سوره سینما – از همان آغاز که مقابله با ویروس کرونا به یک جهاد ملی تبدیل شد، از همان روزها که کادر درمان به عنوان خط مقدم مقابله با این ویروس به حماسه سازانی تبدیل شدند که قهرمانان روزهای دفاع مقدس را به یادمان آوردند، یک نام در ذهن بسیاری زنده شد. شهید سیدمرتضی آوینی و مستندهایش در «روایت فتح» هنوز در جامعه زنده است. او یادگارهای رشادت‌ها، قهرمانی‌ها و تاریخ سرافرازی یک ملت را ثبت کرده و اینک جایش خالی بود. اشاره صریح و روشن مقام معظم رهبری به ضرورت روایت آوینی گونه از این حرکت و ایثار، تاکیدی بود بر حضور هنرمندان در لحظه‌های خطیر تاریخ یک سرزمین. روزگار تازه، چهار دهه پس از آغاز دفاع مقدس دوباره فضایی را ایجاد کرد که لازم بود ثبت و تبدیل به سند شود و سینمای مستند، بستر خوبی برای آن ایجاد می‌کرد. مستندسازان راویانی صادق برای ثبت این حماسه ماندگار بودند.

آوینی چگونه مستندسازی بود؟

شهید سیدمرتضی آوینی را اغلب ما با مستندهایی می‌شناسیم که درباره دفاع مقدس، شخصیت‌ها و رویدادهای آن است. او را با «روایت فتح» می شناسیم، شناخته شده ترین مجموعه مستندی که در حوزه دفاع مقدس در ایران ساخته شده، به شهرت و محبوبیت رسیده و حتی تماشاگر عام و مخاطب، بسیار داشته است. از این منظر سیدمرتضی آوینی در میان مستندسازان، موقعیتی یگانه دارد.

شهیدآوینی پیش از «روایت فتح» مستندهایی اجتماعی ساخته است که نشان دهنده گرایش و توجه او به مسائل اجتماعی است. اما نقطه پیوند این آثار و مجموعه «روایت فتح» توجه به ارزش‌های انقلابی در هر دو جنس آثار است. اختلاف طبقاتی و فقر به عنوان دو موضوع مورد نقد از سوی جامعه انقلابی، در مستند «خان گزیده ها» و «شش روز در ترکمن صحرا» مطرح و نقد می‌شود.

روایت حقیقت در «روایت فتح»

امتیاز بزرگ شیوه مستندسازی شهیدآوینی در «روایت فتح» جدا از شناخت درست موضوع و اتمسفری که ارزش های دفاع مقدس در آن جریان داشت. همراه شدن با سوژه ها یا یکی شدن در آنها بود. سیدمرتضی آوینی راوی صادق رویدادی بود که خود، باور و به آن اعتقاد داشت. دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و ارزش های مقاومت با جان او به عنوان یک هنرمند مجاهد یکی شده بود. به همین دلیل وقتی در گفتار متن، از شهادت یا از مادری می‌گفت که صادقانه ادعا می کرد اگر ده فرزند داشته باشد در راه خدا و انقلاب نثار می کند، حرفش به جان مخاطب می نشست. پس از شهید آوینی مستندسازهای دیگری مسیر او را طی کردند، اما هیچ یک نه آن نوع گفتار متن را احیا کردند نه توانستند آن جنس، روایت تاثیرگذار را داشته باشند. اما رد پای او را در بسیاری از مستندهایی که به موضوع دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مقاومت پرداخته اند می توان جستجو کرد و نشان سبک او را یافت. سبکی که هنوز یگانه است.

احیای مستندسازی آوینی گونه در مواجهه با کرونا

از روزهای ظهور ویروس کرونا در ایران، مقابله خستگی ناپذیر کادر درمان و مدافعان سلامت با این ویروس توجه جامعه جهانی را جلب کرد. مانند هر حادثه ملی مهمی که این بار ابعاد جهانی هم داشت مستندسازان بسیاری به سمت ساخت فیلم درباره این اتفاق رفتند. وقتی ایثار و از خودگذشتگی دوباره در جامعه رنگ گرفت همه به یاد سال های دفاع مقدس افتادند. قهرمانان به پا می افتادند تا مردم زنده بمانند. این حال و هوا ضرورت ساخت مستند به شیوه شهید آوینی را دوباره به یاد آورد. به این دلیل که مستندهای آوینی جنسی بومی داشتند. ریشه های اعتقادی و ملی را به یاد بیننده می آوردند. در عین نمایش تلخی ها یا شکست ها، از پیروزی نهایی و حماسه سازی‌ها خبر می دادند و با امید به فتح و پیروزی به پایان می رسیدند. در مقابله و رویارویی با کرونا هم، که دشمنی ناشناخته و قوی بود مردم نیاز به چنین روحیه ای داشتند. نکته مهم دیگر این که آوینی در روزگاری که جنگ در جریان بود و زمانی که زمان کوتاهی از پایان آن نگذشته بود، به شرح ماوقع پرداخت. او مستندسازی بود که با سرعت در صحنه رخداد حضور داشت و ثبت ماجرای کرونا هم، چنین روحیه مجاهدگونه ای طلب می کرد. شرح این مبارزه باید مفاهیمی را دوباره برای تماشاگر زنده می کرد. فقط شرح رخداد کافی نبود، این بار هم نیاز بود که بگوییم در این جدال نابرابر، کادر درمان شبانه روزی و با ایثار و توکل در خط مقدم حضور دارند و پیروزی با ماست. مستند اشراقی، مستندی که نه فقط مستلزم توجه به تکنیک و فرم که متاثر از نگاه عرفانی و الهی به موضوع است، در روزهای مقابله کادر درمان با ویروس کرونا، کارکردی تازه پیدا می‌کند. این رزم عارفانه و عاشقانه که ریشه در باورهای اعتقادی و روحیه ملی ما دارد، در مستند اشراقی بهتر و بیشتر ثبت می‌شود.

استقبال از بخش شهید آوینی در چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت

امسال و در چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت ۲۹۷ فیلم متقاضی حضور در بخش جایزه شهید آوینی شدند که ۳۰ فیلم به مرحله نهایی راه یافتند. یازدهمین جایزه شهید آوینی در حالی برگزار می شود که امید است سبک او دوباره احیا شود. سبکی که مقلد و ادامه دهنده داشته اما هنوز موقعیت خالق آن منحصر به فرد و تکرار نشدنی به نظر می رسد.