سوره سینما – محمدعلی حیدری : هراندازه که آغاز دهه نود در سینمای ایران نوید متفاوت‌ترین دوران سینمایی نسبت به سایر دهه‌ها را داشت، اما سال‌های پایینی این دهه تصویری بغایت تلخ همراه با ناامیدی و مسیری در دل بحران را نصیب خانواده سینما کرد. از غافل‌گیری دنیا با آغاز کرونا تا غافل‌گیری مدیران فرهنگی نسبت به این بحران! سینما را به مسیری کشاند که تمام اجزای این سینما جز غافلگیری، دست‌آورد دیگری عایدش نشد. اگرچه شیوع کرونا از سال ۱۳۹۸ در ایران آغاز شد، اما تاثیر مهلک آن بر مشاغل مختلف در سال ۱۳۹۹ نمود پیدا کرد. بگذریم از این پرسش کلیشه‌ای که مدیران فرهنگی و دولت در دوران بحران کرونا چگونه عملکردی داشتند و برای نجات آن چه کردند. به قول آن مثل معروف: آن‌را که عیان است چه حاجت به بیان است!

بحران از ۱۳۹۹ آغاز می‌شود. «در سال ۹۹ فهرست اکران شامل نمایش ۸۹ فیلم سینمایی در گروه‌های عمومی، هنر و تجربه و خارجی بوده و چند فیلم سینمایی مثل «آینه بغل» و «متری شیش و نیم» هم از سال‌های قبل به صورت محدود اکران شدند. گزارش اکران سازمان سینمایی براساس تعداد مخاطب (تهران/غیر تهران و کل) ، فروش کل و گروه نمایشی اعلام شده و «شنای پروانه» با ۲۰۰۳۸۸ بیشترین تماشاگر را داشته است. مجموع فیلم‌ها هم بیش از ۶۷۰ هزار نفر مخاطب داشته‌اند و در نهایت فروش کلی سینما در سال گذشته به حدود ۱۰ میلیارد تومان رسیده است. از آنجا که عایدی سینما در سال ۱۳۹۸ با اکران حدود ۷۰ فیلم نزدیک به ۳۰۰ میلیارد تومان بود که همان زمان هم خیلی‌ها آن را رقمی بالا نمی‌دانستند اما اکنون با ۲۹۰ میلیارد تومان کاهش به ۱۰ میلیارد تومان رسیده، با توجه به آنچه در یک سال گذشته بر سر سینما آمده و نیز شرایطی که همچنان ادامه دارد، مطمئنا وضعیت بحرانی و رو به ورشکستگی سینما بیش از پیش راهکار اصولی می‌طلبد.» [منبع: خبرگزاری ایسنا. ۰۳/۰۱/۱۴۰۰ کد خبر: ۱۴۰۰۰۱۰۳۰۰۹۹۲]

در سال ۱۴۰۰ این روند ادامه پیدا می‌کند: «سال ۱۴۰۰ برای سینمای ایران با شکست سنگین فیلم‌های نوروزی آغاز شد و پنج فیلم «خورشید»، «لاله»، «خون شد»، «تکخال» و «هفته‌ای یکبار آدم باش» نتوانستند تا پایان تعطیلات نوروزی روی هم بیش از ۵۰۰ میلیون تومان بفروشند. در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۸ (قبل از شیوع کرونا) که سینما ۲۶ میلیون نفر مخاطب و بیش از ۲۹۶ میلیارد تومان عایدی  داشت، قابل مقایسه نیست، گرچه فیلم‌های بهتری اکران می‌شدند اختلاف این دو سال می‌توانست خیلی کمتر شود تا فروش حدود ۱۵۲ میلیارد تومانی با تماشاگر کمتر از هفت میلیون نفری برای سال ۱۴۰۰ ثبت نشود.» [خبرگزاری ایسنا. ۲۴/۱۲/۱۴۰۰ کد خبر: ۱۴۰۰۱۲۲۴۱۸۹۲۳]

