سوره سینما – سجاد محمودی : نقد سجاد محمودی دانشجوی دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر حوزه سینما بر فیلم «روزی روزگاری آبادان» به شرح زیر است:

آن کف خاکی که نامیدی وطن

اینکه گوئی مصر و ایران و یمن

با وطن اهل وطن را نسبتی است

زانکه از خاکش طلوع ملتی است

فطرتش از مشرق و مغرب بری است

گرچه او از روی نسبت خاوری است

اقبال لاهوری

«وطن» برای مایی که در آسیای غربی زندگی می‌کنم، یعنی صیدا تا اسکندریه، قدس تا لاذقیه، بصره تا آبادان، از شیراز تا مشهد، تهران تا کرکوک و از زمین تا آسمان؛ وطن برای ما یعنی یک عمر در کنار هم نفس کشیدن، وطن یعنی یک‌عمر کاشتن و برداشتن، برای ما وطن یعنی قهوه عربی در دله در اهواز، طعم گس زیتون در نابلس، شهد حلویات در بیروت، عطر و دود عود در مسقط، رنگ سرخ زعفران در مرو و مشهد؛ وطن یعنی رنگ سرخ لاله‌های گلگون در سراسر این پهنه خاکی؛ وطن یعنی دویدن خون بر زمین زینبیه؛ وطن یعنی تپیدن دل من برای تو، در آن‌سوی قبه‌الخضرا. وطن برای ما یعنی همه آنچه دوست داریم و هنوز آن را در دست داریم. وطن آن است که اگر دست بیگانه به جفا بر تن آن شرحه زند، جان دهیم ولی این نباشد که فلک نام به بی‌غیرتی‌ام لب بر زند. وطن آن است که اگر این هم ظلم بر آن بار شود، همچو «غسان کنفانی»، شاعر شهیر فلسطینی، بر لب هر چه سرمایه زندگی است بایستیم و بگوییم: «وطن یعنی اینکه، نباید همه این اتفاق‌ها می‌افتاد‌‌…».

ولی سال‌ها است که این سرزمین، در ادبیات نمایشی تبدیل به خاک بی‌حاصلی سرشار از مشکلات و بدبختی شده است. آویزه‌ای برای آویختن هر آنچه دلخواه است. همان‌ها که در بحبوحه هر مشکل و گیر‌و‌گرفتی، در مجازی و عینی، از جبر تاریخی و سرزمینی و سیاهی روزی و‌… سخن می‌گویند. ­­نگاهی که می‌توان نمونه‌های فراوانش را در نمایش در میان ابرهای «امیر‌رضا کوهستانی» و انسان‌های زخم‌خورده جنسی و روحی از مذهب و سرزمین مادری در راه غرب دید. و نه جایی دورتر که در همین نمایش دو لیتر در دو لیتر صلح «حمیدرضا آذرنگ» پیدا نمود. نمایش تصویری از انسان‌ها که در یک جبر سرزمینی و تاریخی چونان خاورمیانه در دو سوی یک رودخانه گرفتار و به‌نوعی تبدیل به بازیچه حاکمان برای ادامه جنگ یا شروع صلح شده‌اند. انسان‌هایی در یک‌شکل و یک قامت و یک پیکره که حتی صوت آن‌ها را هم توسط دو صدای زن و مرد واحد پخش می‌شود. آن‌ها به‌نوعی برای جنگیدن و کشتن یکدیگر بزرگ‌شده و آموزش دیده‌اند. فضای ذهنی آن‌ها به صورتی برآمده است که دیگر تحمل هیچ نوع صلحی را ندارند!

آذرنگ چه در نمایشنامه روزی روزگاری آبادان که چندین نوبت اجرا نموده و جوایز متعددی را هم از قِبل آن کسب کرده است و چه در اثر سینمایی، انسان‌ها را در جبری آمیخته به بدبختی و استیصال از زندگی سخت و در هم فروریخته روایت می‌کند. او نمی‌تواند برای مخاطب، سرزمینی تاریخی و پر از دل‌بستگی ایجاد نماید که حال اگر موشکی هم بر تنش نشسته است، تماشاگرش همدردی کرده و برای او غصه خورده و آه‌و‌ناله سر دهد؛ سرزمین او آن پهنه عاشقی نیست که مخاطب سال‌ها به او دل‌بسته و غم‌و‌غصه‌اش او را متأثر نماید.

