به گزارش سوره سینما به نقل از ستاد خبری سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران، نشست تخصصی مجازی «۳۸-۲۰» با حضور کلاوس اشتاینک با محوریت سینمای مستند در روز اول سی‌وهشتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران برگزار شد.

وی در ابتدای این نشست گفت: گاهی سوالی که مطرح می‌شود این است که برای یک فیلم مستند اجازه خلق و تولید داریم؟ در این مورد پاسخ من مثبت است. مثلا در زمینه صداهای آمبیانس گاهی ممکن است که صداها استعاری باشند مثلاً گاهی به صدای یک موتور، صدای غرش شیر اضافه می‌شود و این صدا، استعاری است. گاهی این مسأله مطرح می‌شود که فیلم مستند، حتما باید مستند باشد اما برخی مسایل را می‌شود دستکاری کرد اما می‌شود بخش‌هایی از یک واقعیت را کپی کرد و دوباره نشان داد. یعنی می‌شود از جنبه خلق کردنی و جنبه تکرارکردنی استفاده کرد.

وی افزود: البته ما باید در کنار این ماجرا آگاه باشیم که در زندگی واقعی هم جعلیات بسیاری وجود دارد، در جامعه بسیاری از مردم را صرفا با قاب و تغییر چهره می‌بینیم و دوری از واقعیت به طور روزمره در تمام کشورها اتفاق می‌افتد اما باید بتوانیم تشخیص بدهیم کدام یک از حرف‌ها دروغ و کدام یک درست و واقعی است.

اشتاینک بیان کرد: بعضی‌ها ادعا می‌کنند فیلم مستند باید به حقیقتِ صرف بپردازد که این بی‌معنی است چون رسیدن به حقیقت کامل غیرممکن است نمایش دادن آن که دیگر بماند. البته این امر به معنی آن نیست که مستندساز با حقیقت کاری ندارد، هدف مستندساز باید رسیدن به حقیقت و نزدیک شدن به آن باشد؛ این وظیفه مستندساز است. البته این هم به معنی این نیست که در این فیلم‌ها خلقی صورت نگرفته است اما مستندساز باید به حقیقت نزدیک‌تر شود.

وی مطرح کرد: در حیطه وظایف کارگردانی باید به هدایت مخاطبان توجه کنیم؛ در برخی از فیلم‌ها، توجه مخاطب به فیلم باز است اما اگر قرار است فیلم مستندِ شدید ساخته شود یکی از نکات مهم این است که کارگردان بتواند توجه مخاطبان را کنترل و هدایت کند. عکاسی و نقاشی استراتژی‌های متفاوتی برای کنترل و هدایت «توجه» بیننده دارند اما به طوری که گاهی مخاطب می‌تواند در تصویر قدم بزند و به هر چه دلش خواست، توجه کند. مشابه این موضوع در فیلم مستند هم می‌تواند وجود داشته باشد، هرچه قدر کنترل کارگردان در هدایتِ توجه مخاطب بیشتر باشد تاثیر کارگردان بعد از تماشای فیلم هم شدیدتر خواهد  بود.

این کارگردان در بخش دیگری از صحبت‌هایش اظهار کرد: دوربین ابزارهای متعددی در اختیار دارد مثل زوم، تراولینگ و…  و هدف از استفاده از این ابزارها هدایت تمرکز بیننده‌ است.

اشتاینک توضیح داد: پرسپکتیو یا نقطه دید هم در یک فیلم مهم است، از این موضوع می‌شود استفاده‌های زیادی کرد کسانی که برایشان مهم است از نقطه دیدهای‌ مختلفی استفاده کنند، فیلمشان به عنوان یک واحد کامل بهتر عمل می‌کند. یکی دیگر از مزایای پرسپکتیو این است که با استفاده از آن می‌شود شیوه‌های مختلف برخورد با یک موضوع را به تصویر کشید. دو نوع نقطه دید را می‌توان در نظر گرفت؛ نقطه دید اول نقطه دید مولف است که اساسأ همه‌گیر است و بعضاً از آن به عنوان «نقطه دید خدا» یاد می‌شود. حالا هم با ظهور پهبادها نمونه‌هایی از این نقطه دید مولف را در فیلم‌ها می‌بینیم، سوالی که پیش می‌آید این است که این نقطه دید نقطه دید چه کسی است؟ جایگزینی که برای نقطه دید مولف وجود دارد نقطه دید شخصی است.

وی گفت: نکته دیگر ساختار فیلم است. هنرها ساختارمند هستند، مستند هم چنین است که ساختار درونی دارد؛ هرچه این ساختار درونی کمتر پیچیده‌ باشد و ساده‌تر بیان شود، فیلم مستند قوی‌تر خواهد بود. فیلم باید بتواند برای مخاطب قابل دریافت باشد، اگر فرض کنیم ساختار درونی مستند مثل یک زنجیر یا یک مارپیچ باشد بیننده به این ساختار درونی راه پیدا نمی‌کند.

اشتاینک عنوان کرد: نکته بعدی موانع هستند، باید به پیچیدگی‌هایی که در محتوا وجود دارد حواسمان باشد چون  مخاطب باید  متوجه آن شود و نباید انرژی‌ای را که در آن موانع وجود دارد، فراموش کنیم.

اشتاینک ادامه داد: جریان طبیعی گفتار در فیلم هم از نکات دیگر است؛ این موضوع را هر آدمی می‌تواند به راحتی بفهمد اگر گفتار فیلم خیلی مستقیم و خطی باشد گاهی خوب نیست. جریان طبیعی گفتار همراه با مکس‌های خوب به اعتبار یک فیلم کمک می‌کند و فیلم معتبرتر می‌شود.

وی در پایان گفت: نکته بعدی احساسات است و نباید احساسات را در ساخت یک فیلم نادیده بگیریم، یک برخورد قدیمی نسبت به این موضوع وجود دارد که عده‌ای می‌گفتند مستند باید محض باشد و احساسات در حوزه فیلم‌های داستانی وجود دارد ولی به نظرم این چنین نیست.

سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران تا ۲ آبان ۱۴۰۰ (۱۹ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۱) در حال برگزاری است.