سوره سینما – محمدعلی حیدری : «چند سالی است که جشنواره تلاش میکند در فدراسیون جهانی انجمنهای تهیهکنندگان فیلم (فیاپف) ثبت شود. این تلاشها بعد از این چند سال به نتیجه رسید و امروز باعث افتخارم است که بگویم جشنواره جهانی فیلم فجر، روز گذشته در فیاپف به ثبت رسید. این جشنواره در کنار جشنوارههای معتبر جهانی به ثبت رسیده است که این موضوع مزیتهای زیادی دارد و البته مسائل خاص خود را هم دارد. وقتی در قاعدههای جهانی قرار میگیریم، در شرایط جدیدی هم قرار میگیریم. ولی به نظرم موفقیت بزرگی برای سینمای ایران تلقی میشود و من به نوبه خود، این موفقیت را به سینمای ایران تبریک میگویم.»
بخشهایی از صحبتهای محمدمهدی عسگرپور در آیین آغاز به کار رسمی جشنواره جهانی فجر در تاریخ پنجم خردادماه بود. خبری که به سرعت در سایتهای خبری منعکس شد. تیتر رسانهها همه یک چیز را میگفتند و آن این بود: «جشنواره جهانی فیلم فجر «الف» شد».
در ادامه روایت چگونه «الف» شدن این رویداد، امیر اسفندیاری [معاون دبیر جشنواره جهانی فجر] چنین میگوید: «سه سال نمایندگان فیاپف به ایران آمدند و همه چیز را چک کردند. قرار بود عضو جشنوارههای رقابتی شویم که جشنوارههای معتبری مثل کن، ونیز و… در این لیست قرار دارند. الان هم جشنواره جهانی فیلم فجر به این فهرست راه پیدا کرده است.»
درباره فیاپف
فدراسیون بینالمللی انجمن تهیهکنندگان فیلم که به اختصار (FIAPF) نامیده میشود، یک سازمان جهانی متشکل از تولیدکنندگان محصولات سینمایی و تلویزیونی با وظیفه حفظ و صیانت از منافع اقتصادی و حقوقی اعضای آن است. این فدراسیون در سال ۱۹۳۳ تشکیل شده و ساختار اصلی آن زیر نظر مجمع عمومی و کمیته اجرایی قرار دارد. دبیرخانه این سازمان ابتدا در شهر پاریس قرار داشت و اکنون بروکسل محل اصلی دبیرخانه است. فیاپف هماکنون در مجامع بینالمللی به عنوان سازمان ناظر و کنترلکننده جشنوارههای بینالمللی فیلم درجهت حفظ حقوق تهیهکنندگان فیلم شناخته میشود.
اعضای فدراسیون FIAPF شامل ۳۸ انجمن از ۳۱ کشور پیشرو در تولید فیلم در هستند:
آرژانتین، آلمان، آمریکا، اتریش، استرالیا، اسپانیا، استونی، اسلواکی، اوکراین، ایتالیا، ایران، ایسلند، بلژیک، ترکیه، جمهوری چک، چین، دانمارک، روسیه، ژاپن، سوئد، سوئیس، کانادا، کرواسی، لتونی، مجارستان، مصر، فنلاند، نروژ، نیجریه، هند و هلند هستند. کشورهایی چون: آرژانتین، آلمان، آمریکا، اتریش، و هند هرکدام ۲ انجمن و ترکیه ۳ انجمن عضو در FIAPF دارد.
مجمع عمومی
فدراسیون بینالمللی انجمن تهیهکنندگان فیلم مهمترین مسئولیتش نظارت، تنظیم و کنترلکننده جشنوارههای بینالمللی فیلم در دنیا است. از جمله اقدامات FIAPF تنظیم مقررات و قردادها، برنامهریزی، تدوین سیاستها و هماهنگکردن فعالیتهای تولیدکنندگان مناطق مهم جهان است. فیاپف در سال ۲ بار در ماههای مه و دسامبر مجمع عمومی برگزار میکند و مجمع در آن زمان برای انتخاب اعضای جدید کمیته اجرایی و رئیس فدراسیون رأیگیری میکنند. قوانین FIAPF نیز توسط مجمع عمومی تصویب میشود.
