سوره سینما – شخصیت عظیم امام علی (ع) و زندگی سراسر معنویت، رشادت و مبارزه شان آنقدر دستمایه دراماتیک دارد که می توان ده‌ها اثر سینمایی، سریال و تئاتر درباره ابعاد شخصیتی ایشان تولید کرد و در هر کدام به معرفی بخشی از زندگی پربار وی پرداخت. اما دست‌های سینما و تلویزیون کشورمان از این حیث خالی به نظر می رسند. در طول بیش از چهار دهه که از تاریخ انقلاب اسلامی می گذرد تنها چند فیلم سینمایی و یک سریال درباره امام علی(ع) تولید شده‌اند.

ساخت سریال های تاریخی و مذهبی در سال های اخیر رونق چندانی نداشته و پس از سریال «مختارنامه» دیگر مجموعه ای با استحکام ساختاری و جذابیت این اثر از تلویزیون پخش نشده است. قطعا در تاریخ کشورمان و در تاریخ اسلام شخصیت های بی نظیری حضور داشته اند که دست نویسندگان و سینماگران را برای تولید سریال ها و فیلم های فاخر باز می گذارند اما نقش سینما و تلویزیون ایران در تولید سریال های تاریخی و شناساندن شخصیت های برجسته تاریخ کشور و تاریخ اسلام آنچنان که باید پر رنگ نیست. در حالی که در کشورهای صاحب صنعت سینما بارها و بارها در مورد شخصیت های تاریخی کشورشان فیلم و سریال های بلند و مینی سریال و تئاتر تولید و از روی کتاب های مشهورشان تا ده ها بار آثار اقتباسی ساخته می شود، سهم سینمای ما  از آثار تاریخی و اقتباسی همه ساله نحیف تر شده است.

با امید به توجه هرچه بیشتر سینماگران و هنرمندان کشور و مساعدت مسئولان هنری و ارگان های سینمایی برای تولید آثار فاخر و جذاب درباره ابعاد مختلف شخصیتی امام علی(ع) و مقاطع مختلف زندگی ایشان، در این مطلب نگاهی خواهیم داشت به آثاری که شخصیت و زندگی اولین امام شیعیان را محور مضمونی و داستانی خود قرار داده اند.

* امام علی (ع)/ داود میرباقری

یکی از مجموعه  های تلویزیونی که به زندگی و شخصیت حضرت علی (ع) پرداخت و با استقبال مخاطبان و منتقدان نیز مواجه شد، مجموعه تلویزیونی «امام علی (ع)» به نویسندگی و کارگردانی داود میرباقری به عنوان یکی از بهترین ترین کارگردان‌های سینما، تئاتر و تلویزیون است که در حوزه نمایش ایرانی و همچنین تولیدات تلویزیونی با موضوع دینی و آثاری برگرفته از زندگی ائمه اطهار(ع)، عملکرد تحسین برانگیزی و بی رقیبی داشته است.

سریال «امام علی(ع)» را باید اولین سریال عظیم تاریخی تلویزیون نامید. پیش از ساخت سریال «امام علی(ع)» چند سریال درباره تاریخ اسلام تولید شده بود اما همه شان ساختاری ساده و حتی برخی در دکور فیلمبرداری شده بودند. در واقع این سریال اولین تجربه تلویزیون برای تولید سریالی فاخر با مضمون مذهبی و تاریخی بود و راه را برای ساخت سریال های دیگر با همین مضامین باز کرد. با اینکه بیش از دو دهه از ساخت این سریال تاریخی می گذرد اما مجموعه «امام علی (ع)» همچنان بهترین به یادماندنی ترین و تاثیر گذارترین اثری است که درباره شخصیت اولین امام شیعیان تولید شده است.

* معصومیت از دست رفته / داود میرباقری

در این سریال مستقیما به شخصیت امام علی(ع) پرداخته نمی شود اما حضور امام در تار و پود و مضمون داستانی آن کاملا حس می شود. در این سریال که داستان دختری مسیحی را روایت می کند شاهد هستیم که دختر که حالا به زنی بالغ تبدیل شده و در دیر مسیحیان خدمت و زندگی می کند روایتگر مشقات و سختی های دوره کودکی اش است که با ورود مردی غریبه به راحتی و شیرینی تبدیل می شود. زن روایت می کند که مرد را تا روزی که خبر ضربت خوردن وی را در محراب شنیده نمی شناخته و تازه بعد از شهادت امام علی (ع) نام او را فهمیده و از مریدان وی شده است.

