سوره سینما – هدیه حدادی‌اصل: ساخت برنامه‌های کودک و نوجوان به خصوص تولید انیمیشن ها و کارتون هایی که یکی از عناصر سرگرم کننده برای این گروه سنی محسوب می شوند، عمدتا چارچوب های خاصی دارند. در سر تا سر دنیا زمانی که صحبت از تولید برای کودک و نوجوان می شود محوریت تربیت و آموزش در راس هرم اهداف تولیدکنندگان قرار می گیرند و رده های بعدی، همه مواردی هستند که تکمیل کننده مبحث مهم تربیت می شوند.

از آن جایی که کودکان و نوجوانان در بحرانی‌ترین سن خود قرار دارند پس وسواس‌ها برای تولیدات مربوط به آن‌ها نیز خواه‌ناخواه بیشتر می‌شود. در این شرایط برنامه‌های تولیدی، بازی‌ها، مسابقه‌ها، عروسک‌ها و از همه مهم‌تر کاراکترهای انیمیشن‌ها باید دارای حداقل‌هایی باشند تا گروه سنی مذکور بتواند با آن‌ها ارتباط برقرار کند. بٌعد آموزش در برنامه‌های کودک به‌اندازه‌ای پررنگ است که اکثر این تولیدات بر پایه آموزنده بودن، ساخته می‌شوند. اما باید دید آیا در کشور ما نیز تولید کارتون و انیمیشن با چنین محوریتی صورت می‌گیرد یا خیر؟

*نظارت بر آثار کودکان

اگر نگاهی به تولیدات برخی از کشورها بیندازیم (که البته در کشور ما نیز مشاهده می‌شود) متأسفانه با مواردی مواجه می‌شویم که گرچه تعدادشان اندک است اما همین که وجود دارند هم یک اشتباه بزرگ محسوب می‌شود، تولیداتی که نه‌تنها بحث آموزش و تربیت را دنبال نمی‌کنند بلکه در تضاد با این موارد عمل می‌کنند. تولیدات عروسکی دقیقاً در این گروه جای می‌گیرند. دیالوگ‌های صداپیشگان آن‌ها بعضاً برای جوان‌ها هم آموزنده نیست چه رسد به کودکان و نوجوانان! و متأسفانه این تولیدات با بهانه اینکه برای بزرگسالان تولید شده‌اند جای خود را در میان گروه سنین حساس نیز باز می‌کنند، گروه سنی که یا در مرحله طوطی‌وار زندگی‌اش قرار دارد که هر چه را می‌شنود بدون آنکه معنای آن را بداند مدام تکرار می‌کند و یا در مرحله کنجکاوی است که هر چه می‌شنود و با وجود دسترسی راحت به دنیای مجازی پیگیری کرده و از چندوچون آن مطلع می‌شود!

در این ماجرا عدم نظارت ارگان‌های ذی‌ربط یک بخش قضیه محسوب می‌شود و توجه نکردن به سن بحرانی مخاطب توسط تولیدکننده وجه دیگری از ماجراست.

*STEM چیست؟

در نگاه دیگر، با نفوذ تکنولوژی به تمام ابعاد زندگی امروزی، اما سبک قدیم آموزشی پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان نیست و کودکان را آن طور که باید برای آینده آماده نمی‌کند؛ بنابراین باید از رویکردهای آموزشی مدرن مانند یادگیری ترکیبی، STEM و… استفاده کرد. در این جا سؤال پیش می‌آید که  STEM  چیست؟ STEM رویکردی آموزشی است که ۴ رشته دانش را با یکدیگر ادغام می‌کند، این رشته‌ها شامل علوم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات هستند. دقیقاً رشته‌هایی که کودکان و نوجوانان نیاز اساسی به فراگیری آن دارند که البته KIDVID (کیدوید: به معنای تلویزیون برای کودکان) هسته اصلی STEM را بررسی می‌کند.

امروزه این رویکرد آموزشی در مدارس سراسر دنیا در حال گسترش است و هدف از استفاده آن، آماده‌سازی تعداد بیشتری از کودکان و نوجوانان برای فرصت‌های شغلی است که در آینده به وجود می‌آیند.

کودکان و نوجوانان در طی دوره‌هایی با رویکرد STEM مهارت‌هایی نظیر حل مسئله، خلاقیت، تفکر نقادانه، کار گروهی، توانمندی تفکر مستقل، ابتکار و نوآوری، ارتباط و تعامل و سواد دیجیتالی را کسب خواهند کرد.