مهمترین جشنوارههای رقابتی با نظارت FIAPF عبارتند از:
- آلمان: جشنواره بینالمللی فیلم برلین
جشنواره بینالمللی فیلم برلین هرساله در ماه فوریه به مدت ۱۰ روز در برلین آلمان برگزار میشود. جشنواره فیلم برلین در کنار جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم کن، مهمترین رویداد سینمایی اروپا بهشمار میرود. این جشنواره هر ساله جایزه خرس طلایی و خرس نقرهای را بهبرگزیدگان بخش اصلی اهدا میکند. هرساله تقریباً ۴۰۰ فیلم در بخشهای مختلف برلیناله بهنمایش درمیآید. رئیس این جشنواره از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ دیتر کاسلیک بود و از سال ۲۰۲۰ ماریته ریسنبیک مدیریت اجرایی و کارلو چاتریان مدیریت هنری این جشنواره را برعهده دارند. در سال ۲۰۱۹، ۳۳۱ هزار و ۶۳۷ بلیت سینما برای برلیناله فروخته شدهاست.
- مصر: جشنواره بینالمللی فیلم قاهره
جشنواره بینالمللی فیلم قاهره یکی از ۱۲ جشنواره بینالمللی بزرگ جهان و مهمترین جشنواره فیلم در آفریقا و جهان عرب است که هرساله در قاهره برگزار میشود. این جشنواره در سال ۱۹۷۶ بنیان گذاشته شد. اما جشنواره سال ۱۹۸۵ که به صورت مستقل سازماندهی شد، بهعنوان نخستین دوره جشنواره شناخته میشود. بخش رقابتی بینالمللی جشنواره نیز از سال ۱۹۹۱ آغاز بهکار کرد. جشنواره فیلم قاهره بهعنوان یک جشنواره پیشرو در خاورمیانه و جهان عرب همواره رقیب اصلی جشنواره فیلم مراکش شناخته میشود. این جشنواره در سالهای اخیر و با ظهور جشنوارههای فیلم دبی و ابوظبی، میکوشد تا همچنان نقش خود را بهعنوان معتبرترین جشنواره منطقه حفظ کند. این رویداد تنها جشنواره رقابتی (رده الف) مورد تأیید انجمن تهیهکنندگان جهانی فیلم (FIAPF، فیاپف) در خاورمیانه و آفریقا بهشمار میرود. جایزه اصلی جشنواره که هرم طلایی نام دارد هرساله به بهترین فیلم اهدا میشود. سینمای ایران تنها یک بار در سال ۲۰۱۴ با فیلم سینمایی ملبورن ساخته نیما جاویدی موفق به کسب این جایزه اصلی شدهاست. جشنواره بینالمللی فیلم قاهره، قدیمیترین جشنواره فیلم در خاورمیانه است. جشن افتتاحیه این جشنواره، هر سال، در یک شب باشکوه و پرستاره آغاز میشود و با یک جشن خیرهکننده به پایان میرسد. توزیع جوایز با حضور افتخاری رئیسجمهور و ستاره سینما، عمر شریف، صورت میگیرد. سالانه، در هر بازنگری، CIFF برنامههایی چون سمپوزیوم، کنفرانس مطبوعاتی، میزگرد و برنامههای دیگری را به برنامه اضافه میکند، به گونهای که هر کدام از آن برنامهها منحصربهفرد و خیرهکننده باشند و به روند پیشرفت در آینده این صنعت کمک کند.
- فرانسه: جشنواره بینالمللی فیلم کن
جشنواره کن سالانه در کن فرانسه برگزار میشود. این جشنواره یکی از بزرگترین رویدادهای سینمایی جهان و محلی برای پیشنمایش فیلمهای جدید از تمامی ژانرها از جمله مستند بهشمار میآید. جشنواره کن در سال ۱۹۴۶ تأسیس شد. این رویداد هر ساله معمولاً در ماه می در کاخهای جشنواره و کنگرهها برگزار میشود.
