سوره سینما – محمدعلی حیدری : دهه ۱۹۹۰ کمتر کسی تصور می‌کرد تاسیس شرکت‌هایی چون: نت‌فلیکس آینده هنر هفتم را دچار تحولاتی عظیم سازد. شرکتی که فعالیتش را با ارسال پستی محصولات ویدئویی آغاز کرد. اتفاقی که در ایران در اوایل دهه هفتاد شمسی [۱۹۹۱ میلادی] آغاز شد. نت‌فلیکس اما در کمتر از ۱۰ سال توانست سرویس رسانه سیال خود را ارئه دهد و در سال ۲۰۰۷ گام جدیدی در عصر دیجیتال برداشت. اما این پایان ماجرا نبود؛ این شرکت ۶ سال بعد یعنی در سال ۲۰۱۳ وارد فاز تولید و محتوا شد و اولین و جنجالی‌ترین سریال خود را با نام House of Cards به کارگردانی دیوید فینچر [فصل اول] آغاز کرد. از ۱۹۹۸ تا سال ۲۰۱۳ مسیری ۱۵ ساله طی شد تا هنر هفتم شاهد عصر دیگری در عرضه و نمایش باشد. اما رسانه‌هایی دیگر چون Hulu، Amazon و… نیز این مسیر را با جدیت آغاز کردند.

سریال House of Cards با نمایش در شبکه نت‌فلیکس واکنش‌های مختلفی را در پی داشت از رئیس جمهور آمریکا تا منتقدان و… باراک اوباما در خصوص این سریال گفت: «آرزو می‌کنم واشنگتن واقعی بیشتر شبیه واشنگتن خانه پوشالی باشد.» [خبرآنلاین- کد خبر: ۴۰۷۶۱۵].

اما سایر سامانه‌ها نیز دست به کار شدند و هر کدام در تلاش بودند تا در این رقابت، جا نمانند. Hulu با ساخت سریال The Handmaid’s Tale توانست توجه منتقدان را به خود جلب کند.

اما نکته حائز اهمیت در چرایی رشد قابل توجه و توسعه عظیم این رسانه‌ها، فراهم بودن زیرساخت‌های ارتباطی و ماهواره‌ای بود. بستری که در ایران همچنان با مشکلات متعددی مواجه است، چه بسا که اگر این بستر فراهم بود، خیلی زودتر شاهد سامانه‌های VOD بودیم. اوایل دهه هشتاد شرکت فناوران ایده‌پرداز صبا تاسیس شد که آغاز فعالیتش با ایجاد وبگاه‌هایی نظیر کلوب، میهن‌بلاگ و… فعالیت خود را آغاز کرد. این تارنما امکان ارتباط داخلی جهت تبادل اطلاعات و…  را پدیدمی‌آورد.

اواخر دهه هشتاد با تاسیس آپارات، ایران توانست اولین وبگاه [داخلی] اشتراک گذاری ویدئو را ایجاد کند، وبگاهی که رفته رفته محبوبیت زیادی را در بدنه جامعه ایجاد کرد و با استقبال قابل توجهی همراه بود. اما دهه ۹۰ در ایران شاهد آغاز تحوالاتی در سامانه نمایش بودیم. فیلمنت، نماوا و فیلیمو و… آغازگران [VOD] بودند.

هنر هفتم در ایران همراه با تحولات و ورود به دنیای جدیدتر با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کرد؛ از تعطیلی ویدئوکلوپ‌ها تا پایان دوران نگاتیو در سینما و ورود به عصر دیجیتال. هر کدام از این اتفاقات با بحران مهمی چون بیکاری و نابودی یک شغل در بین عوامل این حوزه اتفاق افتاد. این تغییر بزرگ یک جبر ناخواسته بود و همه محکوم بودند به پذیرش آن.

بحران کرونا و تعطیلی سینماها/ چشم‌ها به سوی نمایش آنلاین

مشکل اکران در سینما با تولیدات گستره فیلم از یک طرف و محدودیت سالن سینما از طرف دیگر، همچنین هزینه پخش و تبلیغات و… باعث می‌شد که بسیاری از فیلم‌ها فرصت نمایش را نداشته باشند و یا تنها در جشنواره‌ها این فرصت نصیبشان می‌شد.

در سال ۹۲ حجت‌الله ایوبی ریاست سازمان سینمایی به شورای سیاست گذاری ماموریت داد پاسخی اصولی و منطقی برای مطالبات سینماگران نوگرا و جوان ارائه دهند. پس از شش ماه مطالعه، تحقیق و مذاکره از ۱۳ مهر ۱۳۹۳ گروه سینمایی هنر و تجربه با چهار سالن سینما در تهران (آزادی، کوروش، خانه هنرمندان و موزه سینما) و یک سالن در پردیس سینمایی هویزه مشهد، برنامه نمایش منظم فیلم‌ها را آغاز کرد. [تسنیم. ۲۱ خرداد ۹۸]

با تاسیس هنر و تجربه بسیاری از فیلم‌هایی که فرصت نمایش پیدا نمی‌کردند از این فرصت بهره‌مند شدند و راهی اکران شدند. اما این راه‌حل هم با مشکلاتی زیادی گریبانگیر بود. از فرصت‌های محدود در سانس‌ها تا تعداد سالن‌های کم و محدودیت جغرافیایی و… که با نقدهایی همراه بود.

VOD ، درمانی در دوران کرونا

سامانه‌های نمایش ویدئویی در ایران که رفته رفته فعالیت خود را گسترش دادند این بار وارد حوزه تولید محتوای اختصاصی شدند؛ اولین گام در این عرصه توسط نماوا در سال ۹۸ با ساخت سریال «سال‌های دور از خانه» اتفاق افتاد. تولید و محتوا رمز موفقیتی در سامانه‌های VOD است که در آینده می‌توان در انتظار محصولاتی دیگر در این سامانه‌ها بود.

