سوره سینما – کامبیز حضرتی: «روز صفر» اولین ساخته سعید ملکان در مقام کارگردان است. ملکان فیلمسازی است که تجربه‌های پیشین‌اش در تهیه‌کنندگی و طراحی لباس و چهره‌پردازی از او چهره نام‌آشنایی برای اهالی سینما ساخته است. به طوری که این فعالیت‌ها جوایز مختلفی را در جشنواره‌ فیلم فجر برای او به ارمغان آورده است. با وجود این موفقیت‌ها اما ملکان دست به تجربه‌گرایی در عرصه کارگردانی زده است.

فیلم «روز صفر» در واقع از لحاظ کارگردانی تفاوت زیادی با سایر فیلم‌اولی‌ها دارد و اجرای چنین پروداکشن عظیمی، آن‌ هم در یک داستان حساس و دشوار کاری بسیار سخت است که ملکان به خوبی از عهده آن برآمده. این اجرا علاوه بر میزانسن‌ها و حرکات پیچیده دوربین در نحوه کار با بازیگر و بازی‌های تماشایی فیلم، قابل ردیابی است. ملکان اگرچه در حوزه‌های مختلف تهیه فیلم و پشت صحنه موفق عمل کرده است اما حضور او در مقام کارگردان راهی در ادامه مسیر موفق و چندجانبه سینمایی اوست.

در جست‌وجو تجربه‌های تازه

زمانی که «روز صفر» آغاز شد شاید لزوم ساخته شدن فیلمی با موضوع ریگی آن هم با فاصله نزدیک از فیلم «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار احساس نمی‌شد اما علیرغم وحدت موضوعی و زمان و مکان واحد در این دو فیلم جهان اثر و ژانر آن‌ها بسیار متفاوت است. در این فیلم با دو دنیای متفاوت و مستقل از هم مواجه هستیم که جای توجه و بررسی و تامل جداگانه دارد. چرا که هیچ‌گاه سوژه واحد، فیلم واحد نمی‌سازد.

فیلم «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار فیلمی است که درام خانوادگی را با حال‌وهوای اکشن و عاشقانه پیش می‌برد اما بستر اصلی و دراماتیک آن با روایت داستان عشق و زندگی عبدالحمید؛ برادر عبدالمالک ریگی گره خورده است. به طور کلی می‌توان «شبی که ماه کامل شد» را به دو بخش کلی تقسیم کرد. رابطه میان حمید (هوتن شکیبا) و فائزه و بخش دوم که به درگیر شدن زندگی این دو فرد با گروه تروریستی جندالله می‌پردازد؛ دو بخشی هستند که به اندازه کافی برای سرگرم نگه داشتن تماشاگرجذابیت دارد.

این اتفاق در مورد شخصیت‌های اصلی «شبی که ماه کامل شد» هم رخ می‌دهد و برای مثال طی داستان شاهد تغییر پیدا کردن تدریجی کاراکتر حمید از یک جوان عاشق و علاقه‌مند به شعر تا تبدیل شدن به عبدالحمید ریگی به عنوان نایب رییس یک گروه ترویستی هستیم که ترسی از کشتن ندارد.

اما «روز صفر» سعید ملکان درعین آنکه از زیرژانرهای مختلف درام سیاسی و اکشن بهره‌ می‌گیرد اما درکل فیلمی در گونه ژانریک تریلر است. در ژانر تریلر آثار سینمایی در ضمن آنکه فضای رازآلود و مرموزی دارند اما از هیجان، تعلیق و کشش در داستان و فرم فیلم به وفور استفاده می‌کنند. مخفی‌کردن اطلاعات از تماشاگر، سکانس‌های تعقیب و گریز و مبارزه، موقعیت‌های خطرناک و تضاد کاراکترها یا وجود یک نیروی خارجی تهدیدکننده از مؤلفه‌های ژانر تریلر هستند. مضامینی همچون بی‌قاعده و متغیر بودن حقیقت، ماهیت غیرقابل‌انکار ظلم بشر و ته‌‎مایه‌هایی همچون سایه، رویا، جنایت، پارانویا، توطئه و تعلیق، عناصر تشکیل دهنده اکثر فیلم‌های تریلر هستند.