- جمهوری چک: جشنواره بینالمللی فیلم کارلووی واری
جشنواره بینالمللی فیلم کارلووی واری هرساله در ماه ژوئیه در شهر کارلووی واری در شمال غربی جمهوری چک برگزار میشود. جشنواره کارلووی واری که از سال ۱۹۴۶ آغاز بهکار کردهاست مهمترین جشنواره اروپای مرکزی و شرقی بهشمار میرود. این جشنواره دارای دو بخش رقابتی و غیررقابتی است و جایزه اصلی آن گوی بلورین نام دارد. هدف جشنواره کارلووی واری بر مبنای جایگاه ژئوپلیتیکال جمهوری چک در مرز اروپای شرقی و غربی بنا نهاده شدهاست. کارلووی واری سالیانه حدود ۲۰۰ فیلم جدید را از سراسر جهان در جمهوری چک به نمایش میگذارد.
- سوئیس: جشنواره بینالمللی فیلم لوکارنو
جشنواره لوکارنو از سال ۱۹۴۶ هرساله در شهر لوکارنو سوئیس برگزار میشود. جشنواره لوکارنو پس از جشنوارههای کن، ونیز و برلین چهارمین جشنواره معتبر فیلم اروپا بهشمار میرود. نمایش فیلمها در میدان معروف پیاتزا، در فضای باز و بر پرده بزرگ، است. در این میدان در حدود ۸هزار تماشاگر به دیدن فیلمها مینشینند و فیلم مورد علاقه خود را نیز برمیگزینند. جشنواره لوکارنو یکی از جشنوارههای مورد تأیید انجمن جهانی تهیهکنندگان فیلم (FIAPF، فیاپف) بهشمار میرود. جایزه اصلی این جشنواره «یوزپلنگ طلایی» نام دارد و به بهترین فیلم در بخش اصلی بینالمللی داده میشود. هر ساله برنامههای جشنواره بینالمللی فیلم لوکارنو همراه است با برنامههای مروری بر آثار، پنلهای گفتگو، سمینار، میهمانیهای مختلف با حضور ستارگان سرشناس سینمایی. لوکارنو فضایی مفرح و آموزنده فراهم میکند که در آن ستارگان سینما، استعدادهای جوان و عموم مردم برای چشیدن طعم سینمای معاصر گرد هم میآیند. جشنواره لوکارنو، نسبت به سه جشنواره مهم دیگر اروپایی بیشتر بر روی آثار کمتر شناخته شده از فیلمسازان جوانتر متمرکز است.
- آرژانتین: جشنواره بینالمللی فیلم مار دل پلاتا
جشنواره بینالمللی فیلم مار دل پلاتا از سال ۱۹۵۴ هرساله در شهر ماردل پلاتا آرژانتین در پایان ماه نوامبر برگزار میشود. این جشنواره یکی از معتبرترین و قدیمیترین جشنوارههای آمریکای جنوبی در سراسر جهان است. جایزه آستور پیازولا، جایزه مسابقه ارنستو چه گوارا و جایزه اومبرو سه جایزه اصلی جشنواره ماردل پلاتا است. جایزه آستور این جشنواره معادل اسکار و معتبرترین جایزه فیلم در آمریکای جنوبی است. از ایران فیلمهایی مثل خواب تلخ محسن امیر یوسفی و کافه ترانزیت کامبوزیا پرتوی در این جشنواره برنده جایزه شدهاند.
- کانادا: جشنواره فیلم مونترال
جشنواره بینالمللی فیلم مونترآل جشنوارهای است که در سال ۱۹۷۷ در مونترال بنیانگذاری شد و یکی از قدیمیترین جشنوارههای فیلم کانادا است. این جشنواره بهصورت سالانه در پایان ماه اوت برگزار میشود. این جشنواره قدیمیترین جشنواره فیلم در آمریکای شمالی نیز میباشد. جشنواره فیلم مونترآل یکی از جشنوارههای مورد تأیید انجمن تهیهکنندگان جهانی فیلم (FIAPF، فیاپف) بهشمار میرود.
