به گزارش سوره سینما، در پنجمین قسمت از فصل جدید برنامه «رادیکال سه» محمدرضا امامقلی کارگردان مستند آقای «نخست وزیر» و محمدمهدی عبدخدایی از اعضای جمعیت فدائیان اسلام روبروی سجاد بلوکات نشستند و در نقد سیاست‌ورزی دکتر محمد مصدق و فراز و نشیب‌های سیاسی فعالیت این چهره سرشناس تاریخ معاصر صحبت کردند.

اعتراض مصدق به کسانی که می‌خواستند از او بت بسازند

محمدرضا امامقلی کارگردان مستند آقای «نخست وزیر» با محوریت زندگی دکتر محمد مصدق در این برنامه در پاسخ به سوال مجری پیرامون این نکته که آیا مصدق در روزگار فعلی شخصیت محبوبی به شمار می‌آید یا نه، گفت: مصدق هم در گذشته و هم در امروز شخصیت محبوبی است، اما آن محوبیت دلایل دیگری داشت و محبویت امروز دلایلی دیگر. او در آن دوره محبوب بود چون در آن جامعه استعمارزده و درگیر خفقان، می‌توانست نماینده مردمی باشد که حقوقشان در حال تضییع شدن بود.

وی افزود: اما در ارتباط با محبوبیت او در دوره فعلی باید بگویم که به نظر می‌رسد که بیشتر علاقمندان او در دوره فعلی نه به دنبال اندیشه‌های ضداستعماری مصدق بلکه به دنبال شعارهای او در حوزه آزادی‌های اجتماعی هستند؛ تفکراتی که حتی در دوره خود او نیز در بیشتر در حد شعار باقی ماند و امروزه دستمایه آن‌ها شده تا از مصدق بُت بسازند و جالب است که دکتر مصدق در سال ۱۳۳۰ نطقی دارند که می‌گویند: «ملعون است کسی که بعدها از من بُت یا مجسمه بسازد» و گویا این طیف حتی به عقاید خود دکتر مصدق نیز پایبند نیستند!

این پژوهشگر تاریخ معاصر در ارتباط با نقش‌های گروه‌های مختلف در ملی شدن صنعت نفت گفت: این ماجرا چیزی نبود که به سرانجام رسیدن آن را بتوان به حساب یک شخص یا گروه گذاشت؛ از فدائیان اسلام و آیت‌الله کاشانی گرفته تا مصدق همه در این ماجرا موثر بودند. حتی نقل قولی وجود دارد که می‌گوید اگر سفیر گلوله فدائیان اسلام نبود، معلوم نبود که سرنوشت ملی شدن صنعت نفت به کجا می‌رسد.

وی همچنین در ارتباط با اینکه برخی از دوره مصدق به عنوان یک دوره آرمانی یاد می‌کنند؛ این‌گونه پاسخ داد: اگر در رفتارهای دکتر مصدق دقیق شوید، رفتارهای متناقض زیادی را می‌بینید که اصلی‌ترین آن تناقض میان شعار و عمل بود. دکتر مصدق دو هدف را برای پذیرفتن نخست‌وزیر اعلام می‌کند: یکی ملی کردن صنعت نفت و دیگری اصلاح قانون انتخابات. ملی کردن صنعت نفت با موفقیت اتفاق اتفاد ولی همان دکتر مصدقی که همیشه نسبت به شیوه برگزاری انتخابات انتقاد داشت، خودش در انتخابات مجلس هم جلوی انتخابات را گرفت و هم مجلس هفدهم را منحل کرد!

ماجرای جدایی مصدق از آیت‌الله کاشانی

سازنده مستند «آقای نخست‌وزیر» در ارتباط با چگونگی جدا شدن مسیر فعالیت سیاسی دکتر مصدق از آیت‌الله کاشانی گفت: این ماجرا چند نقطه عطف دارد. یکی آنجا که دکتر مصدق در مجلس خواهان گرفتن لایحه اختیارات نخست‌وزیری می‌شود (لایحه‌ای که در آن هر آنچه که نخست‌وزیر دستور دهد، به شکل مستقیم تبدیل به قانون می‌شود) و آیت‌الله کاشانی با آن مخالفت می‌کند. دیگری هم توصیه‌های آیت‌الله کاشانی برای به کار گیری برخی از افراد بوده که مصدق آن را دخالت در کار خود می‌دانسته و ماجرای انحلال مجلس نیز دیگر نقطه عطف این ماجراست.

