سوره سینما : سینمای ایران سرانجام پس از یک دوره ی نسبتا طولانی به این نتیجه رسید که نظام رده بندی محتوایی و سنی را در سینماهای کشور پیاده کند . هر چند اجرای نظام رده بندی در قالب فعلی به لحاظ ساختارمندی و نیز ضمانت های اجرایی آن دارای ضعف های مشهود است و تا رسیدن به یک تشکیلات منسجم و مستقل فاصله دارد اما آغاز این رویه ی مثبت و سازنده متولیان سینمایی را می توان به فال نیک گرفت . مهم ترین حُسن اجرای رده بندی محتوایی و سنی آثار سینمایی ، پیش آگاهی و اطلاع رسانی به خانواده هایی است که می خواهند به اتفاق خانواده فیلمی را در سینما ببینند . به عبارت دیگر از این پس خانواده با علم به محتوای آثار و رده بندی که برای آن تعیین می شود می توانند با خیال آسوده تری وارد سینما شده و فیلمی را بدون دغدغه های ناشی از صحنه های نامناسب و دیالوگ های مخرب تماشا کنند . دیگر مثل گذشته عذر و بهانه ی برای خانواده ها نیست که مثلا چرا فیلم مورد نظر از الفاظ نامناسب و رکیک ، صحنه های خشونت آمیز ، مصرف مواد مخدر و …. استفاده نموده و فرزندانشان را در معرض القائات غیر اخلاقی و آموزه های غلط قرار داده اند. طرح رده بندی سنی رویکردی مثبت و رو به جلو است تا فرزندان را از آسیب های اجتماعی ناشی از محتوای برخی از آثار حفظ نماید و خانواده ها مجبور نباشند حین نمایش فیلم سالن سینما را ترک نموده و یا پس از دیدن فیلم دچار عذاب وجدان شوند.

قبل از اجرای نظام رده بندی سنی و محتوایی که اخیرا فعال شده و از آن هم استقبال قابل توجهی شده است سال های متمادی نظام ارزشیابی فیلمنامه ها توسط شورایی صورت می گرفت مرکب از اعضای فعال در حوزه ی تخصصی سینما و عالِم به فقه اسلامی . گروهی مسلط به حوزه های سینمایی ، اجتماعی و دینی فیلمنامه های ارجاعی را با دقت و وسواس بسیار زیاد مورد مطالعه موشکافانه و ارزیابی دقیق قرار داده و پس از آن که فیلمنامه مورد نظر موارد مسئله سازی را از هر حیث نداشت اجازه ساخت آن اثر صادر می شد . چنین مرجع قوی که به همه مسائل اشراف کامل داشت اصولا به فیلمساز اجازه ساخت آثاری که بخواهد وارد بحث هایی مانند بکاربردن دیالوگ های سخفیف و غیر متعارف ، طرح و بیان مسائل اخلاقی و جنسی ، خشونت های زاید ، نشان دادن مصرف مواد مخدر ، ورود به مسئله عفاف و حجاب و …. داده نمی شد و فیلم نامه نویسان و فیلمسازان نیز با توجه به شناختی که به موضوعات ممنوعه و خط قرمز ها داشتند از قبل وارد این حوزه ها نمی شدند تا آثار ساخته شده آنان در مراحل بعدی دچار ممیزی ، اصلاح و با توقیف نشود. یکی از دلایلی که به نظر می رسد تاکنون سبب شده بود موضوع رده بندی سنی و محتوایی آثار در سینمای ایران جایگاهی نداشته باشد وجود شورای مصمم و مسلط در صدور مجوز ساخت برای فیلمنامه بوده است اما از ابتدای سال ۹۰ ، آثار سینمایی متعددی با رویکرد ورود به مسائل خارج از چارچوب های اولیه (که در سه دهه اول انقلاب اسلامی برای حفظ آنها پافشاری می شد) تولید و در سینماهای کشور به نمایش درآمد و با افزایش تولیدات مشابه و تکرار آن ، قبح این کار شکسته شده است. در همین راستا حوزه هنری با توجه به شرایط موجود با چالش ها و مناقشات فراوانی در نمایش و یا عدم اکران فیلم هایی که موازین اخلاقی و دینی را رعایت نمی کردند مواجه بوده است . ضعف درساختار و سلایق اعضای شورای مجوز ساخت و اغماض نسبت به اصول و ارزش های حاکم سبب گسترش تولیدات با محتوای نامناسب شده بود. به نظر می رسد با موافقت اجرای رده بندی آثار سینمایی ، شورای صدور مجوز ساخت آثار سینمایی از مواضع قبلی خود عقب نشینی کرده و بعد از این هم مسئولیت های خود را ( به جز موارد خیلی حاد و رد شدن از خطوط قرمز نظام) کم رنگ تر و به مرجع بعدی خواهد سپرد .

