هنری وظیفه دارد که اثار گذشته را بازافرینی کند. جوان فعلی از دیدن اثار درجه چندم خسته شده درحالیکه ادبیات فاخر کهن قابلیت بسیاری برای جایگزینی دارند.

هدف از رشته دانشگاهی با محوریت ادبیات عام و کهن …

دکتر ذوالفقاری در پایان دررابطه با راه اندازی برخی رشته های دانشگاهی مرتبط نیز گفت: هدف از ورود ادبیات عامه به دانشگاه، این است که نگاه علمی به این تخصص داشته باشیم. دیگر اینکه مورد طبقه بندی و تحلیل قرار گیرد و ان ادبیات و فرهنگ را برای نسل الان بازافرینی کرد. چه بسا قصه گو تربیت کنیم بلکه هنرمند نیز سراغ این ادبیات برود.

لازم به ذکر است «شب روایت» برنامه‌ای است ویژه موضوعات و مباحث ادبیات ایران، که در بخش‌های متنوع گفتگو، کتابخوانی، نقد کتاب و غیره، به تهیه‌کنندگی حسین شاه‌مرادی و با سردبیری و اجرای حجت‌الاسلام مسعود دیانی، تدارک دیده شده و سه‎شنبه‌شب‌ها به شکل زنده از ساعت ۲۳ به مدت ۷۵ دقیقه در کنداکتور پخش شبکه چهار سیما قرار می‌گیرد.