آبادان هم در روزی روزگاری آبادان ، به‌غیراز نمایی دور از پالایشگاه و کمی لهجه پر ایراد آبادانی، نه نشانی از بهمن‌شیر دارد و نه لنجی بر آب روان. و نه پابوسی بر قدمگاه دارد و نه زیارتی در صحن سید‌عباس نشان می‌دهد و نه طوفانی بر دل اروند به راه انداخته است. آبادانِ آذرنگ، همان نماد بی‌وطنی و بی‌سرزمینی است که بسیاری و هم‌او به خاورمیانه داشته و دارند. سرزمینی آبستن حوادث، زیر سایه‌ جنگ و موشک! پر از کشتار و جنگ و عاری از هر نوع رنگ و دلنوازی. روایت انسان‌هایی که در میان مرزهای خود گرفتار شده و آرزوی مرگ و نیستی دیگری را دارند!

پدر در روزی روزگاری آبادان نمی‌تواند -و حتی نمی‌خواهد- مسئولیت زمامداری‌اش را بر عهده بگیرد و در درون دچار اضمحلال است و اعضای خانواده هرکدام دل به دیگری در خارج از جغرافیا داده‌اند. آذرنگ در این اثر، به‌غیراز جنگ، هیچ عمل مشترک دیگری را برای در کنار هم آمیخته شدن خانواده نشان نداده است. عاملی که تنها با نیستی و مرگ آن‌ها می‌تواند چنین جامعه از شیرازه پاره‌پاره‌شده را در یک مفهوم و آن‌هم نیستی هم جمع و معنا نماید.

آذرنگ اگر‌چه در روزی روزگاری آبادان ، صحنه‌ای از مصائب جنگ را روایت می‌کند، اما در همان نشان‌دادن نتیجه متوقف شده و هیچ کمکی به چگونگی ایجاد و سرانجام ماجرا نمی‌کند. او نه‌تنها برای مخاطب نشانی از دنیایی برخواسته از یک ریشه سرزمینی روایت نمی‌کند، بلکه در همان فضای جهان بی‌وطن نمایشی و تئاتری خود متوقف مانده، به نمایش تصویری جهان‌شمول و مناسب برای هر فصل و سرزمینی دل‌خوش شده است؛ وامانده از تولید اندیشه‌ای سرزمینی و برآمده از جغرافیایی تمدنی خاورمیانه در قامت هنر که منجر به قرائتی سرزمینی و ایرانی شود.

نامزدهای سی و نهمین جشنواره فیلم فجر به شرح زیر است:

نامزدهای بهترین جلوه‌های بصری

۱- محمد برادران برای فیلم منصور

۲- جواد مطوری برای فیلم بی همه چیز

۳- فرید ناظرفصیحی برای فیلم ابلق

نامزدهای بهترین جلوه‌های ویژه میدانی

۱- آرش آقابیگ برای فیلم روشن

۲- ایمان کرمیان برای فیلم تک تیرانداز

۳- ایمان کرمیان برای فیلم یدو

نامزدهای بهترین چهره‌پردازی

۱- ایمان امیدواری برای فیلم ابلق

۲- شهرام خلج برای فیلم شیشلیک

۳- رکسانا صفوی برای فیلم ستاره بازی

۴- عباس عباسی برای فیلم یدو

نامزدهای بهترین طراحی لباس

۱- بهزاد جعفری طادی و محمدحسین کرمی برای فیلم شیشلیک

۲- بهزاد جعفری طادی برای فیلم مصلحت

۳- مارال جیرانی برای فیلم بی همه چیز

۴- محمدحسین کرمی برای فیلم زالاوا

نامزدهای بهترین طراحی صحنه

۱- بهزاد جعفری طادی برای فیلم مصلحت

۲- سهیل دانش اشراقی برای فیلم‌‌های روزی روزگاری آبادان و روشن

۳- محمدرضا شجاعی برای فیلم ابلق

۴- آیدین ظریف برای فیلم یدو

۵- امیرحسین قدسی برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین صدابردار

۱- طاهر پیشوایی برای فیلم ابلق

۲- رشید دانشمند برای فیلم‌های زالاوا و یدو

۳- هادی ساعد محکم برای فیلم شیشلیک

۴- شهرام متولی باشی برای فیلم تک تیرانداز

۵- امین میرشکاری برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین صداگذار

