محسن اسلام‌زاده؛ مستندساز در هفته هنر انقلاب اسلامی و در گفتگو با سوره سینما درخصوص سینمای متعهد توضیح داد: دیدگاه های امام و رهبری در این زمینه کامل است و تکلیف ما را روشن می کند که باید به دنبال چه نوع هنری باشیم. امام خمینی (ره) در پیامی فرموده است: «تنها هنرى مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدى- صلى اللَّه علیه و آله و سلم- اسلام ائمه هدى- علیهم السلام- اسلام فقراى دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم‌آور محرومیت‌ها باشد. هنرى زیبا و پاک است که کوبندۀ سرمایه‌دارى مدرن و کمونیسم خون‌آشام و نابودکنندۀ اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگى، اسلام مرفهین بى‌درد، و در یک کلمه «اسلام امریکایى» باشد.» و البته در جایی دیگر در توصیف هنر می فرمایند: «هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، نظامى است. هنر در عرفان اسلامى‌ ترسیمِ روشن عدالت و شرافت و انصاف، و تجسیم تلخکامى گرسنگانِ مغضوبِ قدرت و پول است.»

وی ادامه داد: یک هنر بی‌تفاوت و خنثی نمی‌تواند برگرفته از هنر اسلامی و انقلابی باشد. دکتر علی شریعتی هم هنر برای هنر را به‌شدت رد می‌کند و باور دارد کسانی که این شعار را می‌دهند نتیجه‌اش؛ هنر برای سرمایه‌داری است.

کارگردان مستند «آقای دادستان» افزود: من همیشه به دنبال هنری بودم تا از علومی که نفعی برای مردم و اجتماع ندارند؛ فاصله بگیرد و به‌روشنی درباره رفع یک معضل یا تبلیغ یک تفکر اسلامی و دینی را داشته باشد و در این مسیر حرکت کند. هنرمند می‌تواند در زمینه هنر انقلابی و هنر متعهد، نقش پیشرو داشته باشد و نقاطی را ببیند که خیلی‌ها بی‌توجه از کنار آن عبور می‌کنند. او می‌تواند معضلاتی را زیر ذره‌بین بگذارد و باتوجه‌به آن‌ها به جامعه خویش هشدار دهد یا وجه تبلیغاتی برای جامعه داشته باشد. در واقع هنرمند نکته‌سنج و ریزبین است و می‌تواند به جامعه خود کمک کند.

* هر مستندی در پی ایجاد یک تغییر است

این مستندساز با اشاره به حکمت هنر انقلاب بیان کرد: خیلی‌ها مستندهایی در رابطه با آب، فرونشست زمین، مسائل اقتصادی و … تولید کرده‌اند که سال‌ها بعد این بحث‌ها در رسانه‌ها مطرح شده، مردم آن‌ها را دیده‌اند و متوجه درستی آن شده‌اند. یک هنرمند می‌تواند مسائل مهم جامعه را به صدر جدول اخبار بیاورد. اگر هنرمند درست عمل کند می‌تواند حکم تعیین کند. یک مستند یا فیلم پتانسیل این را دارد که تغییری را به وجود آورد و در پی این تغییر همه مسئولین پای کار بیایند و مشکلی را رفع کنند که اتفاقاً ساخت چنین مستندهایی هم بسیار واجب و ضروری است.

* خدایا به هنرمندان ما درد عطا کن!

اسلام‌زاده ادامه داد: شرایط جامعه امروزی خیلی جالب نیست و هنرمند می‌تواند معضلات را شناسایی کند و به دور از بحث‌ها و هیاهوهای سیاسی آن‌ها را لیست کرده و در هر موردشان یک اثر هنری خلق کند و به دنبال رفع آن‌ها باشد. همان‌طور که دکتر علی شریعتی می‌گوید: «خدایا به هنرمندان ما درد عطا کن!» جامعه نیاز به هنرمندان دردمند دارد. البته که شهید آوینی و یا سید ابراهیم اصغرزاده نمونه بارز آن‌ها هستند.