اما بحران کرونا تمامی ندارد. تاثیر این بحران در سینما به اشکال مختلفی بروز و ظهور میابد. روند تولید فیلم در سینما به شکل قابل توجهی کمرنگ می‌شود و اینبار مهاجرتی عظیم در صنعت تصویر رخ می‌دهد. مهاجرت از حوزه سینما به حوزه سریال! اتفاقی که با موفقیت VODها در دوران کرونا شکل و ساختاری دیگر پیدا کرد. کارگردانان و بازیگران از سینما به سوی نمایش خانگی رفتند و استقبال مخاطب و موفقیت اقتصادی آن این روند را بیشتر و بیشتر کرد. اما این موفقیت به‌گونه‌ای شد که آن‌سویِ مقابل یعنی سینما دیگر نه آن شور تولید را داشت و نه آن شور استقبال در اکران را! مهمترین سوال شاید این باشد؛ با چه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی می‌توان سینما را، هم در حوزه تولید و هم در مقوله اکران از این بحران نجات داد؟  آیا سرمایه‌گذارن حاضرند در چنین شرایطی دست به تولید در حوزه سینما بزنند و مطمئن از بازگشت سرمایه خود باشند؟ یا حاضر به چنین ریسکی نبوده و راه کم خطر البته موفقیت‌آمیزتر یعنی مسیر VOD را انتخاب می‌کنند؟

از یاد نخواهیم برد، ایران درگیر جنگ با عراق بود، درگیر ترورها و حوادث وحشتناک در دل جامعه بود! ایران درگیر دفاع از خود و ناموسش و حفظ خاکش بود! هیچ بحرانی خطرناک‌تر از جنگ و ترور نبود. تهران درگیر موشک باران بود. اما همه این بحران‌ها بود و البته سینما هم بود. نه تنها سینما هم بود بلکه مهمترین رویداد سینمای ایران یعنی جشنواره فیلم فجر هم بود حتی در دل موشک باران تهرانش! حتی آنقدر این هنر زنده بود که صدای پای این سینما در مهمترین رویدادهای بین‌المللی هم به صدا در می‌آمد. از جاده‌های سرد تا خانه دوست کجاست؟ از ناخدا خورشید تا ده‌ها فیلم دیگر که در اوج دوران دفاع مقدس در عرصه‌های بین‌المللی خوش درخشیدند.

پس بحران بهانه‌ای مناسب برای توجیه نیست چون تاریخ نشان داده که چگونه می‌توان از دل سخت‌ترین بحران‌ها باز هم امید داشت و ریشه داشت و زنده ماند و موفق شد.

آنچه مهم است این است که به جای شعارها و سخنرانی‌ها و وعده‌ها، نتایج رونق سینما در پرده‌های اکران و در دل خانواده سینما دیده شود.

در این گزارش نگاهی می‌ندازیم به سالشمار سینمای ایران در دهه نود. لازم به توضیح است آمار ارائه شده در گزارش زیر از سالنامه‌های آماری فروش فیلم و سینما برگرفته از سایت معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سالنامه آماری فرهنگ و هنر، برگرفته از دفتر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سامانه سمفا گرفته شده است.