در داستان سریال شاهد هستیم که زن مسیحی با دیدن مردی مسلمان که به گفته وی او را به یاد مرام و مسلک و مهربانی علی (ع) می اندازد عاشق وی شده و به دین اسلام روی میاورد. هرچند در سریال «معصومیت از دست رفته» که روایت آن در تاریخی پس از شهادت امام علی (ع) می گذرد شاهد حضور ایشان در قصه نیستیم اما رستگاری همه شخصیت های سریال بدون آنکه گل درشت و شعاری به نظر برسد به واسطه ارادت شان به امام علی (ع) شکل می گیرید. همچنین شخصیت هایی که از خط امام دوری می کنند همان هان هایی هستند که خسران دنیا و آخرت را در داستان زندگی شان در سریال می توان دید. سریال «معصومیت از دست رفته» با اینکه داعیه پرداختن به زندگی مولا علی(ع) را ندارد اما یکی از بهترین آثاری است منش و اخلاق امام را در ابعاد دراماتیک داستان گسترانده و به مخاطب معرفی می کند.

* اینجا شهر دیگریست / احمدرضا گرشاسبی

در عرصه سینمای ایران نیز با وجود اینکه آثاری با موضوع دینی تولید و ساخته شده‌اند اما تعداد آثاری که به شخصیت و زندگی امیرالمؤمنین پرداخته باشند، حتی از انگشتان یک دست نیز کمتر هستند. شاید یکی از معدود فیلم‌های ساخته شده با این موضوع که در سال ۹۳ اکران شد، فیلم سینمایی «اینجا شهر دیگریست» به نویسندگی حمید امجد و کارگردانی احمدرضا گرشاسبی باشد.

داستان این فیلم زمان پس از ضربت خوردن حضرت علی (ع) را روایت می‌کند و ظلم‌ هایی که به ایشان از سوی افراد مختلف روا شده در فیلم دیده می‌شود. فیلم یک شب پس از ضربت خوردن حضرت ‌علی (ع) تا زمان شهادت را به تصویر می کشد و قصه در مدت زمان ۲۴ ساعت می‌ گذرد. داستان حول محور چهار شخصیت اصلی و قصه شان پس از شهادت امام علی(ع) می‌ گذرد. این فیلم در سی امین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و اکران عمومی بسیار کوتاهی داشت که باعث شد آنچنان که باید دیده نشود.

* تئاترها

نمایشنامه «مهر و آیینه‌ها» نوشته حمید امجد نمایشنامه‌ نویس، کارگردان، پژوهشگر و مدرس با سابقه تئاتر است که در سال ۸۰ این اثر نمایشی را در تالار مولوی به صحنه برد. اجرای نمایش «مهر و آیینه‌ها» با حضور بازیگرانی چون اکبر زنجانپور، رضا بابک، میکاییل شهرستانی، زنده‌یاد حمید حمزه، بهرام ابراهیمی، کرامت رودساز و پریزاد سیف با استقبال مخاطبان و منتقدان تئاتری مواجه شد و در همان سال در تالار مهر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نیز به اجرای عمومی خود ادامه داد. «مهر و آیینه‌ها» با نگاهی به زندگی امیرالمؤمنین (ع) نگاشته شده بود و زندگی حضرت و خصایص ایشان از زبان چند شخصیت دیگر روایت می‌شد و به زعم بسیاری از صاحبنظران، یکی از بهترین آثار تولید و اجرا شده با موضوع دینی و شخصیت حضرت علی (ع) است.

نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» نوشته بهرام بیضایی نمایشنامه نویس، کارگردان و مدرس مطرح تئاتر ایران است که با پرداختن به شخصیت حضرت علی (ع) نگاشته شده است. این نمایش خرداد ماه سال گذشته به کارگردانی محمد رحمانیان روی صحنه رفت. داستان این نمایش درباره شخصیت و ضربت خوردن امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) است که در کنار آن داستان دیگری هم با محوریت یک نمایشنامه‌ نویس و گروهی تئاتری برای نگارش داستانی درباره حضرت امیرالمومنین (ع) شکل می‌ گیرد.

همچنین در سال ۹۳ و در ایام سوگواری ماه مبارک رمضان و شهادت حضرت علی (ع)، در قالب ویژه‌برنامه نمایشنامه خوانی آثار دینی در این ایام که در مجموعه تئاتر شهر اجرا شد، نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» توسط محمد رحمانیان و با حضور بازیگرانی چون علی عمرانی، احسان کرمی و امیرکاوه آهنین‌جان در قالب نمایشنامه‌خوانی، خوانش و اجرا شد.

همچنین نمایشنامه «امیر» نوشته محمد رحمانیان نمایشنامه نویس با سابقه تئاتر ایران، یکی دیگر از آثاری است که با نگاه به زندگی و شخصیت حضرت علی (ع) نگاشته شده و یکی از آثار با کیفیت ادبیات نمایشی ایران در حوزه نمایشنامه‌های با موضوعی دینی است.