سوره سینما – حمید خرمی :جشنواره فجر از مهم‌ترین جشنواره‌های سینمایی کشور، و به‌نوعی ویترین اصلی یک سال تولیدات سینمای ایران است. فیلم‌هایی که متقاضی حضور در جشنواره فجر می‌شوند، طبق آیین‌نامه نباید در هیچ جشنواره‌ای اکران شده باشند، لذا جشنواره فجر، نوعی رونمایی از «اولین‌ها» است و ازاین‌رو بیشتر افراد، مشتاق‌اند که «اولین‌ها» را ببیند حتی اگر «بهترین» نباشد!

از طرف دیگر، فقدان «استراتژی در انتخاب» و فقدان «برنامه کلان بلندمدت» و همچنین «اصالت جشنواره و جایزه زدگی» برای جشنواره فجر باعث شده است که سال‌های اخیر، خصوصاً سال‌های پایانی دولت دوازدهم، این جشنواره به یک رویدادِ معمولی، تقلیل بیابد و صرفاً یک «جشن و محفل قبیلگی» برای عده‌ای از هنرمندان محسوب بشود. بخشی از دلیل این نزول کیفیت و عدم رغبت مردم به سینما، به «انتخاب ناصحیح» برمی‌گردد؛ اینکه مدیران فرهنگی، اغلب از «تدبیر و علم» و «شجاعت و عزم» برخوردار نبوده‌اند.

رسالت مهم «تیم انتخاب»، برخلاف انتظار عده‌ای، لزوماً انتخابِ اولین فیلم‌های اکران شده در ویترین سینمایی یک سال سینما نیست، بلکه «انتخاب بهترین‌ها» است. هیئت انتخاب به‌مراتب مهم‌تر از «تیم پروانه ساخت» و «تیم داوری» و.. است. اهمیت این تیم نه در اسامی و رسم و منصب آن‌ها بلکه حتماً در داشتن «اقتدار در حذف و گزینش» و «شناخت» و از همه مهم‌تر داشتن «مانیفست» است. قدرت این تیم، به انتخاب فیلم‌های لایق، باتکیه‌بر ارزش‌های هنری و رسانه‌ای برمی‌گردد، بی‌آنکه دچار جو زدگی بشوند، و یا تحت‌تأثیر قدرت رسانه‌ای و تبلیغاتی یا لابی‌گری قرار بگیرند. چه بسیار فیلم‌های درجه یکی که به‌واسطه عدم حضور در جشنواره، نتوانستند عرضه خوبی برای مخاطبین و منتقدین داشته باشند و شکست خوردند، و چه بسیار فیلم‌های ضعیفی که به‌واسطه ضریب گرفتن در فجر، خاطرات خوبی را برای سازندگانشان رقم زده‌اند. همه این‌ها هیئت انتخاب را یکی از مهم‌ترین ارکان جشنواره می‌کند. اگر نگوییم این افراد با تصمیم خودشان مستقیماً روی سرنوشت یک سال سینمای ایران تأثیر می‌گذارند.

لذا باید در چینش این تیم، تدابیر و ملاحظات خاصی لحاظ بشود تا تیم انتخاب، علاوه بر به رسمیت شناختن سلیقه‌های متنوع، به شناخت تکنیکی، و تئوری هم مسلط باشند و از تلفیق میان «تئوری» و «تکنیک»، انتخاب‌های درستی داشته باشند.

بد نیست به همین مناسبت نگاهی به ترکیب هیئت انتخاب چهلمین دوره جشنواره فجر داشته باشیم؛

بهروز افخمی: نویسنده و کارگردان

افخمی چهره شناخته‌شده سینمای بعد انقلاب است. او که فرازوفرودهای فراوانی را در عالم سینما تجربه کرده، با کارنامه‌ای نسبتاً قوی و متنوع در امر فیلم‌سازی، حتماً گزینه خوبی برای گروه انتخاب است. اظهارات صریح و بعضاً پرحاشیه او درباره مسائل سیاسی و فرهنگی، در جلب‌توجه رسانه‌های مردمی به جشنواره فجر مؤثر خواهد بود. کارگردان فیلم‌های «روباه» و «سن‌پترزبورگ» در سی و دومین دوره جشنواره به‌خاطر فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» سیمرغ بهترین فیلم و فیلمنامه را به خودش اختصاص داده. باتوجه‌به سابقه افخمی می‌توان انتظار داشت نظرات او بیشتر حول محور فیلم‌هایی با متن‌های جالب‌توجه بگردد.