با اجرای نظام رده بندی محتوایی وسنی حالا فیلم نامه نویسان و فیلمسازان فرصت بیشتری خواهند داشت تا بدون دغدغه های قبلی آثار خود را تولید و در سینماهای کشور نمایش دهند . اگر از نگاه آزاد اندیشی لیبرالی بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم ظاهرا همه چیز خوب و مطلوب است چرا که در سال های گذشته فیلم نامه نویسان به هنگام نگارش فیلمنامه می بایست در ذهن خویش با ضوابط ، مقررات و رویه های حاکم بر تولید کلنجار می رفتند که مثلا آیا بکار بردن چنین کلمه و یا دیالوگی مطلوب نظر شورای صدور مجوز ساخت قرار می گیرد یا خیر ؟ به همین دلیل نگارش فیلمنامه ها با احتیاط بیشتری صورت می گرفت . به قول معروف نوعی خود سانسوری صورت می گرفت ولی با اجرای رده بندی محتوایی و سنی آثار این دغدغه مندی کاهش می یابد و قلم ها در باب ورود به این مباحث روانتر از گذشته به حرکت در خواهد آمد . اما اگر از منظر ارزشی و اخلاقی بخواهیم به این موضوع بنگریم در آینده شاهد تولید آثار متعددی خواهیم بود که مشمول رده بندی قرار خواهند گرفت چرا که فیلمسازان بدون دغدغه از توقیف شدن ، اصلاحات و یا ممیزی آثار مورد نظر را تولید و در سینماهای کشور نمایش خواهند داد . دیگر فیلمسازان دغدغه ی هدر رفتن سرمایه و عدم نمایش فیلم در سالن های نمایش را نخواهند داشت . تصور فیلمساز این خواهد بود که نهایتا اثر تولید شده درجه ۱۵+ یا ۱۸+ خواهد گرفت ولی از آن طرف مطمئن خواهند بود آثارشان در سالن های سینمایی نمایش داده می شود . همان طور که می دانیم بیشترین جمعیت ایران را گروه های سنی نوجوانان و جوانان ( ۱۵ تا ۲۵ سال ) به خود اختصاص داده است و بیشتر تماشاگران سینمای ایران نیز  از این گروه ها هستند. بنابراین برای این نوع از فیلمسازان خیلی هم خوب خواهد شد که آثار شان درجه ۱۵+ یا ۱۸+ را از نظام رده بندی بگیرند و با این رتبه و درجه میزان فروش خود را با حضور تماشاگران عمدتا نوجوان و جوان تضمین نمایند . پیش از این که این اتفاق بیفتد می بایست برای آن چاره ای اندیشید . همانگونه که ما نظام رده بندی آثار را از کشورهای دیگر الگو گرفته ایم می بایست الزامات محدود کننده آن را هم رعایت نماییم . برای این منظور می بایست هم زمان با اجرای رده بندی آثار ، بر اساس آیین نامه ی پیوست آن ، محدودیت هایی برای نمایش فیلم هایی با رده بندی ۱۵+ یا ۱۸+ ایجاد نماییم از جمله ایجاد محدودیت در تبلیغات گسترده از رسانه های جمعی و نیز اعمال محدودیت در اختصاص تعداد سالن های نمایش تا از این طریق بتوانیم آثار سالم تری را روانه بازار مصرف نموده و فضای بهتری را برای تولید آثار پاک و برای خانواده های علاقه مند به سینما فراهم نماییم.

خیلی سال است بحث رده بندی سنی فیلم ها در سینمای ایران مطرح است و هر بار با موجی از اعتراضات و نگرانی ها به بهانه فیلم جدیدی شدت و ضعف می یابد و تب تندش فروکش می کند تا اینکه بالاخره ، اخیرا یک سری قوانین مربوط به این رده بندی رسما اعلام شده که اگرچه ضمانت اجرایی محکمی ندارد اما حداقل خانواده ها را برای رفتن به سینما به همراه فرزندانشان ، یا تماشای فیلمی از تلویزیون با توجه به این رده بندی راهنمایی می کند.

قوانین تدوین شده در ایران نیز با کمی رنگ و بوی ایرانی و اسلامی تر ، بی شباهت به قوانین بین المللی رده بندی سنی فیلم که توسط Motion Picture Association of America film rating system صورت گرفته ، نیست و به همین دلیل ترجمه قوانین و معیارهای سیستم رتبه بندی MPAA را برای آشنایی بیشتر مخاطب در اینجا بازنشر می دهیم

سیستم رتبه بندی MPAA یک طرح داوطلبانه است که توسط قانون اجرا نمی شود؛ فیلم ها می توانند بدون رتبه بندی نمایش داده شوند، اگر چه اماکن خاصی حاضر به نمایش فیلم های بدون امتیاز یا NC-17 نیستند. به غیر از MPAA همچنین رسانه های دیگر مانند برنامه های تلویزیونی، موسیقی و بازی های ویدئویی یا توسط اشخاص دیگری مانند راهنمایی های والدین تلویزیون، RIAA و ESRB می تواند قوانین رتبه بندی ارائه کنند.