- روسیه: جشنواره بینالمللی فیلم مسکو
جشنواره بینالمللی فیلم مسکو نخستین دوره آن در سال ۱۹۳۵ به دستور استالین رهبر شوروی و به عنوان رقیبی برای جشنواره فیلم ونیز برگزار شد و در حال حاضر از سال ۱۹۵۹ هر ساله به صورت منظم هرساله در شهر مسکو در پایان ماه ژوئیه برگزار میشود. این جشنواره یکی از معتبرترین و قدیمیترین جشنوارههای بینالمللی فیلم در سراسر جهان است.
- اسپانیا: جشنواره بینالمللی فیلم سن سباستین
جشنواره فیلم سنسباستین هرساله در شهر سن سباستین کشور اسپانیا برگزار میشود. صدف طلایی، نام جایزه اصلی جشنواره فیلم سنسباستین است. این جشنواره بینالمللی فعالیت خود را از سال ۱۹۵۳ آغاز کرد. هر ساله ۲۰۰ تا ۲۵۰ فیلم از کشورهای مختلف جهان در این جشنواره به نمایش در میآیند. در بین فیلمهای برتر این جشنواره فیلمهای ایرانی سارا، لاکپشتها هم پرواز میکنند و نیوهمانگ نیز حضور دارند.
- چین: جشنواره بینالمللی فیلم شانگهای
جشنواره بینالمللی فیلم شانگهای مختصراً SIFF، یکی از بزرگترین جشنوارههای فیلم در آسیای شرقی و همراه با جشنواره بینالمللی فیلم توکیو، یکی از بزرگترین جشنوارههای فیلم در آسیا محسوب میشود. همچنین جشنواره شانگهای یکی از پانزده جشنوارههای الف دنیا است که در دورههای گذشته این جشنواره سینماگران برجستهای همچون امیر کاستاریکا، لوک بسون، الیور استون، دنی بویل و وونگ کار وای ریاست هیئت داوران جشنواره شانگهای را بر عهده داشتهاند. کریستین مونجیو، کارگردان رومانیایی رئیس هیئت داوران بیستمین دوره از جشنواره شانگهای است.
- ژاپن: جشنواره بینالمللی فیلم توکیو
جشنواره بینالمللی فیلم توکیو یکی از ۱۲ جشنواره بینالمللی بزرگ جهان و از مهمترین جشنوارههای فیلم آسیا است که هرساله در توکیو ژاپن برگزار میشود. این جشنواره از سال ۱۹۸۵ آغاز بهکار کرد و تا ۱۹۹۱ بهصورت هر دو سال یکبار برگزار میشد که پس از آن به صورت سالانه ادامه یافت.
- ایتالیا: جشنواره فیلم ونیز
جشنواره فیلم ونیز دومین جشنواره فیلم از نظر قدمت و یکی از بزرگترین جشنوارههای سینمایی جهان بشمار میآید. جشنواره فیلم ونیز نخستین بار در سال ۱۹۳۲ میلادی برگزار شد و در کنار جشنوارههایی چون کن و برلین از مهمترین رخدادهای سینمایی اروپا و جهان بهشمار میآید. جشنواره فیلم ونیز در طول سالهای جنگ دوم جهانی برگزار نمیشد و در برخی سالها، بخش مسابقه آن فعال نبودهاست.
- لهستان: جشنواره بینالمللی فیلم ورشو
جشنواره بینالمللی فیلم ورشو یک جشنواره فیلم است که اکتبر هرسال در شهر ورشو لهستان برگزار میشود. این جشنواره از زمان بنیانگذاری آن در سال ۱۹۸۵ هر ساله تاکنون بدون وقفه برگزار شدهاست. جشنواره ورشو عهدهدار اعطای جوایز فدراسیون بینالمللی منتقدان فیلم (فیپرشی) برای سینماگران اروپای مرکزی و شرقی است. هدف برگزاری جشنواره ورشو کسب استعدادهای جوان قبل از حضور آنها در جشنواره کن و معرفی آنها به دنیا است. از سال ۲۰۰۹ جشنواره فیلم ورشو از سوی فیاپف به عنوان فستیوال الف جهانی همرده جشنوارهها کن، ونیز، برلین، لوکارنو، شانگهای و… شناخته شده است.
