سوره سینما – هدیه حدادی‌اصل: اگر بخواهیم نگاهی به تاریخ غرب و تصویر کردن بزرگ‌ترین اتفاق تاریخی-مذهبی آن‌ها که همان جریان مسیحیت و مسیح (ع) است، بیندازیم با تولید آثاری مواجه می‌شویم که با وجود اینکه کمیت بالایی ندارند اما از سطح کیفی قابل قبولی برخوردار هستند. آثاری چون «ستاره بیت‌الحم»، «مصائب مسیح»، «انجیل به روایت متی»، «شاه شاهان»، «آوای برنادت»، «آخرین وسوسه مسیح»، «بزرگترین داستان عالم» و … که در سینمای غرب به خوبی تصویر شدند و هر کدام با رویکردی متفاوت به بستر اصلی ماجرای مسیح (ع) پرداخته‌اند که فراتر از بار درامی که دارند توانسته‌اند باور و اعتقاد مسیحیت را در دل سینما بگنجانند.

اما در همسانی این سوژه با سینمای ایران و موازی بودن ماجرای مسیحیت با واقعه ناگوار کربلا و عاشورا که هم‌رده آن به‌عنوان مهم‌ترین واقعه تاریخی-مذهبی مسلمانان شیعه است، به جرات می‌توان ادعا کرد که سینمای ایران نتوانسته سهم بزرگی را ایفا کند. البته گاها با مطرح شدن این موضوع بهانه‌هایی از سوی متولیان و سازندگان مطرح می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به هزینه‌های سنگین تولید پروژه و یا حساسیت‌ها و محدودیت‌هایی اشاره کرد که سبب آن شده تا به سمت این سوژه مهم و بزرگ نروند. به عنوان مثال فیلم «روز رستاخیز» که تنها ساعاتی روی پرده سینماها رفت و سپس به دلیل تصویر شدن چهره حضرت ابوالفضل (ع) توقیف شد تا اینکه پس از ۹ سال، در اسفند ۱۴۰۰ توانست مجوز اکران آنلاین را دریافت کند و پخش شود و یا سریال «امام حسین (ع)» که بیست سال قبل در همان مرحله پیش‌تولید باقی ماند.

با وجود اهمیت بی قید و شرط واقعه کربلا اما دیدگاه کلی به این واقعه در فرهنگ ما یک دیدگاه ماتمزده است، نگاهی که تا زمان موجود بودنش نمی‌توان توقع داشت هر سال اثر جدیدی را در قالب کربلا و عاشورا برای آن تصویر کرد. پرداختن به این مهم را می‌توان از چند منظر نظاره‌گر شد: تصویر کردن اصل واقعه که به طور جد همانند فیلم احمدرضا درویش با ممیزی‌های اساسی رو به رو خواهد شد، به تصویر کشیدن نگاهی نو و عمیق شدن بر مساله اصلی واقعه عاشورا که بتواند مخاطب را با مسائل مربوط به آن پیوند دهد و یا پرداختن به عزاداری و سوگواری محرم که در یک قالب اجتماعی با معیارهای روز جامعه تصویر می‌شوند. عموماً این گروه آخر با موضوع محرم و کربلا اما در حاشیه عزاداری نمایش داده می‌شوند و در راستای داستان؛ تحولات کاراکترهای اصلی را در مواجه با آداب و آیین عزاداری نشان می‌دهند که اتفاقاً تعدد آثار در دسته آخر به مراتب بیشتر از دو گروه قبلی است.

همین می‌شود که با نگاهی به آثار تولیدشده متوجه می‌شویم؛ پرداختن به لایه‌های بیرونی واقعه کربلا برای تولیدکنندگان ما از اهمیت بیشتری برخوردار است تا رفتن به بطن ماجرا در سال ۶۱ هجری!

این در حالی است که نشان دادن مفهوم سوگواری و چرایی آن در کلیشه یک داستان روایی، نگاه عمیق‌تر و مطالبه گری را می‌طلبد. این دقیقاً همان مساله ای است که در همه وجوه فرهنگ و هنر ما چه تصویری و چه مکتوب به عنوان یک مهره گم‌شده هنوز پیدا نشده است!

