سوره سینما – کیاپور نظری : سینمای ایران در این سالهای اخیر روزگار خوب و خوشی را سپری می‌کرد. این سینما در سال های اخیر عادت کرده بود هر ساله تماشاگران بیشتری را جذب نماید. کار کاسبی سینمادارها هم بد نبود. آنها از این که نگران پرداخت هزینه های حقوق و دستمزد کارکنان و هزینه های جاری نبودند خوشحال بودند. علاوه بر حوزه هنری که جنب و جوش گسترده ایی را در زمینه ساخت و ساز و سالن سازی در شهرهای محروم راه انداخته گه گاهی هم از گوشه و کنار می شنیدیم که فلان سینمادار بخش خصوصی هم، دستی روی سر و صورت سینمای خود کشیده است. سرمایه گذاران هم کم کم وارد این معرکه شده بودند. پردیس سازی و ساخت مجموعه های چند منظوره هم رونق گرفته بود. رقابت بی پایان برای ساخت بهترین و مدرن ترین سینما در بهترین نقطه ی شهر دست تماشاگران را برای انتخاب سینما باز می گذاشت . این پدیده نه تنها در تهران بلکه در مراکز استانها نیز سرایت کرده بود. همه چیز داشت به خوبی پیش می رفت ، حتی سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر آثار برتر خود را شناخت. کار به انتخاب و تعیین فیلم های اکران نوروزی رسیده بود. حدس و گمان ها برای ربودن این فرصت طلایی اکران و رایزنی های صاحبان آثار برای بدست آوردن این موقعیت استثنایی مثل همیشه چالش های خودش را داشت. سینماداران گوش به زنگ برای انتخاب بهترین فیلم برای سینماهای خود بودند.

در ماه‌های منتهی به پایان سال ۹۸ و پس از آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی، ظهور یک پدیده ی ناشناخته، جهان را در شوک عظیمی فرو برد. درست مثل ایست قلبی و ناگهانی همه چیز متوقف شد. این ویروس خطرناک و مرموز که از چین (ووهان) آغاز شده بود به سرعت غیر قابل مهار در سطح جهان پخش گردید و بسیاری از فعالیت های عادی را مختل کرد. ابتدا تصور می شد این یک پدیده ی زودگذر است و خیلی زود همه چیز دوباره به روال عادی باز خواهد گشت اما زمان نشان داد که این ویروس، متقلب تر و منحوس تر از آن است که با گذر زمان رخت بر بندد. او همچون بلای آسمانی آمده بود که بماند. به واسطه ی همین ویروس کم مقدار و نادیدنی بسیاری از کسب و کارها و فعالیت های تولیدی و خدماتی به مدت طولانی تر از حد انتظار تعطیل شدند و ضرر و زیان هنگفت و غیر قابل پیش بینی بر اقتصاد جهانی وارد شد . لاجرم می بایست برای برون رفت از این مخمصه ناخواسته چاره ای می اندیشیدند و دست به کاری جدید و ابتکاری می زدند همان گونه که می گویند ” نیاز مادر اختراع است” هر یک از صنوف و حِرَف نیز به انواع شیوه های جدید متوسل شدند تا از این بن بست و انسداد خارج شوند. در این میان سینما که همواره در اولویت دوم نیازمندی های بشری قرار داشته برای احیای مجدد کار سخت تری در پیش داشت. سینمای ایران پس از مکثی کوتاه یک ماهه و فرصت طلایی از دست رفته به نمایش آنلاین آثار روی آورد. روشی نوین برای این که از یک طرف سرمایه های راکد و هزینه شده برای تولید آثار سینمایی به جریان بیفتد و از طرف دیگر به نیازمندی های تماشاگران و مخاطبانی که انتظار نمایش و تماشای فیلم در سینماهای کشور را داشتند پاسخ داده شود. اما همیشه شروع هر کار جدیدی بدون اشکال و دردسر نیست. ریسک قرار دادن تمام اندوخته ها و سرمایه در طَبَق اعتماد و اطمینان مخاطب از یک سو و نیز عدم آمادگی زیر ساخت های اینترنتی کشور برای این موضوع کمی مخاطره آمیز بوده است. سرمایه گذاران بخش خصوصی به دلیل عدم پیروی مصرف کنندگان از قانون کپی رایت جسارت و جرات انجام چنین عملی را نداشتند تا این که سازمان اوج با رضایت آقای ابراهیم حاتمی کیا خط شکنی کرده و برای اولین بار در ایران فیلم سینمایی”خروج” را از طریق نمایش آنلاین در معرض دید تماشاگران قرارداد. . اگرچه در روزهای آغازین نمایش این فیلم در شبکه نمایش آنلاین با مشکلات همیشگی سینمای ایران یعنی عدم رعایت حقوق مادی و معنوی آثار همراه شد اما خیلی سریع نقاط ضعف آن شناسایی و با رفع موانع، اعتماد سایر صاحبان آثار را برای استفاده از این شیوه نمایش فیلم جلب کرد. به دنبال نمایش فیلم «خروج »، آثار دیگر همچون «طلا»، «مهمانخانه ماه نو»، «تیغ و ترمه»، «کشتارگاه» و «بُهت» از این فضای نمایش بهره برده و درکوران رکود اقتصادی و قطع ارتباط تماشاگر با سینما برای اولین بار در محیطی خارج از سالن های سینمایی دیده شدند. با توجه به این که نمایش آنلاین فیلم ها کماکان استمرار دارد آیا این شیوه ی نمایش فیلم می تواند به عنوان یک دستاوردی جدید و قابل اعتناء بخشی از مشکلات سینمای ایران را برطرف نماید؟

