سوره سینما – نقد را اگر به اعتبار لغت جدا کردن «سره از ناسره» بدانیم، در واقع داوری و قضاوت دوجانبه در مورد یک گزاره‌ است که مثل هر پدیده دیگری در تطور زمان دچار تغییر و تاثیر و تاثر شده و گاهی «نقد» در موضوع مشخصی مانند سینما با حواشی و ممیز و انتقادهای شخص محور و غیره درهم تنیده می‌شود.

گاهی منتقدان ما به جای نقد یک اثر به نقد صاحب آن اثر می‌پردازند یا تفکر و پیشینه تهیه کننده یا نویسنده آن را به تمسخر و استیضاح می‌گیرند و معمولا به سختی می‌توان این شاخ و برگ‌های اضافه را برید و فیلمی را در جایگاه مستقل خودش یا به اصطلاح «سینما به ما هو سینما»، عیارسنجی کرد.

در همین راستا از تاریخ پیدایش سینما و تلویزیون در همه جای دنیا، همیشه برنامه‌هایی به این مهم اختصاص داشته و منتقدان و کارشناسانی با جهت‌گیری‌های مختلف و اهداف آموزشی، ترویجی، تشویقی، تنبیهی، سیاسی، فرهنگی، هنری و … به نقد نمونه‌های مصداقی هنر هفتم پرداختند.

در سالهای اخیر این سبک از برنامه سازی رونق بیشتری پیدا کرده و مخاطبان خاص و عام زیادی را به خودش اختصاص داده برنامه‌هایی که شاید بتوان «هفت» را مشهورترین آنها دانست که اتفاقا پر ایرادترین آنها بوده و هست. نقد، دانشِ خاص و روشِ خاص خود را دارد در حالیکه آنچه به عنوان نقد اثر هنری ( مخصوصا نقد فیلم در برنامه هفت)، در تلویزیون شاهدش هستیم، فاقد روش شناسی و اصول ابتدایی نقد است و چنین رویکردی، آن هم در رسانه تصویری با مخاطبان چندین میلیونی، خطرناک است. چنین نگاه نامستدلی به اثر هنری و عدم تلاش برای مستدل حرف زدن، به نوعی تزریق این نگاه است که هرکسی می‌تواند نظر خود را به عنوان یک نقد ارائه دهد و نیازی نیست که گفته‌های شما بر اساس یک استدلال منطقی باشد. نظر و کلماتی امثال آن جایی در نقد روش شناسانه و مستدل ندارد. آنچه در نقدهای سینمایی ارایه می‌شود حتی دارای روایی صوری نیز نیست، یعنی در ظاهر نیز حتی آن چیزی را که باید بسنجد، نمی‌سنجد. مثلا عنوان می‌شود این فیلم «درنیامده است» یا «بد است» یا « خوب است» و … . مگرنه آنکه نقد، زمانی به وجود می‌آید که بخواهد این عبارات کلی و نامفهوم را توضیح و تبیین و … کند؟  تا کجا می‌توان از این عبارات کلی استفاده کرد برای نگاه به اجتماعی از آثار هنری؟

«ریچاردز» در کتابِ خود با عنوان «نقد عملی» استدلال می‌کنند که نقد مترادف ستودن یک اثر ادبی نیست؛ به نوعی کار منتقد این نیست که درباره‌ی تأثیر متون ادبی در خواننده سخن بگوید. به جای این کارها، منتقد ادبی باید علت گیرایی یک اثر را با توسل به استدلال‌های نقادانه تبیین کند. صرف گفتن این‌که «این فیلم براستی یک شاهکار است» یا «این نقاشی بی‌نظیر است» یا «این قطعه موسیقی انسان را مسحور می‌کند و به یک جهانِ دیگر می‌برد» ، در واقع هیچ‌چیز راجع به آن اثر نمی‌گوید.

حالا در این بحبوحه رقابت بی‌دلیل شبکه‌های تلویزیونی برای ساخت برنامه‌های گفت و گو محور و نقدگونه و میزهای گرد و مربع و مستطیل و … اتفاق نادر و قابل ستایشی است که یک برنامه ساده و بی‌ادعا ساخته شود که شاید در ظاهر شبیه برنامه‌های مشابهش باشد اما در رویکرد و محور و تفکر و پردازش این تفکر واقعا شریف و بلا تشبیه است.