- استونی: جشنواره فیلم شبهای سیاه تالین
جشنواره فیلم شبهای سیاه تالین (به اختصار BANFF)، یک جشنواره سالانه فیلم است، که از سال ۱۹۹۷ در تالین، پایتخت استونی برگزار میشود.
- ایران: جشنواره جهانی فجر
جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنواره بینالمللی فیلم تهران بود که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، با حمایت دفتر مخصوص فرح پهلوی در ایران برگزار میشد و در آن فیلمهای برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بینالمللی به رقابت میپرداختند. بعد از انقلاب، این جشنواره تعطیل شد و بعد از ۴ سال جشنواره فیلم فجر، همزمان با روزهای دهه فجر جایگزین آن شد. نخستین دوره جشنواره فیلم فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۱ به دبیری حسین وخشوری برگزار شد. جشنواره فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانه سینمای ایران میپرداخت. از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بینالمللی برگزار میشود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بینالملل به بررسی فیلمهایی از سینمای جهان میپردازد. در بخشهای رقابتی این جشنواره، شرکتکنندگان برای کسب جایزه مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت میکنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جوایز این جشنواره میباشند. طی سالیان اخیر مسابقههای سینمای مستند، فیلم کوتاه و مسابقه مواد تبلیغاتی و اطلاعرسانی نیز به بخشهای سینمای ایران اضافه شده است. در ابتدای جشنواره آیین بزرگداشت یک هنرمند برگزار میشود و در انتها هم جوایز ویژه و مردمی به فیلم انتخاب شده با رأی مردم داده میشود. در سال ۱۳۹۳ بخش بینالملل جشنواره جدا شد.
در سالهایی که از طول عمر این جشنواره میگذرد، آیین نکوداشت شخصیتهای مهم سینمای جهان برگزار شده است. از شخصیتهایی که در مقام داور نیز با جشنواره فیلم فجر همکاری داشتهاند، میتوان به فولکر شلوندورف، کریشتف زانوسی، رابرت چارتف، سمیح کاپلان اوغلو، بروس برسفورد، پرسی ادلون، پل کاکس، شیام بنگال، بلا تار، یان تروئل، هلما سندرس برامس، الیا سلیمان، آنییژکا هولاند، آندری زویاجینتسف، رستم ابراهیم بکف و … اشاره کرد.
همچنین جشنواره برای معرفی فیلمهایی از خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز و آناتولی اهمیت خاصی قائل است و بر آثاری که با الهام از آموزههای راستین پیامبران الهی، پیام صلح و دوستی ساخته شده باشند، تمرکزی ویژه دارد.
جشنواره جهانی فیلم فجر در این منطقه جغرافیایی محلی یگانه برای تبادل تجربیات و ملاقاتهای بینالمللی فراهم میآورد و دوره آموزشی فشردهای را برای فیلمسازان جوان تدارک میبیند.
در عین حال، برگزاری بازار بینالمللی فیلم و برنامههای تلویزیونی ایران امکانی عالی برای خرید و فروش حقوق، تولید مشترک و حمایت از تولید آثار و نمایش ویژه فیلمهای جدید ایرانی را به وجود میآورد.
پس از سی و سه دوره، جشنواره جهانی فیلم فجر فعالیت خود را به صورت مستقل از بخش ملی آغاز کرد و در طول چهار دوره دبیری این جشنواره برعهده سیدرضا میرکریمی بود.
شورای سیاستگذاری این دوره عبارتند از ابوذر ابراهیمی ترکمان (رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی)، سید روحالله حسینی، محمد حمیدی مقدم، علیرضا شجاعنوری، نادر طالبزاده، محمدمهدی عسگرپور، رائد فریدزاده، مصطفی کاظمی (مشاور و مدیرکل دفتر شهردار تهران)، سیدرضا میرکریمی و سیدعباس موسوی (سخنگوی وزارت امور خارجه).
سی و هشتمین دوره جشنواره با یکسال تأخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا به دبیری محمدمهدی عسگرپور از ۵ تا ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ در تهران در حال برگزار است.