بر اساس آمار ارائه شده از ۲۴ فروردین سال ۱۳۹۹ تا ۷ خرداد ۵ عنوان فیلم به صورت آنلاین اکران شده و حدود ۵۰۰ هزار بلیت هم به مشتریان فروخته شده است که ارزش ریالی این تعداد بلیت حدود ۷۵ میلیارد ریال تخمین زده شده است.(۱) مخاطبان بالقوه این آثار به ازای هر بلیت ۲.۵ نفر چیزی حدود ۱میلیون و دویست و پنجاه هزار نفر برآورد شده است. در قیاس با سال گذشته و در همین بازه زمانی ۱۵ اثر سینمایی در سینماهای کشور نمایش داده شده و ۳.۹ میلیون نفر تماشاگر و ۳۸۰ میلیارد ریال درآمد کسب شده است . به عبارت دیگر نمایش آنلاین فیلم ها توانسته است یک هشتم تماشاگران و یک پنجم فروش سال گذشته را احیاء نماید. بنابراین نمایش آنلاین فیلم به عنوان مُسکن توانسته است تا حدودی انتظارات را برآورده سازد اما در این راستا چند مسئله دیگر نیز می بایست مورد توجه قرار گیرد:

با نمایش آنلاین فیلم ها، ظرفیت جدیدی به مجموعه امکانات نمایش آثار افزوده شده است. همانطوری که می دانیم یکی از معضلات سینمای ایران محدودیت سالن های سینمایی و پشت خط ماندن تعداد زیادی از فیلم ها درنوبت اکران بوده است. سینمای ایران توانایی نمایش سالانه حدود ۶۰ تا ۷۰ اثر سینمایی را دارد اما تعداد آثار ساخته شده سینمای ایران بیش از امکانات نمایش بوده و بسیاری از فیلم ها هرگز رنگ پرده ی نقره ای را نمی بینند. البته سینمای هنر و تجربه فرصت محدودی برای فیلم های جامانده از اکران سراسری فراهم ساخته تا بخشی از این مشکل برطرف شود. با اجرای نمایش آنلاین آثار می توان امیدوار بود در آینده از این موقعیت پیش آمده نیز برای فیلم های جا مانده از اکران سینمایی بیشتر و بهتر استفاده شود.