وی در همین زمینه اضافه کرد: هنرمند دردمند به‌شدت می‌تواند به جامعه و دین خود کمک کند و یکی از افتخارات ما در کشورمان این است که صدها هنرمند و مستندساز داریم که شاید در خیلی از کشورهای منطقه این آمار به کمتر از انگشتان دو دست برسد. به ندرت می‌توان در بسیاری از کشورهای منطقه کسانی را پیدا کرد که اثری هنری با استاندارهای بین‌المللی داشته باشند اما در کشور ما به‌وفور دیده می‌شود و این برای ما یک نعمت است. البته باید توجه داشت که به نظر حقیر اکثر هنرمندان ما نگاه اصلاح‌گرایانه دارند نه نگاه‌های ژورنالیستی که به صرفاً به دنبال جنجال بپا کردن باشند.

* دلیل ماندگاری شهید آوینی نوع روایت او است

کارگردان مستند «تنها میان طالبان» در خصوص هنر نهفته در مستندهای شهید آوینی گفت: زیباترین موضوعی که در آثار آوینی وجود دارد، روایت‌های متفاوت است. شاید فیلم‌های زیادی در حوزه دفاع مقدس تولید شده باشند که تصویربرداری عالی، نریشن‌های استاندارد و یا تدوین خوش ریتمی داشته‌اند اما ماندگار نشده‌اند درحالی‌که مستندهای شهید آوینی ماندگار شده است و دلیل آن هم روایت متفاوت و جذاب آن‌ها است که از فضای دفاع مقدس نقل می‌شود و در مستند می‌آید. امروز در مستندسازی کارهای قابل‌توجهی تولید شده‌اند که گام اول آنها روایت متفاوتشان است و ناگفته نماند که اصل درگیری آثار با نگاه متفاوت بر سر همین نوع روایت است در واقع جنگ اصلی جنگ روایت‌ها است. یک اتفاق در گوشه‌ای از جهان می‌افتد که هرکسی روایت خاص خود را از آن دارد. چیزی که امپراتوری رسانه در دنیا به دنبال سانسور آن است همین روایت متفاوت است. اما ما وارد روایت شده‌ایم چرا که اکثر دنیا مصرف‌کننده هستند اما در چند دهه اخیر ما ثابت کرده‌ایم که روایت خودمان را از مسائل مختلف داریم. هرکجا که جنگ هست خودمان می‌رویم و از نگاه خودمان جنگ را روایت می‌کنیم.

* نقصان در برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت‌ها

اسلام‌زاده در پاسخ به این سؤال که سینمای بعد از انقلاب تا چه اندازه توانسته به هنر انقلابی متعهد باشد، گفت: بعد از انقلاب اسلامی در بسیاری از عرصه‌ها، فیلم‌ها و آثار قابل‌توجه و بین‌المللی تولید شده که نشئت گرفته از نگاه حضرت امام در انقلاب است که در وهله اول انقلابمان را یک انقلاب فرهنگی دانسته‌اند، اما واقعیت این است که هنوز تا آنچه که باید باشیم فاصله داریم. در دهه اخیر در سینما به‌خصوص در سینمای مستند رشد قابل‌توجهی در زمینه هنر انقلابی داشته‌ایم. حزب اللهی‌هایی که کمتر دوربین به دست داشتند حالا پشت دوربین می‌ایستند و روایت می‌کنند و بیشتر وارد موضوعات اجتماعی می‌شوند. در کل فضا مثبت است هرچند که مسئولین کم‌کاری می‌کنند و با اینکه هنرمندان دست پیش گرفته‌اند اما برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت‌ها دچار نقصان هستند.

* شهید آوینی یک الگوی کامل برای بسیاری از فیلمسازان و مستندسازان است

وی در پایان در مورد نقش شهید آوینی و تأثیری که او بر روی هنر انقلابی داشته است، توضیح داد: شهید آوینی یک الگوی کامل برای بسیاری از فیلمسازان و مستندسازان است و در عین حال که زیبایی‌ها و ایثارگری‌های دفاع مقدس را نشان می‌دهد دغدغه‌های اجتماعی از قبیل مهاجرت ایرانی‌ها را هم تصویر می‌کند و در صدد رفع آن‌ها بر می‌آید. باز همین آوینی است که در عرصه بین‌الملل به دنبال مسلمانانی می‌رود که هیچگاه دیده نشده‌اند.

اسلام‌زاده افزود: در نهایت باید بگویم شهید آوینی الگوی بسیار بزرگی برای فیلمسازان است؛ آوینی فراتر از یک فیلمساز، یک نظریه‌پرداز است و بارها توسط بزرگان این عرصه انتقاد شده که چرا نظریه‌های او به‌عنوان دو واحد درسی در دانشگاه‌ها و کرسی‌های علمی داخلی ارائه نمی‌شوند.