سوره سینما – سینمای مستند سینمایی زنده ، پویا و موفق است که در همه زمینه‌ها از سینمای داستانی پیشی گرفته و گوی سبقت را در جوایز و اعتبارات داخلی و بین‌المللی از سینمای بلند ربوده است. سینمای مستند ایران به شهادت جوایز بی سابقه بین‌المللی و همچنین نظر مثبت سینماگران مطرح دنیا، بی شک یکی از سینماهای پیشگام دنیاست که شاید به لحاظ تکنیکی به مستندهای مشهور محیط زیست شبکه های مشخصا انگلیسی زبان نرسد اما به لحاظ محتوایی همیشه حرف‌های بکری برای زدن دارد و دوربین را در بهترین زاویه نگاه انسانی قرار می دهد. فرهنگ عاشورا و محرم مضامینی هستند که هرچقدر در سینمای داستانی و سریال‌های تلویزیونی به آن کم پرداخت شده و اندوخته افتخارآمیزی بعد از چهل و چند سال فعالیت هنری بعد از انقلاب در دست ندارد، در عوض مستند یک تنه مسئولیت روایت این مضامین را برعهده گرفته و حرف‌های مگوی زیادی را به تصویر کشیده است.

مستندهای مذهبی در موضوع مشخص عاشورا و محرم به چند دسته تقسیم می‌شوند. یکی به تصویری کردن تعزیه‌های شهرهای مختلف کشور اختصاص دارد که یا با چاشنی مستند داستانی ما را درگیر زندگی واقعی بازیگرهای این تعزیه‌ها می‌کند و گاهی حتی همان اسب و شتر تعزیه را دست‌مایه خود قرار می‌دهد تا حرف‌های قشنگی در لفافه هنر بیان کند.

دسته دیگر این مستندها، به فیلم‌برداری واقعی از آداب‌ورسوم و سبک و سیاق خاص عزاداری هر شهر و هر محله می‌پردازد که با نمایش دادن تفاوت‌های اقلیمی و بومی و نحوه خاص ابراز ارادت شیعیان به مولایشان، به‌خوبی در دل مخاطب جا باز می‌کند و بیننده را در مسیر این عزاداری باشکوه با خود همراه می‌سازد.

همچنین تکیه زدن و نذری پختن و نذری پخش کردن و گرفتن یکی دیگر از آداب و رسومی است که تقریباً به این ایام گره‌خورده و به طرز جدایی‌ناپذیری وارد واجبات عزاداری شده و بعضاً روایت دوربین مستندساز از ماجرای تهیه یک پرس غذا به‌شدت ماجرایی و تماشایی می‌شود.

بخش دیگری از مستندهای عاشورایی به نذر و وقایع خاص این ایام اختصاص دارد. درختی که ظهر عاشورا خون می‌چکاند. آسمان منطقه‌ای که ظهر عاشورا قرمز می‌شود. نذر افرادی که باید مسیری را پیاده طی کنند. یا در جاده‌ای دورافتاده آب به دست مردم بدهند. اتفاقاتی که ظهر عاشورا در حرم امام رضا (ع) می‌افتد. کودکی که رفتار آسمانی خاصی دارد و … همه اینها از سوژه‌های نابی است که هر تعداد فیلم مستند هم درباره آن ساخته شود باز جای ادامه دادن دارد و می‌توانیم از زوایای مختلف به عظمت یک داستان عمیق پی ببریم.

به‌علاوه آن گروهی از مستندها به بازتاب اعتقادی این ایام و مناسک خاص آن در بین پیروان سایر ادیان پرداخته‌اند و روایت‌های جذابی از اعتقاد مثلاً دانشجویان یهودی به خوردن غذای نذری یا شفا گرفتن دختر مسیحی در حرم امام حسین (ع) در ظهر عاشورا و غیره دارند که به لحاظ بین‌المللی کاربرد قوی داشته و برخلاف سایر مستندهای مذهبی ما این دسته به دلیل داشتن موضوع فرا ایرانی و فرا شیعه، قابل‌ارائه در بازارهای جهانی است و یکی از بهترین شیوه‌های تبلیغ دین به شمار می‌آید.

مستندهای «شبیه‌خوانی» به کارگردانی بهمن کیارستمی، «آن‌سوی دیوار» به کارگردانی وحید چاووش، «گل گیران» به کارگردانی محمد غفاری، «اربعین» به کارگردانی ناصر تقوایی، «پولکه یک آیین مذهبی» به کارگردانی مجید صباغ بهروز، مستند «آینا» و «صفورا» به کارگردانی داور نجفی، مستند «شام» به کارگردانی محمدرضا اصلانی، مستند «نخل» به کارگردانی بابک بهداد، مستند «من شمر هستم» به کارگردانی داریوش کرم یار، مستند «آیین دیگر» به کارگردانی سید مهدی میرشرف، مستند «به خشکی لب‌های فرات» به کارگردانی حمید تقوی، مستند «شور عشق» به کارگردانی حمید قربان نژاد، مستند «ترکیب‌بند» به کارگردانی امیر آذین، مستند «کاروان» به کارگردانی محسن امیر یوسفی، مستند «عاشورا در مه‌ریز» به کارگردانی جمال زارع‌زاده عزیزی، مستند «روز پایان» به کارگردانی نرگس آبیار، مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» به کارگردانی داریوش یاری و … از مهم‌ترین مستندهای عاشورایی است که همه دسته‌‌های عنوان شده در متن را در برمی‌گیرد و هرکدام به‌نوعی پیام‌آور مفهوم اصلی قیام امام حسین (ع) برای مخاطب است.