برنامه مورد بحث ما برنامه «نقد سینما» ست که حدودا دو ماه است جمعه شب‌ها روی آنتن شبکه ۵ سیما می‌رود – و پیش از آن هم قسمت‌هایی ازآن همزمان با جشنواره فجر پخش شده است- در همین ابتدای راه توانسته خیلی چیزها را ثابت کند و گرفتار حاشیه‌های ژورنالیستی و سطحی و زرد نشود و طبق رسالت اصلی و واقعی یک برنامه نقد سینمایی موفق، با نگاهی فراگیر و فراجناحی به سمت مباحث بنیادین حوزه فرهنگ برود.

مجری به عنوان عنصر ثابت این گروه از برنامه‌ها، نقش بسیار محوری و کلیدی ایفا می‌کند، به طوریکه با پیشینه و اطلاعات سینمایی و تسلط سینمایی و طرز بیان و روابط روشن و تاریکش با افراد این صنف، می‌تواند تا حد بسیار زیاد روی مسیر کلی برنامه و سرنوشت مخاطب پذیری آن تاثیر بگذارد. یکی دیگر از نقاط قوت «نقد سینما» انتخاب «بهروز افخمی» به عنوان مجری کارشناس است که نقش ثابت نخ تسبیح را به خوبی ایفا می‌کند و انسجام و جهت دهی گفت و گوها و تحلیل‌ها  را به بهترین شکل مدیریت می‌کند.

از طرفی همانقدر که حضور یک مجری ثابت و موفق می‌تواند به بهبود عملکرد چنین برنامه‌ای کمک کند، حضور یک یا دو منتقد ثابت با رویکرد یکسان و مشخص نسبت به همه فیلم‌ها می‌تواند بسیار آزاردهنده و آسیب زننده باشد و از همین رو، یکی دیگر از نقاط قوت «نقد سینما» استفاده از کارشناسان و منتقدان جدیدی است که هم در هر برنامه تغییر می‌کنند و هم چهره‌های کلیشه‌ای و همیشگی و به اصطلاح پای ثابت این گونه برنامه‌ها نیستند و واقعا به فراخور مضمون فیلم‌های مورد بحث در هر هفته انتخاب می‌شوند و با حضورشان به دور از طرح بحث‌های کلی و بی‌ثمر، به بررسی محتوایی آثار می‌پردازند و در یک جمله کلی «علم نقد» می‌دانند.

جوان گرایی این برنامه در کنار حضور پیشکسوتان عرصه فرهنگ، شاید به زعم برخی ایرادگیران ترکیب متناقضی باشد و این دو نسل زبان مشترکی باهم نداشته باشند اما اگر عمیق‌تر نگاه کنیم دقیقا از هوش و ذکاوت سازندگان «نقد سینما» نشات گرفته و تقابل این دو دیدگاه با اینهمه فاصله زمانی، منجر به ارائه بحث‌های تحلیلی پیرامون مهم‌ترین موضوعات سینمایی کشور شده و حضور همه جانبه منتقدان و کارشناسان و اهالی مطبوعات و غیره نشان داده که این برنامه و سازندگان آن چه ارتباط موفقی با بدنه سینما و فعالان عرصه فرهنگ و هنر و مشخصا «سینما» دارند.

در حالت کلی باید بگوییم  در میان همه اتفاق‌های روزمره، گاهی بعضی‌هایشان خاص‌ترند و باید با تمرکز بیش‌تری رویشان مکث کنیم و تامل کنیم و جدی‌تر بگیریمشان. «نقد سینما» در حوزه برنامه سازی تلویزیونی یکی از همین اتفاق‌های خاص و ویژه است که با گذشت زمان عیار خود را عیان‌تر می‌کند.

«نقد سینما» هر جمعه ساعت ۲۲ از شبکه ۵ سیما پخش می‌شود و متن هر برنامه روز آینده روی سایت «سوره سینما» قرار می‌گیرد.