اسماعیل بنی‌اردلان: استاد دانشگاه

وی از چهره‌های آکادمیک و علمی درزمینهٔ فلسفه هنر است که عضویتش در شوراها و فرهنگسراهای مختلف و مهم، حاکی از توانمندی مدیریتی او نیز هست. نقدها و تحلیل‌های وی بر آثار هنری با رویکردی منصفانه و پشتوانه علمی، می‌تواند تکیه‌گاهی خوبی برای انتخاب فیلم‌های ارزشمندی در حیطه فلسفی، و همچنین تقویت رویکرد نقد علمی و غیر فرمالیستی باشد.

پوران درخشنده نویسنده: تهیه‌کننده و کارگردان

پوران درخشنده همواره خود را فیلم‌سازی اجتماعی با رویکردی انتقادی نشان داده که به هنجارها و ناهنجاری‌هایی که خانواده‌ها در جامعه با آن روبه‌رو هستند می‌پردازد. پوران درخشنده عضو انجمن‌های فیلم‌سازان زن آمریکا (WIF)، کارگردانان مستقل آمریکا (IFP) و مرکز بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان یونسکو (CIFEJ) نیز هست، و ازاین‌جهت، انتخاب او احتمالاً ناظر به جوانب بین‌المللی و هنری آثار است. درخشنده به‌عنوان دیگر عضو کارگردان هیئت انتخاب، نشان داده سوژه‌های اجتماعی خاصی را می‌پسندد که دغدغه‌ای مردمی داشته باشد. موضوعی که می‌تواند خبری خوش برای اجتماعی‌سازان حاضر در صف حضور فجر به‌حساب آید؛ البته اگر فیلمشان دغدغه‌مند هم باشد.

حسین زندباف: تدوینگر، تهیه‌کننده و کارگردان

حسین زندباف از دهه ۱۳۵۰ کارش را به‌عنوان دستیاری کارگردان آغاز کرد. در سال‌های بعد از انقلاب نیز از کارکشته‌ترین تکنیسین‌های سینمایی محسوب می‌شود. حضور این مسن‌ترین عضو هیئت انتخاب، تداعی‌گر حضور چند نسل سینما است و همین می‌تواند باعث دلگرمی و الفت اهالی صنفی سینما و تقویت نگاه صنفی به سینما باشد. زندباف که سابقه کارگردانی و تهیه‌کنندگی دارد و سه بار سیمرغ بهترین تدوین را از جشنواره فجر برده، می‌تواند با نگاهی تکنیکی فیلم‌های امسال را مورد ارزیابی قرار دهد.

مجید شاه‌حسینی: مدیر فرهنگی، پژوهشگر و استاد دانشگاه

دکتر مجید شاه‌حسینی از اساتید هنر و مدیر فرهنگی و تحلیلگر برجسته، و تئوریسین حوزه انقلاب اسلامی است. وی از مدیران سابق بنیاد فارابی بوده، و تجربه دبیری جشنواره در دوره ۲۵ و ۲۶ فجر را دارد، ازاین‌رو نظرات کارشناسی او در انتخاب فیلم‌ها مهم است. تجربه کاری وی به‌عنوان مدیر فارابی و حمایت از آثاری مثل «راه آبی ابریشم» و «ملک سلیمان» در دوره تصدی، می‌تواند نشان دهد که این چهره شناخته شده، به آثار استراتژیک علاقه بیشتری دارد.