اکنون پرداختن صحیح به STEM یکی از دغدغه‌هایی است که تولیدکنندگان آثار کودک و نوجوان در دنیا دنبال می‌کنند و برای رسیدن به آن در تولید آثار خود با مربیان علوم مشورت کرده و از آنان کمک می‌گیرند و این مسئله‌ای است که در کشورهایی چون کشور ما نیز باید به صورت کاربردی پیگیری شود تا خروجی برنامه کودکان و نوجوانان به نفع آینده آن‌ها، آموزش و تربیتشان باشد.

در ادامه این گزارش مقاله‌ای از «کارن ایدلسون» را می‌خوانید که موضوع STEM را در انیمیشن‌های جدید جهانی بررسی کرده است.

* سازندگان برای تولیدات خود با مربیان علم مشورت می‌کنند

ایدلسون در مقاله خود با تاکید بر این مهم که سازندگان برای تولیدات خود با مربیان علوم مشورت می‌کنند، چنین آورده است:

همه چیز با انیمیشن‌هایی مانند «بیلز و ماشین‌های غول‌پیکر» (Blaze & the Monster Machines) و «دکتر مک استافینز» (Doc McStuffins) شروع شد.

در طول دهه گذشته، بسیاری از نمایش‌های انیمیشنی برای کودکان پیش‌دبستانی به سمت نمایش بازیگران متنوع‌تر حرکت کرده‌اند و شامل داستان‌گویی با مضامین STEM (حل مسئله با تمرکز بر موضوعاتی از جمله درک اولیه ریاضیات، مهندسی و علوم) می‌شوند.

ایمی فریدمن؛ سرپرست برنامه‌ریزی کودکان و خانواده برادران وارنر، می‌گوید: «من فکر می‌کنم نمایش‌های انیمیشنی STEM بسیار بیشتری به‌ویژه برای کودکان پیش دبستانی وجود دارد.»

اگر برنامه نویسی پیش دبستانی انجام می‌دهید، باید یک پایه آموزشی داشته باشید زیرا همیشه در حال تدریس هستید. سؤال این است که شما چه چیزی را آموزش می‌دهید؟ ممکن است عمداً یا ناخواسته این کار را انجام دهید.

در ماه مه، کمپانی «کارتون نتورک» (Cartoon Network) شروع به پخش «مکاهای سازنده سسامی استریت» (Sesame Street Mecha Builders) کرد که بر روی بازیگران بازسازی شده از Elmo, Cookie Monster and Abby Cadabby تمرکز دارد که نقش قهرمانان ربات در حال آموزش را بازی می‌کنند. (این سه هیولای پشمالو در نمایش جدید انیمیشن خود، کت و شلوارهای فلزی می‌پوشند که پر از سنگ‌شکن هستند و در هوا اوج می‌گیرند و به همراه ماجراجویی‌های خود، درس‌های علم و فناوری را نیز اضافه می‌کنند.) آنها با هم از ابرقدرت‌های STEM خود برای حل مشکلات استفاده می‌کنند.

با همین نگرش و با تمرکز بر ساخت STEM، تابستان امسال، شرکت‌های Cartoon Network و HBO Max اولین نمایش انیمیشن جدید «باگز بانی» (Bugs Bunny Builders) را بر اساس شخصیت‌های «لونی تونز» (Looney Tunes) به نمایش خواهند گذاشت.

جف بورکین و الن مارتین، خالقان «بیلز و ماشین‌های غول‌پیکر» (Blaze & the Monster Machines) که نخستین‌بار در سال ۲۰۱۴ توسط نیک جونیور منتشر شد، در یک برنامه بلندمدت قصد داشتند تا نمایشی برای کودکان بسازند که مفاهیم علمی را به روش‌های جالبی که پیش‌دبستانی‌ها قادر به انجام آن هستند، تجزیه‌وتحلیل کند اما پس از آزمایش دقیق ایده‌های داستان با والدین و مخاطبان موردنظر برای کودکان پیش‌دبستانی، آنها رویکردهای داستان‌گویی دیگری را یافتند که کارآمدتر بود.

الن مارتین در همین زمینه می‌گوید: «توسعه نمایش‌های STEM برای کودکان دشوار است، اما ما می‌خواستیم این کار را انجام دهیم زیرا افراد کمی در آن زمان این کار را انجام می‌دادند و موانع زیادی در برقراری ارتباط STEM با کودکان خردسال و علاقه‌مند نگه داشتن آن‌ها وجود داشت.»

جف بورکین می‌افزاید: «فرایند توسعه ما ممکن است با بسیاری از نمایش‌های دیگر متفاوت باشد، زیرا قبل از نوشتن فیلمنامه، نسخه کتاب تصویری نمایش را می‌سازیم و آن را به بچه‌ها نشان می‌دهیم و واکنش آنها را تماشا می‌کنیم. ما این کار را نه فقط در روند توسعه بلکه برای هر قسمت انجام دادیم و فکر می‌کنم این بخشی از چیزی است که ما را متمایز می‌کند.»