رویای آمریکایی چگونه دولت مصدق را سرنگون کرد؟

او در ارتباط با ارتباط مصدق با آمریکایی‌ها نیز اظهار کرد: بعد از اقدام ایران برای ملی کردن صنعت نفت، آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند نقش میانجی را بین ایران و انگلیس بازی کنند. نماینده آمریکایی‌ها یعنی آقای «هریمن» به ایران می‌آید و به دکتر مصدق پیشنهاد می‌دهد که با انگلیسی‌ها مذاکره کنند و نماینده بعدی آمریکایی‌ها نیز آقایی به نام «استوکس» است که بسته‌ای پیشنهادی برای مصدق می‌آورد ولی باز هم او آن را رد می‌کند؛ چون هیچکدام حق ایران را در ملی کردن صنعت نفت به رسمیت نشناختند.

وی افزود: نامه‌های دکتر مصدق به رئوسای جمهور آمریکا از مواردی است که محل عبرت است. در نامه‌ها مصدق هم به ترومن و هم به آیزنهاور، او هم از ملت و هم از دولت آمریکا تعرفی و تمجید مفصلی می‌کند و آن‌ها را دولت و ملت آزادیخواه توصیف می‌کند. غافل از اینکه همین دولت آزادیخواهد در حال همکاری با انگلیسی‌ها برای طراحی کودتا در جهت سرنگونی دولت مصدق است و همین نگاه مثبت مصدق به آمریکایی‌ها به عنوان «رویای آمریکایی در حوزه آزادی و حقوق بشر» یکی از اصلی‌ترین دلایل سرنگونی دولت او بود.

چرا بی‌بی‌سی هنوز درباره ۲۸ مرداد می‌گوید؟

این مستندساز و پژوهشگر تاریخ معاصر در ارتباط با بحث‌هایی که پیرامون نقش آیت‌الله کاشانی در کودتای ۲۸ مرداد مطرح می‌شود نیز این‌گونه پاسخ داد: آقای مصدق در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد و آن نامه نگاری مشهور بین ایشان و آیت‌الله کاشانی، از ترس آن که توده‌ای‌ها بخواهند در این ماجرا نفعی ببرند و آمریکایی‌ها دیگر از او حمایت نکنند؛ مانع از حضور مردم در خیابان‌ها برای حمایت از خود شد.

او همچنین در ارتباط با نقش رسانه‌هایی همچون بی‌بی‌سی در کودتای ۲۸ مرداد نیز گفت: یکی از روایت‌های جالب در رابطه با تاثیر بی‌بی‌سی در این کودتا آن است که به شاه می‌گویند اگر رادیو بی‌بی‌سی اعلام کرد که ساعت دقیقا نیمه شب است، این اسم رمز عملیات کودتاست. اما به نظرم رد پای بی‌بی‌سی رو امروز باید در فضای شبکه‌های اجتماعی دنبال کرد که همین هشتک #کودتا_کاشانی را داغ می‌کند که اصل مطلب که همان نقش انگلیس در کودتا هست، فراموش شود.

مصدق به عنوان حافظ قانون با قانون مخالفت کرد!

در بخش دیگری از این برنامه محمدمهدی عبدخدایی از اعضای جمعیت فدائیان اسلام پیرامون این نکته که آیا حضور آیت‌الله کاشانی می‌توانست مانع از وقوع کودتای ۲۸ مرداد شود، اظهار کرد: باید به تفاوت نگاه آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق توجه کنیم. دکتر مصدق به عنوان حافظ قانون با خود قانون مخالفت کرد! در هیچ جای قانون ننوشته است که نخست‌وزیر اختیارات قانونگذاری ۶ ماهه بگیرد و قوه مقننه را کنار بگذارد.

وی افزود: اینجا بود که اختلاف مبنایی آیت‌الله کاشانی با دکتر مصدق به وجود آمد. به همین جهت است که اگر ما بگوییم در ۲۸ مرداد اگر آیت‌الله کاشانی به صحنه می‌آمد، جریان ۲۸ مرداد شکست می‌خورد، این پذیرفتنی نیست؛ چون ایشان به شکل مبنایی با دکتر مصدق به مشکل خورده است.