تقریبا تمام عناصر ژانر تریلر در فیلم سعید ملکان حضور چشم‌گیری دارند. درام «روز صفر» در یک بستر هیجانی و ملتهب با سویه‌های جنایت شکل گرفته و با خواست آدم‌هایی که برحق هستند یا خود را برحق می‌دانند ادامه پیدا می‌کند. این فیلم با ریتم مناسب و بهره‌گیری از سکانس‌های تعقیب و گریز و مبارزه و موقعیت‌های خطرناک به خوبی تماشاگر را با خود همراه می‌کند.

علیرغم انتقاداتی که ممکن است به فیلمنامه «روز صفر» وارد باشد اما باید گفت که این فیلم یک تریلر است که کاملا با قواعد ژانر خودش انطباق دارد. در سینمای ایران مخصوصا در دوران بعد از انقلاب فیلم‌هایی که با مختصات و مشخصات یک ژانر تطابق کامل داشته باشند و اصطلاحا فیلم ژانر باشند بسیار کم است. اما در سینمای پیش از انقلاب ساموئل خاچیکیان یک نمونه خوب فیلمساز ژانر است که اتفاقا دلبسته تریلر است. اساسا در تریلرهای خاچیکیان عناصر روانی و دلهره و اضطراب نقش کلیدی‌تری به نسبت سایر عناصر دارد اما تریلر ملکان هیجانی و ملتهب است.

این فضای ژانریک حتی از خلاصه داستان کار هم قابل مشاهده است: فیلم «روز صفر» ماجرای تعقیب و گریز نفس‌گیر یک مامور امنیتی (با نقش‌آفرینی امیر جدیدی) برای به دام انداختن عبدالمالک ریگی را روایت می‌کند؛ تماشاگر برای انجام این ماموریت با جدیدی همراه می‌شود؛ از اروپا تا پاکستان، افغانستان و درنهایت ایران.

هرچقدر فیلم «شبی که ماه کامل شد» تلاش داشت تا از شخصیت ریگی فاصله بگیرد و تاثیرات حوادث گروهک تروریستی جندالله را بر زندگی عاطفی و خانوادگی کاراکترهایش دنبال کند و زندگی غیرانسانی آن‌ها را به تصویر کشد، «روز صفر» به سراغ خود عبدالمالک ریگی، حوادث گروهک تروریستی جندالله و دستگیری سران رفته و خود را در وسط مهلکه انداخته است تا جدال مامور و تروریست‌ها را در یک تریلر خوش‌ریتم روایت کند.

تجربه‌های تازه در بازیگری

گروه بازیگران «روز صفر» در نقش‌های اصلی بازیگران شناخته شده و موفقی هستند و علیرغم آن که این چهره‌ها برای مخاطب آشنا هستند اما مشاهده بازیگرانی چون ساعد سهیلی و امیر جدیدی در چنین نقش‌هایی برای مخاطب بسیار تازگی دارد. رویارویی در جهان خیر و شر برای بازیگرانش چالش بسیار بزرگی به حساب می‌آید. چنین نقش‌هایی بسیار مستعد تیپ‌وار و کلیشه‌وار شدن است اما این بازیگران توانسته‌اند در این دنیای دوقطبی فضای بازیگری خوبی فراهم کنند و حضورشان مقبول و باورپذیر باشد. حضور ساعد سهیلی در نقش عبدالمالک ریگی سردسته گروه تروریستی جندالله بسیار پرجزییات و همراه با اکت‌ها و ممیک‌های درست است. سهیلی به خوبی از پس این نقش که بسیار از خودش دور بوده برآمده است. امیر جدیدی نیز به دلیل توانایی فردی و فیزیکی توانسته است نقش مامور امنیتی را به خوبی ایفا کند تا ترکیب بازیگران فیلم یکی دیگر از تجربه‌های تازه این فیلم محسوب شود.

نحوه دستگیری عبدالمالک ریگی موضوع بسیار خوبی برای یک تریلر است و بهره‌گرفتن از قواعد ژانر؛ هوشمندی فیلمسازش را در انتخاب ژانر مناسب نشان می‌دهد. چرا که داستان دستگیری عبدالمالک ریگی به سبب تعدد حوادث و اتفاقات و پیچ و خم‌های داستانی که دارد برای تبدیل شدن به یک فیلم سینمایی بسیار مناسب است و بازی‌ها به جذابیت داستانی فیلم بسیار کمک کرده است.