در سال ۲۰۱۲، «دکتر مک استافینز» (Doc McStuffins) نیز برای اولین‌بار در دیزنی جونیور نمایش داده شد و اولین زن سیاه‌پوست نقش اول را که آرزوی شغلی در STEM مانند مادرش را داشت، به نمایش گذاشت.

* «اوریکا» شخصیت جدید دیزنی

این برنامه دهمین سالگرد نمایش خود را با یک ویژه‌برنامه موزیکال جشن می‌گیرد که اواخر امسال روی آنتن شبکه خواهد رفت. کانال تلویزیونی (Disney Junior)، شخصیت «اوریکا» (Eureka) را به دیگر شخصیت‌های خود اضافه می‌کند که یک دختر رنگین‌پوست است که با استفاده از تفکر علمی؛ مشکلات را حل می‌کند و «نانوایی آلیس در سرزمین عجایب» (Alice’s Wonderland Bakery) یک برنامه متحرک درباره نوادگان اصلی «آلیس در سرزمین عجایب» است که با استفاده از ریاضیات و علوم دستور پخت تهیه می‌کند. (دراین انیمیشن پخت نان به عنوان یک قدرت ماورایی توسط کاراکتر اصلی انجام می شود، این محل بیشتر از آنکه یک نانوایی واقعی باشد، یک کارگاه است و چیزهایی همچون یک مخلوط‌کن غول‌پیکر، یک فر سخن‌گو و یک انباری که خاصیتی مبهم و غیرواقعی دارد را تصویر می کند. وقتی آلیس به این انباری می‌رود در فضا شناور می‌شود و موادی را که لازم دارد، برمی‌دارد. در طول انجام پخت و پز برای اندازه گیری های آشپزی از معادلات ریاضی استفاده می کند و همانطور که اشاره کردیم ریاضیات یکی از ۴ رشته ای است که در STEM بررسی می شود.)

«چلسی بیل» (Chelsea Beyl) خالق و تهیه‌کننده «نانوایی آلیس در سرزمین عجایب» می‌گوید: «این انیمیشن یک عنصر خلاقانه دارد.»

مانند بسیاری از نمایش‌های مبتنی بر STEM، نویسندگان «اوریکا» به مشاوران آموزش علوم مراجعه می‌کنند تا مطمئن شوند علمی که استفاده می‌کنند صحیح است و نحوه ارائه آن برای مخاطبان مورد نظرشان منطقی است.

کریستیانا مک‌گویگان؛ مشاور علمی نمایش می‌گوید: «همیشه مجوز خلاقانه‌ای برای خلق آثار کودکان در جهت آموزش وجود دارد، در همین زمینه می توان به انیمیشن «دایناسورها و ماموت‌های پشمالو» (dinosaurs and woolly mammoths) اشاره کرد. هیچگاه در واقعیت دایناسورها و ماموت های پشمالویی وجود نداشته اند که بتوانند با هم ملاقات کنند اما در دنیای انیمیشن این اتفاق رقم خورده است! من در طول مسیر درگیر مراحل زیادی بودم. گاهی اوقات با نویسنده‌هایی صحبت می‌کردم که ایده یا ایده‌هایی برای اجرا داشتند و می‌خواستند در مورد چگونگی ایده‌های خود نظر بدهند و می‌پرسیدند که یک اختراع علمی باید چه شکلی باشد.»

*ضعف اصلی تولیدات کودک و نوجوان

با مطالعه مقاله بالا، متوجه می‌شویم حتی اگر نخواهیم چیزی از زرق‌وبرق داستان‌ها و تولیدات هم کم کنیم، اما باز هم می‌توانیم به بهترین و گیراترین شکل ممکن یک برنامه آموزنده البته با مشاوره گرفتن از معلمان علوم مختلف تولید کنیم، برنامه‌هایی که می‌توانند به‌تنهایی کلاس آموزشی برای کودکانمان باشند نه اینکه چهره‌ای تلخ و ترسناک از عالم بزرگسال را از همان کودکی به آن‌ها نشان دهند! شاید ضعف اصلی تولیدات در کشورهایی نظیر کشور ما می‌تواند همین عدم مشاوره از کسانی باشد که سال‌ها در مورد کودکان درس‌خوانده و مطالعه کرده‌اند و به‌راحتی می‌توانند راهنمای مناسبی برای تولیدکنندگان ما باشند، چیزی که هیچ تولیدکننده‌ای به آن توجه نمی‌کند و چون خود را علامه دهر می‌داند در حین اینکه خیال می‌کند کودک را سرگرم کرده اما بزرگ‌ترین ضربه را به او و آینده‌اش وارد کرده است …