حال با تمام این تفاسیر اگر کلیشه را کنار بگذاریم و از این موضوع گذر کنیم که چرا دست سینما از فیلم‌های محرمی خالی است، به فیلم‌هایی می‌رسیم که حول محور سه گروه ذکر شده، تولید شده اند و با اینکه تعدادشان محدود است اما می توان به عنوان مرجع اصلی در این زمینه از آن ها یاد کرد. در این گزارش قصد داریم به تعدادی از این آثار که اتفاقا مخاطب نیز با آن ها ارتباط معقولی برقرار کرده است، بپردازیم.

*فیلم سینمایی «رستاخیز»

فیلم سینمایی «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش در سال ۱۳۹۱ تولید خود را تمام کرد و سال بعدش در جشنواره سی و دوم فیلم فجر رونمایی شد. این فیلم تنها فیلمی است که به شکل مستقیم به واقعه عاشورا می‌پردازد. فارغ از حساسیت ها، «رستاخیز» می تواند الگویی مناسب برای کسانی باشد که دغدغه تصویر کردن عاشورا و اتفاقات پس از آن را دارند.

کارگردان برای ورود به واقعه عاشورا، داستانش را از زاویه نگاه بکیر (فرزند حربن یزید ریاحی) روایت می کند. او ابتدا همراه یزید است اما به واسطه ماموریتی که دارد با رفتار و منش امام حسین (ع) آشنا می شود و در صف یاران او قرار می گیرد. فیلم از این منظر به قیام امام حسین (ع) و متن حوادث واقعه عاشورا می پردازد.

آرش آصفی، پوریا پورسرخ، حسن پورشیرازی، فرهاد قائمیان، بابک حمیدیان، بهادر زمانی، بهنام تشکر، انوشیروان ارجمند، علی جاویدفر، انوش معظمی، طلعت حمدی، فؤاد سرور، داوود حسین، یوسف شکرجی، حمید جدیدی، میرطاهر مظلومی، سروش گودرزی، مهتاب کرامتی، کامران حسین‌زاده، لیلا بلوکات، زهره حمیدی، فؤاد ابراهیم، جمال سلیمان، محمدحسین رستمی، حسین رامه گروه بازیگران این فیلم را تشکیل داده اند.

*فیلم سینمایی «روز واقعه»

«روز واقعه» فیلمی به کارگردانی شهرام اسدی و تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته و نویسندگی بهرام بیضایی است که در سال ۱۳۷۳ ساخته شده‌است. این فیلم توانست از سیزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم را دریافت کند.

در این فیلم قهرمان داستان «عبدالله» جوانی نصرانی است که تازه مسلمان شده و در روز عروسی اش در میان شادی دیگران، ندایی می شنود که او را به یاری فرا می خواند. عبدالله به دنبال این ندا مسیری طولانی طی می کند و سرانجام زمانی به کربلا می رسد که عصر روز عاشورا است و … صحنه های پایانی فیلم به خوبی غربت عصر روز واقعه را نشان می دهند.

علیرضا شجاع‌نوری، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، مهدی فتحی، محمدعلی کشاورز، سعید نیکپور، عنایت‌الله بخشی، حسین پناهی، ژاله علو، حمیده خیرآبادی و لادن مستوفی بازیگران این فیلم بوده اند.

*فیلم سینمایی «سفیر»

فیلم سینمایی «سفیر»، فیلمی به کارگردانی فریبرز صالح و نویسندگی فریبرز صالح و کیهان رهگذار است. این اثر سینمایی در سال ۱۳۶۱ ساخته شد و در اولین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد.

«سفیر» نخستین فیلم ایرانی است که با هزینه پانزده میلیون تومانی در سال ۱۳۶۱ می توان به آن لقب سوپر پروداکشن داد.