۱- حسین ابوالصدق برای فیلم تک تیرانداز

۲- بهمن بنی‌اردلان برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۳- علیرضا علویان برای فیلم بی همه چیز

۴- امیرحسین قاسمی برای فیلم زالاوا

۵- امیرحسین قاسمی برای فیلم خط فرضی

۶- امیرحسین قاسمی برای فیلم یدو

نامزدهای بهترین موسیقی متن

۱- پیام آزادی برای فیلم رمانتیسم عماد و طوبا

۲- بامداد افشار برای فیلم یدو

۳- علیرضا افکاری برای فیلم تی‌تی

۴- حامد ثابت برای فیلم بی همه چیز

۵- فردین خلعتبری برای فیلم مصلحت

نامزدهای بهترین تدوین

۱- عماد خدابخش برای فیلم بی همه چیز

۲- عماد خدابخش برای فیلم گیج‌گاه

۳- سیاوش کردجان برای فیلم مصلحت

۴- میثم مولایی برای فیلم یدو

نامزدهای بهترین فیلمبرداری

۱- محمد رسولی برای فیلم زالاوا

۲- مسعود سلامی برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۳- فرشاد محمدی برای فیلم تی‌تی

۴- مرتضی نجفی برای فیلم‌های روشن و یدو

۵- مرتضی هدایی برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین نقش مکمل مرد

۱- عرفان ابراهیمی برای فیلم مامان

۲- پژمان جمشیدی برای فیلم شیشلیک

۳- پوریا رحیمی‌سام برای فیلم زالاوا

۴- وحید رهبانی برای فیلم مصلحت

۵- پدرام شریفی برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین نقش مکمل زن

۱- آزیتا حاجیان برای فیلم خط فرضی

۲- الهام شفیعی برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۳- گلاره عباسی برای فیلم ابلق

۴- گیتی معینی برای فیلم ابلق

نامزدهای بهترین نقش اول مرد

۱- پرویز پرستویی برای فیلم بی همه چیز

۲- نوید پورفرج برای فیلم زالاوا

۳- محسن تنابنده برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۴- میلاد صویلوی برای فیلم یدو

۵- رضا عطاران برای فیلم روشن

۶- امیر نوروزی برای فیلم مامان

نامزدهای بهترین نقش اول زن

۱- رویا افشار برای فیلم مامان

۲- ستاره پسیانی برای فیلم یدو

۳- الناز حبیبی برای فیلم رمانتیسم عماد و طوبا

۴- ملیسا ذاکری برای فیلم ستاره بازی

۵- الناز شاکردوست برای فیلم ابلق

۶- نازنین فراهانی برای فیلم مصلحت

نامزدهای بهترین فیلمنامه

۱- ارسلان امیری، آیدا پناهنده، تهمینه بهرام برای فیلم زالاوا

۲- آرش انیسی برای فیلم مامان

۳- آیدا پناهنده، ارسلان امیری برای فیلم تی‌تی

نامزدهای بهترین فیلمنامه اقتباسی

۱- حمیدرضا آذرنگ برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۲- مهدی جعفری، مهین عباس‌زاده برای فیلم یدو

۳- محسن قرایی، محمد داودی برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین کارگردانی

۱- نرگس آبیار برای فیلم ابلق

۲- ارسلان امیری برای فیلم زالاوا

۳- مهدی جعفری برای فیلم یدو

۴- محسن قرایی برای فیلم بی همه چیز

نامزدهای بهترین فیلم

۱- ابلق به تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی

۲- بی همه چیز به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی

۳- زالاوا به تهیه‌کنندگی روح‌اله برادری و سمیرا برادری

۴- یدو به تهیه‌کنندگی محمدرضا مصباح

نامزدهای کارگردان اول

۱- حمیدرضا آذرنگ برای فیلم روزی روزگاری آبادان

۲- ارسلان امیری برای فیلم زالاوا

۳- آرش انیسی برای فیلم مامان

۴- عادل تبریزی برای فیلم گیج‌گاه

۵- حسین دارابی برای فیلم مصلحت

۶- سیاوش سرمدی برای فیلم منصور