تعدادی از فعالان سینمای مستقل مشکل اصلی سینمای مستقل را موضوعی مربوط به پس از مرحله تولید و در هنگام اکران معرفی کردند.

سوره سینما- سارا سپاسیان: موفقیت یک فیلم محصول سینمای مستقل، «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری در جشنواره ونیز این سوال قدیمی بی جواب را دوباره به یاد آورد که اگر آثار خروجی این بخش از سینما ، به مذاق خارجی ها خوش می آید ، نظر منتقدان داخلی را جلب می کند ، مخاطب هم آن را می پسندد، پس چرا فروش بالایی نصیب این فیلم ها نمی شود؟ گذشته از آن، آیا عنوان «فیلم هنری » یا به قولی« فیلم مخاطب خاص» یک تعریف برای این اثر سینمایی به حساب می آید یا توصیفی به دنبال توجیه برای توضیح دادن اینکه چرا این دسته از فیلم ها نمی فروشند؟ با سعید ابراهیمی فر، مجید بزرگر و دانش اقباشاوی درباره همین موضوع صحبت کردیم.

فیلم های سینمای مستقل را در شرایط بد اکران می‌کنند و می گویند دیدی نفروخت؟!

سعید ابراهیمی‌فر درباره این موضوع توضیح داد: سینمای مستقل اصلا به چه معناست؟ سینمایی است که از جایی سفارش نمی گیرد و به لحاظ ذهنی استقلال دارد. سینمای مستقل ابدا تبلیغاتی نیست و در جهت تفکر خاصی حرکت نمی کند. از نظر تولیدی هم به شیوه ای مستقل و با سرمایه بخش خصوصی پیش می رود. روی پای خودش می ایستد و از بودجه بخش خصوصی استفاده می کند. با این اوصاف آیا در ایران سینمای مستقل داریم؟ اگر ۱۰۰ واحد پولی در سال برای سینما اختصاص می یابد چقدر برای بخش دولتی است و چقدر برای بخش خصوصی؟

وی افزود: به نظرم با در نظر گرفتن برخی تخفیف‌ها می شود سینمای مستقل را به گونه دیگری تعریف کرد. مثلا سینمای مستقل در کشور ما سینمایی است که با بودجه کم و حمایت اندک دولت کار می کند و از نظر محتوایی هم بیشتر به سینمای فرهنگی نگاه دارد تا سینمای تجاری. درباره حمایت دولت باید بگویم به هر حال یک امر لازم برای همه بخش های سینماست، اما سوال اینجاست دخالت به وجود آمده پیرو آن حمایت، به فروش بیشتر منجر می‌شود؟ سینمای مستقل یا نیمه مستقل کم و بیش از حمایت دولتی بهره‌مند می‌شود، اما بحث سر این است که بعد از تولید برای آن چه اتفاقی رخ می دهد؟ ما در اکران هم به حمایت نیاز داریم، اما مسوولان دسته بندی های خاص خودشان را دارند و سینماداران هم فقط به پر شدن سالن فکر می‌کنند.

ابراهیمی‌فر ادامه داد: در طول سال تعداد بسیار محدودی از فیلم های تولید شده با شرایط نسبی مطلوب اکران می شوند و ار تبلیغات شهری و … بهره مند هستند. برای فیلم های محصول سینمای مستقل هرازچندگاهی طرح های مختلفی ابداع می شود، اما جواب نمی دهد از ادامه مسیر باز می ماند. فیلم را بی سر و صدا اکران می کنند و بعد می گویند دیدی نفروخت؟

این کارگردان تاکید کرد: دولت یازدهم با شعار برقراری اعتدال آمده و به نظرم در عرصه سینما این اعتدال با افزایش سالن‌های نمایش و صرف بودجه ها برای تولید آثار محدود اما با کیفییت معنی پیدا می کند.  زمانی که صحبت از تولید سالانه ۳۰۰ فیلم می‌شود، صرف نظر از بحث کیفیت و مقبولیت، سوال من این است که برای نمایش این آثار هم فکری کرده اید؟ شاید بهتر باشد تعداد آثار تولیدی را کم کرد و هزینه ها را به تولید سالن اختصاص داد.

یک مقایسه آماری ساده ثابت می‌کند فیلم‌های خاص مخاطب زیاد دارند

مجید برزگر درباره همین موضوع بیان داشت: مشکل عمده سینمای مستقل، مسئله نمایش این آثار است. امروز فیلم های سینمای مستقل به تعداد کافی و لازم ساخته می شود، اما نقطه معیوب این چرخه، اکران آن و نحوه برقراری ارتباط با مخاطب است. بدون تردید سینمای مستقل مخاطب دارد و صرفا به این دلیل که از اکران خوبی بهره مند نمی‌شود، مخاطب این آثار با خبر نمی‌شود که این فیلم ها اکران شده اند. به عبارت بهتر اگر شرایط خوب اکران برای فیلم های سینمای مستقل نیز فراهم باشد، می بینیم که این آثار هم به قدر کافی پر فروش خواهند بود. گواه این ادعا «پله آخر» علی مصفاست. یا «چیزهایی هست که نمی دانی» ساخته فردین صاحب زمانی.