با بحران کرونا و تعطیلی سینماها؛ اکران و نمایش شکل دیگری به خود گرفت. بحران کرونا، نیروی محرکی بود در سامانه VOD در داخل برای فعالیت گستره‌تر و برداشتن گام‌های بزرگ. مشکل اکران فیلم‌های سینمایی در ایران همواره کورد بحث بود و تقریبا می‌توان گفت در هیچ دوره‌ای راه حلی برای برون رفت از آن وضعیت وجود نداشت. همواره بسیاری از ففیلم‌ها در صف اکران چشم انتظار پرده نمایش بودند و این فرصت نصیبشان نمی‌شد و در آخر اگر امکان یا فرصتی داشتند می توانستند راهی به سوی شبکه نمایش خانگی داشته باشند.

تجربه اکران آنلاین در ایران به شکل غیر منتظره و با ریسک بالا سرانجام اتفاق افتاد. سازمان اوج با فیلم خروج به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، آغازگر این جریان شد. نماوا و فیلیمو- اولین اکران آنلاین را آغاز کردند.

درست همانند سایر پدیده‌ها، این اتفاق با واکنش‌های مختلفی مواجه بود، عده‌ای این اتفاق را شکست خورده تلقی کدند و عده‌ای آن را فرصتی طلایی و امیدوارکننده در آینده قلمداد کردند. اما واکنش‌های تخریبی و… هم از سمتی دیگر جریان داشت، با انتشار اخباری خلاف واقع با تیترهایی نظیر: «نسخه ۴K خروج چگونه قاچاق شده است؟» و… در حالی بود که اساسا این فیلم در سامانه نماوا و فیلیمو نسخه ۴K را نداشتند!

فروش میلیاردی

فیلم سینمایی «خروج» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در چهارمین روز از اکران اینترنتی به فروش یک میلیاردی رسید. در مجموع آمار ۸۴ هزار و چهارصد بلیط در ۳ روز ۲۱ ساعت به فروش رفته که در آمدی  بیش از یک میلیاردی به همراه داشته است. از طرفی طبق معیارهای سنجش تعداد تماشاگر در شبکه نمایش خانگی یعنی در نظر گرفتن حداقل ۲/۵ تماشاگر به ازای یک بلیط، دسترسی ۶ ساعته به محتوا و امکان تماشای خانوادگی، مجموع تعداد تماشاگران فیلم خروج را می‌توان حداقل ۲۱۱ هزار نفر برآورد کرد. [خبرآنلاین-  کد خبر ۱۳۷۷۶۵۶]

این اتفاق در حالی بود که هیچکس تجربه این کار را نداشت و هرکسی از خود نظری داشت از سقوط تا رشد در فروش!

این اتفاق اما برای خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه بود. چراکه نمایش این فیلم در سینما برای یک خانواده چهار نفری نزدیک به ۶۰ هزار تومان هزینه داشت ولی با این اتفاق تنها با ۱۲ هزار تومان از فرصت نمایش بهره می‌برند.

اما این اتفاق به معنای تعطیلی سینما و انحصار کامل در این سامانه نیست. بلکه به نظر می‌رسد بسیاری از فیلم‌ها که دیگر امکان اکران سینمایی نداشته باشند از این فرصت [اکران مجازی] بتوانند بهترین استفاده را داشته باشند. با این تفاوت که در سینما دیگر شاهد شکل دیگر و متفاوتی از فیلم‌ها خواهیم بود؛ فیلم‌هایی که در تعریف و چارچوب سینما قرار خواهند گرفت.

ما محکوم به تغییر هستیم و نمیتوانیم درجا بزنیم. این جبر محکوم زمانه‌ست و باید خود را به آن عادت دهیم. درست است در این تغییرات بسیاری حذف خواهند شد و چرخه جدیدی نیز آغاز. دولت باید برای آن گروه که در این تحولات شغل و سرمایه شان را از دست می‌دهند نیز فکری کند.

حوزه هنری، که کارنامه قابل قبولی در عرصه تولید و محتوا داشته، این بار در زمینه سالن‌سازی سینما و پردیس‌های سینمایی توانست توجه همگان را به خود جلب کند. مهمترین استراتژی حوزه هنری در این خصوص گسترش جغرافیایی سالن‌های سینمایی بود. این بار تنها تهران نقطه توجه نبود؛ بلکه سایر استان‌ها مورد توجه قرار گرفتند و حوزه هنری توانست سالن‌های سینمایی بسیاری را در نقاط مختلف ایران بازسازی و یا تاسیس کند.

حرکت دیگر حوزه هنری ورود به عرصه شبکه نمایش خانگی بود که توانست به بزرگ‌ترین بازوی عرضه و پخش نمایش خانگی تبدیل شود به طوری که بیش از ۵۰ درصد پخش محصولات سینمایی بویژه آثار مبتنی بر محتواهای انقلابی و خانواده محور در دهه ۹۰ توسط این نهاد صورت گرفت. اما این پایان ماجرا نبود. در دوران جدید، حوزه هنری در حوزه سامانه VOD نیز به تازگی ورود کرد و با ایجاد سامانه «فیلم‌گردی» توانسته وارد مرحله جدیدی شود که قطعا، با تجربه و تخصص این نهاد، ورودش در زمینه اکران انلاین و VOD  افق امیدبخشی را ترسیم می‌کند.

اما نکته حائز اهمیت این است که وزارت ارتباطات، سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی-  به حسب ماموریت و رسالتی که دارند باید بازوی حمایتی و تقویتی سامانه های VOD باشند و با همگرایی و تعامل می توانند آینده درخشانی را در این عرصه تحقق سازند.