– سال ۱۳۹۰، اخراجی‌ها با فروشی معادل  ۴۶.۶۱۶.۵۷۹.۴۰۰ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۳۴۹.۴۵۱.۳۵۹.۴۵۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال ۲۴۰۷۱ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۲ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۰ ۱۴.۵۱۷.۳۸۶ نفر بود. در این سال ۱۷۹ سینما با ظرفیت ۲۵۲ سالن وجود داشت. ۹۷ فیلم ساخته شده و ۱۵۶ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۱، فیلم کلاه قرمزی و بچه ننه با فروش  ۴.۷۵۴.۱۰۹.۰۰۰ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۳۲۷.۱۷۰.۷۱۶.۲۵۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال ۳۰۸۰۲ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۱۴ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۱ ۱۰.۶۲۱.۸۴۳ نفر بود. در این سال ۱۷۷ سینما با ظرفیت ۲۶۲ سالن وجود داشت. ۸۰ فیلم ساخته شده و ۱۳۷ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۲، فیلم رسوایی با فروش ۳۷.۰۶۶.۳۳۹.۰۰۰ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۴۱۹.۷۲۷.۵۳۷.۵۰۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال ۴۳۶۰۰ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۱۳ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۲، ۹.۶۲۶.۷۵۰ نفر بود. در این سال ۱۷۰ سینما با ظرفیت ۲۵۷ سالن وجود داشت. ۶۷ فیلم ساخته شده و ۱۵۵ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۳، فیلم  شهر موش‌ها ۲ با فروش ۹۸.۱۷۳.۱۳۴.۰۰۰  ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۵۵۲.۸۴۰.۷۴۴.۵۰۰  ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال ۴۳۶۰۰  ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۲ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۳، ۱۲.۶۹۰.۲۴۴ نفر بود. در این سال ۱۶۲ سینما با ظرفیت ۲۶۶ سالن وجود داشت. ۷۸ فیلم ساخته شده و ۱۸۶ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۴، فیلم محمدرسول الله (ص) با فروش ۱۴۵.۵۸۸.۲۹۰.۰۰۰ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۷۲۷.۷۳۸.۰۴۷.۰۰۰  ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال  ۵۴۴۱۸ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۲ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال نفر بود. در این سال سینما با ظرفیت سالن وجود داشت. فیلم ساخته شده و فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۵، فیلم  فروشنده با فروش  ۱۵۷.۱۴۹.۱۹۶.۰۰۰  ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران  ۱.۶۹۲.۷۸۰.۲۹۳.۰۰۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال ۶۵۴۹۱  ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۳ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۵،  ۲۵.۸۴۷.۴۸۳ نفر بود. در این سال ۲۰۳ سینما با ۳۲۹ ظرفیت سالن وجود داشت. ۸۱ فیلم ساخته شده و ۱۵۶ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال  ۱۳۹۶، فیلم  نهنگ عنبر ۲ با فروش ۲۰۹.۹۱۸.۹۸۵ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۱.۸۰۵.۱۴۵.۵۶۱.۸۵۰  ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال  ۷۸۹۷۹ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۲۹ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۶، ۲۲.۸۵۶.۰۹۷ نفر بود. در این سال ۲۳۸ سینما با ظرفیت ۴۳۰ سالن وجود داشت. ۹۸ فیلم ساخته شده و ۱۹۱ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۷، فیلم هزارپا با فروش ۳۸۰.۶۳۸.۴۸۰.۰۰۰  ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران ۲.۵۰۷.۷۱۹.۴۹۸.۰۰۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال  ۸۷۸۷۵ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۳۶  بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۷، ۲۸.۵۳۷.۴۱۰ نفر بود. در این سال ۲۵۷ سینما با ظرفیت ۵۰۰ سالن وجود داشت. ۸۲ فیلم ساخته شده و ۱۷۴ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال  ۱۳۹۸، فیلم مطرب با فروش ۳۸۵.۴۵۸.۰۰۰.۰۰۰  ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. فروش کل سینمای ایران  ۲.۹۹۳.۴۳۷.۴۶۷.۰۰۰ ریال است. متوسط قیمت بلیت در این سال  ۱۱۳۷۷۴ ریال بوده و هر ایرانی به طور متوسط ۰.۳۳ بار به سینما رفته است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۳۹۸، ۲۶.۳۱۰.۳۸۴ نفر بود. در این سال ۲۷۷ سینما با ظرفیت ۵۴۱ سالن وجود داشت. ۸۸ فیلم ساخته شده و ۱۷۴ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۳۹۹، فیلم شنای پروانه با فروش ۳۳.۱۶۴.۶۶۶.۵۰۱ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. کل فروش سینمای ایران  ۹۹.۷۷۵.۱۶۱.۲۴۹ ریال است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۶۷۳.۴۵۳ نفر بود. در این سال ۳۵۶ سینما با ظرفیت ۶۳۶ سالن وجود داشت. ۶۳ فیلم ساخته شده و ۸۹ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.

– سال ۱۴۰۰، فیلم دینامیت با فروش ۵۷۹,۹۸۶,۵۳۲,۴۰۰ ریال عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آنِ خود می‌کند. کل فروش سینمای ایران  ۱,۵۲۳,۰۸۲,۴۶۰,۳۳۴ ریال است. تعداد کل تماشاگران سینما در سال ۱۴۰۰،  ۶,۷۷۴,۳۷۵نفر بود. ۳۷ فیلم رنگ اکران به خود می‌بیند.