وی افزود: اگر با در نظر گرفتن تعداد و کیفیت سالن های اختصاص داده شده به فیلم های پر فروش و اینگونه فیلم ها و همچنین بازه زمانی نمایش آنها، دست به یک مقایسه ساده بزنیم، اتفاقا می بینیم که محصولات سینمای مستقل تا چه حد از مخاطبان جدی بهره مند است. فیلم های پرفروش سال در ۴۰ سالن پایتخت نمایش داده می شوند و فیلم های مربوط به سینمای مستقل تنها چند سالن معدود دارند. حالا اگر به عدد تماشاگران هر دو فیلم دست پیدا کنیم و اندکی با علم آمار آشنا باشیم، می فهمیم ادعای بی مخاطب بودن سینمای مستقل، بی اساس است. اخیرا شنیدم که رییس شورای صنفی نمایش اینطور گفت که مردم ما فیلم هایی از این دست را دوست ندارند. سوال من این است که چه کسی می تواند به جای مردم تصمیم بگیرد؟ من تاکید می کنم با آن مقایسه ساده ای که ذکر کردم، می شود فهمید تفاوت زیادی از نظر تعداد تماشاگر در سینمای مستقل و سینمای تجاری وجود ندارد. به نظرم دست هایی در پشت پرده وجود دارد که تمایلی به ارتقاء فرهنگی ندارد.

برزگر تاکید کرد: این نکته قابل توجهی است که حتی فیلم های پرفروش ما در تمام ژانرهای تخیلی و کمدی و ملودرام و … توانایی رقابت با نمونه های خارجی را ندارند، اما در سینمای مستقل فیلم های قدرتمندی داریم که می توانند با نمونه های خارجی خود همسان باشند. ما از دهه ۳۰ به بعد شاهد شکل گیری سینمایی در کشورمان هستیم که در طول سال ها به کندی رشد کرده، اما حرف های برای گفتن در سطح جهان داشته است. سینمای اورجینال ما همان سینمای مستقل ماست که توانسته در طول سال ها با آرامش به تولید فیلم بپردازد و کمتر از حمایت خاصی برخوردار باشد.  این سینما همیشه تلاش داشته مخاطب جدی خودش را جذب کند و هیچ وقت از اصول خودش کوتاه نیامده است.  سینمای بدنه ما اغلب مسائلی غیرسینمایی را دستاویز قرار داده تا بتواند بفروشد، اما سینمای مستقل همواره به قابلیت های خودش تکیه داشته است.

وی بیان داشت: اهالی سینمای بدنه که خیلی مواقع از پایبندی به تعریف خودشان از موجودیت خودشان هم ناتوان مانده اند، اینطور عنوان می کنند که ما برای همه مردم فیلم می سازیم، اما سینمای مستقل اتفاقا تاکید دارد که بخش خاصی از جامعه مخاطب اش هستند و این تفاوت در نگاه از فرم و اجرای آن هم پیداست. البته سینمای مستقل بسیار خرسند می شود اگر تماشاگری از میان مخاطب عامه داشته باشد، اما هدف اصلی خود را بر گروه خاصی از جامعه متمرکز می کند. امروز فیلمی مثل «تایتانیک» در دورترین نقاط ایران هم مخاطب داشته و شاید عکس دی کاپریو روی تی شرت یک روستایی هم باشد. چنین سطحی از فراگیری را هرگز هیچ فیلم ایرانی تجربه نکرده است. ما اصلا سینمای صنعتی نداریم، اما سینمای مستقلی داریم که می تواند نجات بخش کل سینمای ایران باشد.

این کارگردان خاطرنشان کرد: فرض بگیریم از ۷۰ فیلم تولیدی در سال ۶۰ مورد، مربوط به سینمای تجاری باشند و فقط ۱۰ عنوان موضوعات هنری را در بر بگیرد و در حقیقت مربوط به سینمای مستقل باشد. حال از این ۶۰ فیلم شاید ۵۵ مورد ضرر کنند، اما ۸ مورد از ۱۰ فیلم غیرتجاری معمولا موفق شده اند، به این معنی که در جشنواره های خارجی درخشیده اند یا مورد قبول منتقدان واقع شده اند. به همین دلیل است که می گویم باید این آمارهای نگران کننده را جدی گرفت و به سینمای مستقل به عنوان ناجی سینما بهای بیشتری داد. خیلی تاسف آور است که بخش زیادی از انرژی و هزینه و نیروی انسانی و منابع مالی صرف شود و خروجی قابل قبولی عایدمان نشود.