اسفندیار شهیدی: مدیر فیلم‌برداری، کارگردان و استاد دانشگاه

بااینکه اسفندیار شهیدی را بیشتر به‌عنوان مدیر فیلم‌برداری می‌شناسیم، اما در حرفه‌های دیگر نیز فعال است. اسفندیار شهیدی علاوه بر مدیر فیلم‌برداری به‌عنوان کارگردان نیز در سینما و تلویزیون فعالیت داشته است. مهم‌ترین اثر اسفندیار شهیدی در حرفهٔ کارگردان، فیلم «مرضیه» است. ارزیابی‌های فنی او نسبت به فیلم‌ها، حائز اهمیت است و ترکیب وی با حسین زندباف، نشان از دغدغه‌های جشنواره نسبت به ارزش‌گذاری‌های هنری فیلم‌ها است.

محمدحسین نیرومند: مدیر فرهنگی

محمدحسین نیرومند، درزمینهٔ تألیف هنر و همچنین مدیریت رسانه، چهره‌ای شناخته‌شده است که هم سوابقی در تلویزیون دارد و هم سینما. نفوذ و مهارت او در صنف‌های مختلف، حاکی از این است که حضور وی در هیئت انتخاب، احتمالاً نه صرفاً برای ارزیابی فیلم‌ها، بلکه برای ارتباط بهتر با اهالی سینما و تلویزیون و حل اختلاف‌های احتمالی آن‌ها است. چه اینکه او دبیر شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور هم بوده است.

گفتنی است از نقاط قوت «هیئت انتخاب» این جشنواره، حضور چهره‌های همگون و متخصص سینمایی است. برخلاف ادوار گذشته که حضور چهره‌هایی غیرمرتبط با سینما در تیم انتخاب، سؤال و مناقشه‌برانگیز بود، اما در این دوره، شاهد چهره‌های شناخته‌شده در عرصه تئوری و تکنیک سینمایی هستیم تا شاید یک‌بار برای همیشه توازنی میان فرم و محتوا ایجاد شود.

رویکرد مؤسسان هر جشنواره در دنیا به نحوی است که آن را به ایستگاه و فرصتی برای ارزیابی و سنجش مسیر آمده و طراحی مسیر آینده مبدل می‌کند. ازاین‌جهت کمترین توقع از جشنواره فیلم فجر آن است که تنها به نمایش دستاوردهای سالانه صنعت سینمای ایران بسنده نکند، بلکه به تربیت هنرمند متعهد مبادرت بورزد. همچنین جشنواره باید به عاملی برای سوق دادن سینمای ملی در جهت طرح ارزش‌های جامعه با فُرم و قواره‌های جهانی مبدل گردد و راهگشایی باشد برای حضور سینماگران انقلابی و نسل انقلاب در سطح بین‌الملل و حضور جهانی سینمای جمهوری اسلامی.

اکنون با روی کار آمدن دولت جدید، با رویکرد انقلابی، باید ضمن شناخت استعدادهای هنری و پرورش صحیح آن، فیلم‌ها در جهت حفظ ارزش‌ها و منافع ملی، ارتقا و سوق بیابند. چه اینکه صراحت بیان دبیر فجر، آقای مسعود نقاش زاده، از یک‌سو افق جدیدی را پیش روی مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور قرار داد و معین ساخت که ملاک ارزیابی و حضور آثار در «جشنواره چهلم» بر سه محور اساسی «اخلاق»، «امید» و «آگاهی‌بخشی» است.

از طرفی دبیرخانه این جشنواره از حضور ۹۴ فیلم بلند سینمایی به‌عنوان متقاضی شرکت در این رویداد خبر داد، اما با آئین‌نامه و مقررات قانونی اعلام‌شده این فهرست به ۷۴ عدد تقلیل پیدا نمود. آثاری که اکنون جهت بازبینی در اختیار «هیئت انتخاب جشنواره چهلم» قرار گرفته و همچنان مشخص نیست که چه تعداد از آن‌ها قادر به کسب جواز حضور در «جشنواره سال ۱۴۰۰» هستند، اما پیداست که مأموریت و رسالت اصلی «هیئت انتخاب» اهمیت مضاعفی یافته است.