ریسک نمایش آثار به صورت آنلاین هم به لحاظ حفظ حقوق مادی و معنوی و هم کسب منافع اقتصادی بسیار بالاست و صاحبان آثار که برای تولید اثر سینمایی متحمل هزینه های زیادی شده است حاضر نیستند آثار خود را در این بستر به مخاطب ارائه دهد. همه ی چشم امید صاحبان فیلم ها به سالن های سینمایی دوخته شده و در درجه ی نخست اولویت اصلی را بر مدار تماشاگران سینمایی قرار داده اند. هنوز هم منافع اقتصادی حاصل از فروش بلیت سینماها مهم ترین منبع گردش مالی تولید کنندگان و فیلمسازان محسوب می شود بنابراین در این برهه خاص هم بسیاری از دارندگان آثار سینمایی حاضر نشده اند اثر خود را از طریق نمایش آنلاین توزیع نمایند. نگاهی به آثار ارائه شده در شبکه های نمایش آنلاین به خوبی نشان می دهد هنوز هم عدم اعتماد و اطمینان به این شیوه نمایش فیلم وجود دارد. از ۷ اثری که تاکنون در شبکه نمایش آنلاین عرضه شده فقط ۲ فیلم (خروج و کشتارگاه) در سال ۹۸ ساخته شده و تاریخ ساخت ۵ فیلم دیگر (زیر نظر، طلا، تیغ و ترمه، مهمانخانه ماه نو و بُهت) مربوط سال های قبل از ۹۸ بوده است.

علاقه مندی تماشاگران به تماشای آثار آنلاین در شرایطی رقم خورده است که به واسطه اعمال محدودیت های ناشی از ویروس کرونا از یک طرف سینماها تعطیل بوده و از طرف دیگر مردم در ترددها دچار مشکل بوده اند. ارزیابی عملکرد نمایش آنلاین فیلم ها می بایست بعد از بازگشایی سینماها صورت گیرد چرا که تاکنون با ابداع روش های متفاوت پخش و نمایش فیلم (شبکه های متعدد تلویزیونی، افزایش ابعاد و کیفیت تلویزیون ها، ماهواره، شبکه ی نمایش خانگی، اینترنت و vodها و …) هنوز هم سینما جایگاه نخست را در جذب تماشاگر داشته و هیچ رقیبی نتوانسته است جای سینما را بگیرد. سینما رفتن به مثابه رفتن به گردش تفریحی برای مخاطب خاطره انگیز است به همین دلیل علیرغم همه ی فن آوری های نوین در زمینه نمایش فیلم، لذت سینما رفتن از مذاق تماشاگر خارج نشده است.

در نمایش آنلاین فیلم ها، درآمدهای حاصل از فروش بلیت بین صاحبان آثار و مالکان فضای اینترنت (VOD) تقسیم شده و سینمادارها سهمی از آن نداشته اند. بر اساس منابع و آمار، سینماهای کشور از اسفندماه ۹۷ تا پایان خرداد ۹۸ بالغ بر ۱۲۷میلیارد تومان گردش مالی داشته اند.(۲) با توجه به پیش بینی افزایش فروش۳۰ درصدی برای فروش سینماها در سال ۱۳۹۹، میزان خسارت وارده به سینماهای کشور طی این مدت بالغ بر ۱۵۰میلیارد تومان تخمین زده می شود. آیا نمایش آنلاین آثار تهدیدی برای سینمادارها محسوب می شود؟ همان طوری که قبلا هم اشاره شد تاکنون هیچ شیوه نمایش فیلم جدیدی نتوانسته است تماشاگران را از سینما رفتن باز دارد بنابراین سینما آنلاین نه تنها تهدیدی نیست بلکه به مانند سایر روش های توزیع فیلم می تواند در کنار سالن های سینمایی به حیات خود ادامه داده و تماشاگرانی را که به هر دلیل نمی توانند فیلم ها از طریق سینماها دنبال کنند پوشش دهند. در یک کلام سینما آنلاین فقط امکانی به امکانات سینمایی کشور اضافه کرده است همین و بس .

منبع آمار : (۱) سینماتیکت (۲) موسسه سینما شهر