سیستم رتبه بندی MPAA یا همان سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها توسط انجمن تصاویر متحرک آمریکا معروف ترین و معتبرترین سیستم رتبه بندی فیلم است که والدین را راهنمایی می کند بدانند فیلم های مناسب برای فرزندانشان چیست. این توسط اداره طبقه بندی و رتبه بندی (CARA)، بخش مستقل MPAA اداره می شود

نشانه های این رده بندی بین المللی عبارتند از :

G rating symbol

درجه G– عمومی

مخفف General Audience به معنی این است که همه سنین قادر به تماشای این فیلم‌ها می‌باشند، و به این معنی است که فیلم چیزی را شامل نمی‌شود و حتی خطری برای بچه‌های جوان هم ندارد: (۱۹۶۸–تاکنون)

PG rating symbol

درجه PG

مخفف Parental Guidance Suggested به معنی تصمیم‌گیری با والدین است که ممکن است مواردی برای بچه‌ها مناسب نباشد، و به این معنی است که والدین ممکن است دوست نداشته باشند بچه‌های جوانشان این سری فیلم‌ها را ببینند و ممکن است مسئله‌ای هم نداشته باشد. (۱۹۷۲–تاکنون)

PG-13 rating symbol

درجه PG-13

مخفف Parents Strongly Cautioned به معنی تذکر قاطع به والدین است که بعضی موارد برای بچه‌های زیر ۱۳ سال نامناسب است و والدین باید برای اجازه دادن به بچه‌های جوان‌ترشان به دیدن این فیلم‌ها دقت نمایند. این فیلم‌ها حاوی خشونت، سکس و برهنگی نیستند؛ فقط حاوی مقداری صحنه عشقی معمول و کم و کوتاه و مصرف مواد مخدر و دخانیات در حد خیلی کم می‌باشند. (۱۹۸۴–تاکنون)

R rating symbol

درجه R

:مخفف Restricted-Under 17 به معنی بچه‌های زیر ۱۷ سال باید با والدین همراه باشند یا شخص بزرگتری سرپرست آنها باشد و به این معنی است که هیئت تشخیص داده است که موارد این فیلم‌ها برای بزرگ‌سالان است و والدین بیشتر از فرزندانشان ترغیب می‌شوند که این فیلم‌ها را ببینند. همچنین ممکن است رتبه R به معنی‌های دیگری باشد، فیلم حاوی کلمات رکیک، خشونت، سکس و نمایش استعمال مواد مخدر و دخانیات است. (۱۹۶۸–تاکنون)

NC-17 rating symbol

درجه NC-17

مخفف No One 17 and Under Admitted به معنی هیچ شخص ۱۷ موارد باشد. درجه NC-17 بر این دلالت ندارد که فیلم مستهجن و ضد اخلاقی است. (۱۹۹۰–تاکنون)

البته همانطور که گفتیم این سیستم رده بندی استانداردترین و معتبرترین در دنیاست وگرنه در سیستم های مشابه مانند Motion picture content rating system محدوده سنی فیلم ها با رنگ های مختلف مشخص شده ، به طور مثال :

سفید  :  بدون محدودیت: مناسب برای همهٔ سن‌ها / با هدف جذب مخاطبان جوان / عاری / بدون درجه / امکان درجه‌بندی نیست.

زرد    :  بدون محدودیت: راهنمایی والدین برای محدوده سنی تعیین‌شده پیشنهاد می‌شود..

بنفش  : بدون محدودیت: برای مخاطبان جوان توصیه نمی‌شود اما محدود نمی‌شود.

قرمز   : محدود شده: برای محدودشده برای مخاطب جوان.

سیاه   :  منع‌شده: محدودیت برای تماشاگران مسن‌تر / محدود به جوان‌های مجوزدار / محدوده سنی مجاز / منع‌شده.

Motion picture content rating system  نیز یک سیستم رده‌بندی محتوای رسانه است که برای طبقه‌بندی فیلم‌ها با توجه به مناسب بودن برای مخاطبان از نظر مسائلی مانند سکس، خشونت، مصرف مواد مخدر، فحاشی و یا انواع دیگر محتوای بالغ مشخص شده‌است. یک رتبه صادر شده را می توان یک گواهی‌نامه، طبقه‌بندی، و یا درجه‌بندی تلقی کرد. اغلب به جای سانسور معمولاً رده‌بندی‌ها توصیه‌های مشاوره‌ای یا محدودکننده‌ای به همراه دارند. در برخی حوزه‌های قضایی، الزام قانونی مدیریت رتبه ممکن است بر سالن‌های سینما اعمال شود.

ترجمه شده از Motion Picture Association of America film rating system

www.mpaa.org