مهمترین جشنوارههای غیررقابتی با نظارت FIAPF
- ایتالیا: جشنواره بینالمللی فیلم رم
جشنواره بینالمللی فیلم رم اکتبر هر سال در رم، ایتالیا برگزار میشود و از سال ۲۰۰۶ تأسیس شده است.
- اتریش: جشنواره بینالمللی فیلم وین
جشنواره بینالمللی فیلم وین یا ویناله اکتبر هرسال در شهر وین اتریش برگزار میشود. میانگین بازدیدکنندگان ویِناله در حدود ۷۵هزار نفر است. فیلمهای جشنواره هرساله بهطور سنتی در سالنهای گارتنبوکینو، اورانیا، مترو-کینو، فیلممیوزیم و اشتادکینو اکران میشوند. سینما گارتنبو که در مقابل پارک شهر قرار دارد، بهعنوان سینمای مرکزی جشنواره شناخته میشود. با وجود غیررقابتی بودن این جشنواره، جایزه ویژه فیپرشی توسط انجمن جهانی منتقدان فیلم و جایزه خوانندگان روزنامه در استاندارد در پایان هر دوره به برگزیدگان اهدا میشوند.
ویناله که مهمترین جشنواره غیررقابتی اروپا بهشمار میرود، از سال ۱۹۶۰ بنیان گذاشته شد. هدف اصلی این جشنواره، گردآوری فیلمهای تازه از سراسر دنیا، و نیز فیلمهایی که برای نخستین بار در سطح کشور و جهان نمایش داده میشوند، تعریف شدهاست. معرفی چهرههای بینالمللی سینمای اتریش از دیگر اهداف جشنوارهاست.
- کانادا: جشنواره بینالمللی فیلم تورنتو
جشنواره بینالمللی فیلم تورنتو یک جشنواره فیلم غیررقابتی عمومی است که سپتامبر هر سال در تورنتو، انتاریو، کانادا برگزار میشود. این جشنواره پنجشنبه شب پس از روز جهانی کارگر (که در کانادا نخستین دوشنبه سپتامبر است) آغاز میشود و تا ده روز به درازا میکشد. در هر دوره بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ فیلم در حدود ۳۷ سینما در مناطق مرکزی تورنتو به نمایش گذاشته میشوند.
«برای ماندگاری جشنواره جهانی فجر در فهرست “فیاپف” چه باید کرد؟»
این عنوان پرسش مهمی بود که خبرگزاری ایسنا در هشتم خرداد سال جاری از دبیر پیشین جشنواره جهانی فجر پرسید، که رضا میرکریمی در پاسخ به این سؤال چنین گفت:
«ثبت این رویداد وظیفه همه ما را سنگینتر میکند و برای استمرار آن باید تلاش مضاعف داشته باشیم. به هرحال شاهدیم یک جشنواره باسابقه در آمریکای شمالی با وجود اینکه سالها در فهرست جشنوارههای الف قرار داشت به خاطر عملکرد ضعیفش در سالهای اخیر در حال خارج شدن از این فهرست است و جشنواره فجر به جای آن بعنوان عضو جدید در نامش در میان پانزده جشنواره برتر رقابتی قرار میگیرد، بنابراین اگر جشنواره ما هم در آینده نتواند حرکت رو به رشدی داشته باشد، نمیتوانیم این جایگاه ارزشمند را حفظ کنیم.»
درمیان بحرانی که [به دلیل شیوع ویروس کرونا] فضای هنر ایران را فرا گرفته و هر روز شاهد اتفاقات تلخ و خبرهای غمانگیز پیرامون سینما و تولیدات و همچنین اوضاع وخیم اقتصادی آن [در اکران] هستیم، شاید این خبر قدری تلخکامیها را کمرنگتر کند ولی باید برای حفظ آن و چگونه بهتر شدن و چگونه موفقتر شدن آن هم برنامهریزی کرد. شاید مشکل اینجا باشد که حال در چنین فهرستی قرار گرفتیم نقطه پایان ماجراست و اساس ماجرا به رهاشدگی میل دهیم و این بزرگترین تهدیدی است که چنین خبر مهم و اتفاق مهمی را میتواند به یک خبر تلخ بدل کند.