کیارستمی فیلمسازی است که در دهه ۷۰ عمر خودش، همچنان سرپاست و از چابکی ذهن بهره مند است. همانند او در این سینما کم نداریم. به نظرم اگر دولت تصمیم بگیرد هزینه تولید ۲ فیلم فاخر را به تولید ۲۰ فیلم مربوط به سینمای مستقل اختصاص دهد و شرایط اکران آنها را هم فراهم کند، مخاطب در یک بازه زمانی مشخص با آثاری مواجه می شود که نگاه او را به سمت تازه ای از سینما معطوف می کند. در این حالت است که سینمای ایران می تواند پوست بیندازد. شما توجه کنید که در ایران حتی فیلم های هلند و کره و برزیل و … هم به میزان بالایی مخاطب دارند. این امر از فروش بالای دی وی دی ها پیداست. به طور قطع مخاطب این آثار می تواند مخاطب فیلم های سینمای مستقل کشور خودمان هم باشد ، چون ذائقه ها شباهت دارد. اگر نیمی از تماشاگران فیلم های خاص خارجی به تماشای فیلم هایی مثل «ماهی و گربه» شهرام مکری و «پرویز» ما بنشینند، آثار ما هم پرفروش می شود.  شاید مثلا از «پرویز» من کسی سرخورده شود، اما حد اقل این وسوسه پررنگ می شود که باز هم به تماشای آثاری از این دست بنشینند و اینطور می شود که این سینما رفته رفته جان بگیرد.

سینمای مستقل با وجود کیفیت، محو می شود چون محلی برای عرضه نیست

دانش اقباشاوی کارگردان فیلم سینمایی «تاج محل» گفت: سینما به واسطه صنعت-هنر بودن یک کالا به حساب می‌آید. درست مثل هر تولید ملی دیگر. شما حتی می توانید کفش ملی را در نظر بگیرید. زمانی این مدل از کفش را می‌شد در سرتاسر ایران پیدا کرد، اما امروز کالای خارجی جای آن را پر کرده است. سینمای مستقل هم چنین بلایی سرش آمده است. وقتی یک کالای ملی حتی با کیفیت بالا تولید شود، اما محلی برای عرضه آن وجود نداشته باشد، محو می‌شود.

وی افزود: امروز بسیاری از سینماهای شهرستان ها تعطیل شده‌اند و در تهران هم سینماها ادر مناطقی خاص رونق نسبی دارند. مناطق پایین تر شهر تهران و حتی شهرهای دیگر کشور، هر چه از مرکز دور بشویم، سالن سینما به معنای درست ندارند. در تهران هم هزینه تماشای یک فیلم برای یک خانواده ۴ نفره شامل هزینه رفت و آمد، بلیت و … مبلغ قابل توجهی می شود که واقعا برای یک خانواده کارگر یا کارمند زیاد است. تازه اگر چنین قشری همت کنند و به سینما بیایند، مخاطب فیلم‌های تجاری هستند و نه محصولی از سینمای مستقل.

این فیلمساز جوان ادامه داد: پیشنهاد من این است که هر چه بیشتر بستر عرضه فیلم ها را برای اکثریت ممکن مردم فراهم کنیم تا سلایق مختلف خفته مردم بیدار شود و سینماگران هم از چگونگی و میزان تنوع آن آگاه شوند. بخشی از نظام جمهوری اسلامی ایران که حمایتگر سینماگران است، لزوما دولتی نیست و مثال من در اینجا حوزه هنری است. این مرکز واقعا ما را حمایت کرد و الحق دخالتی در کار من نداشت. موضوع مهم در عرصه سینمای مستقل اصلا تولید آن نیست. موضوع این است که هنگام پخش، مافیای سینمای تجاری قد علم می کند.

کارگردان فیلم «تاج محل» افزود: فیلم‌هایی که به اتکای حاشیه هایی مثل تقلید لهجه قومیت های مختلف سعی در ایجاد جذابیت دارند. سینمای بخش خصوصی هم امروز در دست کسانی است که پیش از انقلاب اهداف دیگری را دنبال می‌کردند و به نرخ روز نان می‌خورند.زمانی بزرگان سینمای ما فیلم می‌ساختند و چرخ کارشان می چرخید چون شرایط عادلانه اکران وجود داشت، اما امروز چطور؟ الان فیلم های غیرمستقل اما استاندارد و با کیفیت هم فروش خوبی ندارند، چه برسد به نتایج زحمات ما در سینمای مستقل. از طرفی برای تولید فیلمی که بیشتر به سینمای مستند تنه می زند تا داستانی مبلغ کلانی به عنوان دستمزد بازیگر کنار گذاشته می‌شود، چون از چهره ها استفاده کرده است. این رویه به کدام سرمنزل مقصود خواهد رسید؟

***

داستان سینمای مستقل همچنان ادامه دارد. با روی کار آمدن دولت یازدهم و تغییرها در سازمان سینمایی چشم بسیاری از سینماگران غیروابسته به سیاست‌گذاری‌های سینمایی است. سینمای مستقل که در هشت سال گذشته بیشترین ضربه‌ها و دشواری‌ها را تحمل کرده، اندکی فضای باز و فرصتی برای دیده شدن و در معرض قضاوت مخاطب قرار گرفتن می‌خواهد. خونی که در رگ‌های این سینما جریان دارد، هنوز تاره است.