داستان این فیلم ماجرای قیس بن مسهر است که با نامه‌ای از سوی حسین بن علی برای سلیمان بن صرد خزاعی راهی کوفه می شود که در راه توسط ماموران ابن زیاد والی کوفه دستگیر و به زندان می افتد. در زندان به او گفته میشود که در صورت سخنرانی علیه حسین بن علی از زندان آزاد خواهد شد، او با پذیرفتن این شرط به روی منبر رفته اما علیه یزید سخنرانی می کند. پس از این سخنرانی قیس به دستور ابن زیاد کشته می شود.

«سفیر»، یک فیلم قصه گو است، قصه ای را تخت و هموار می گوید. هیچگاه ملال آور نمی شود و به رغم طولانی بودن فیلم، تماشاگر را به دنبال خود می کشد.

این فیلم بدون هیچ بازیگر زنی ساخته شده و فرامرز قریبیان، عزت‌الله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا و محمدتقی کهنمویی بازیگران اصلی آن هستند.

*فیلم سینمایی «به‌خاطر هانیه»

این فیلم به کارگردانی کیومرث پوراحمد در سال ۱۳۷۳ تولید شد. «به‌خاطر هانیه» روایتی جذاب و داستانی بدون لکنت دارد و این نخستین امتیاز فیلم محسوب می شود. دیگر اهمیت فیلم، برجسته کردن یک آیین مذهبی در بوشهر یعنی «دمام زنی» است. این آیین در فیلم، میان مرز مستند و داستانی به تصویر کشیده شده است.

در این فیلم ناخدا علو با چهارده مرد دیگر برای صید به دریا می‌روند ولی همه به جز ناخدا صید دریا می‌شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزیزانشان می‌دانند و به او و خانواده‌اش حمله می‌کنند و در این بین دختر خردسال ناخدا هانیه فلج می‌شود. ناخدا و خانواده‌اش تنگک را ترک می‌کنند و به بوشهر می‌روند… قهرمان کودک در این فیلم سمبل صبر و پایمردی است؛ جایی که تصمیم می گیرد زیر نگاه سنگین دیگران (که پدرش را متهم به قتل دیگران می کند) نذر پدر (برای شفای دخترش که فلج شده) را ادا کند و شب تا صبح محرم دمام بزند، کاری سخت و طاقت فرسا که فقط از روی مقاوم بر می آید.

مهوش افشارپناه، عباس عالیزاده، علی قربانی، مهدی فقیه، آمنه بارانی و رحیم هودی بازیگران این فیلم هستند.

*فیلم سینمایی «عصر روز دهم»

زنده یاد رسول ملاقلی‌پور در سال ۱۳۸۵ قصد داشت «عصر روز دهم» را کارگردانی کند و پیش تولید فیلم و بازدید از لوکیشن‌ها را نیز آغاز کرده بود که پایان یافتن عمر، فرصت ساخت این فیلم را به او نداد. ملاقلی پور که سال ها فیلم هایی درباره دفاع مقدس ساخته بود در «عصر روز دهم» قصد داشت ماجرایی از جنگ ایران و عراق را در عراق روایت کند و به این ترتیب نیم نگاهی نیز به ماجرای عاشورا داشته باشد، اما کار او نیمه رها شد تا اینکه پس از مدتی منوچهر محمدی؛ تهیه‌کننده فیلم، مجتبی راعی را به عنوان کارگردان این فیلم سینمایی معرفی کرد و در نهایت این فیلم در سال ۱۳۸۷ با کارگردانی مجتبی راعی تولید شد.

در خلاصه داستان این فیلم آمده: دکتر مریم شیرازی با گروهی از پزشکان هلال احمر برای کمک به مردم عراق عازم این کشور می شود و تصمیم به جست وجو برای یافتن خواهر گمشده اش می گیرد. این حضور با عزاداری شیعیان در محرم همزمان می شود.

هانیه توسلی، آفرین عبیسی، احمد مهران فر و سلیمه رنگزن از بازیگران «عصر روز دهم» هستند.