سوره سینما – در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، نهم آذرماه به واسطه تولد حضرت زینب (س) به عنوان روز پرستار ثبت شده است، روزی که به نام پرستار و ادای احترام به قامت سبز او تعیین شد. روز پرستار به عنوان یک تاریخ قابل اهمیت به دلیل رشادت‌هایی که پرستاران همچون حضرت زینب (س) انجام می‌دهند برای همه ایرانی‌ها قابل احترام بوده و خواهد ماند. به همین علت است که در سینمای ایران نیز تصاویری را از رشادت‌ها و از خودگذشتگی‌های پرستاران داشته‌ایم، اما با وجود اینکه سینما به عنوان یک تریبون مهم و فراگیر می‌تواند در به تصویر کشیدن از خودگذشتگی‌های قشر پرستار عمل کند متاسفانه تاکنون در این زمینه با کمبود مواجه بوده است.

با اینکه در سینمای دفاع مقدس نقش‌هایی را داشته‌ایم که چهره پرستاران زحمتکش را تصویر کرده‌اند اما به نسل‌های بعد از دوران جنگ که می‌رسیم، نقش پرستاران در فیلم ها را کمتر از قبل می‌یابیم، نقش‌هایی که به عنوان یک شغل پر از زحمت در کنار پزشکان به خوبی دیده نشده‌اند. این فقدان پس از پاندمی کرونا کمتر هم شد. در حالیکه از جان گذشتگی پرستاران و پزشکان در روزهای تیره و تار کرونا می‌توانست سوژه بسیاری از فیلم‌ها با محورهای مختلف باشد اما تاکنون سازندگان به آسانی از آن گذر کرده‌اند!

با همه کمبودها اما نمی‌توان هم مدعی شد که در دراماتیزه کردن زندگی قشر پرستار در سینمای ایران با قحطی رو به رو بوده‌ایم. همانطور که اشاره کردیم تصویر پرستاران پرتلاش در سینمای جنگ همواره تصویر قابل تامل و به یاد ماندنی بوده است. به همین منظور است که درصد نقش پرستاران در سینمای دفاع مقدس به مراتب بیشتر از پرستارانی است که دهه‌های بعد زیسته‌اند.

به همین بهانه قصد داریم در روز پرستار به چند نقش ماندگار پرستار در سینمای ایران بپردازیم.

*گلچهره سجادیه در فیلم سینمایی «سرزمین خورشید»

فیلم سینمایی «سرزمین خورشید» ساخته احمدرضا درویش در سال ۱۳۷۵ ساخته شد. این فیلم که در ژانر دفاع مقدس تولید شده است، مربوط به روز‌هایی است که خرمشهر کم‌کم در تصرف نیرو‌های دشمن درآمد و مردم چاره‌ای جز ترک شهر نداشتند. هانیه؛ شخصیت فیلم (با بازی گلچهره سجادیه) هم در این فیلم به همراه دو فرزندش قصد رفتن می کند، اما برحسب وظیفه می‌ماند و به مداوای زخمی‌ها می‌پردازد. او امدادگری در قامت پرستار است و تا جایی که می تواند به مجروحان کمک رسانی می کند. فیلم «سرزمین خورشید» ادای دینی است به همه پرستاران و امدادگرانی که جان‌شان را کف دست گرفته بودند و به رزمندگان خدمت می‌کردند.

گلچهره سجادیه به خاطر این نقش برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول از جشنواره پانزدهم فیلم فجر و برنده تندیس بهترین بازیگر نقش اول از اولین جشن خانه سینما شد. این بازیگر به خاطر ایفای این نقش همچنان مورد تحسین است. آنچه شخصیت هانیه را ماندگار کرده، صلابت و عطوفتی است که به عنوان دو ویژگی در گلچهره سجادیه گنجانده شده که او را در قامت یک زن محکم و با اراده خوزستان ترسیم کرده است.

در دوران دفاع مقدس و نیز سقوط و آزادسازی خرمشهر، زنان همپای مردان حضور داشتند؛ گاهی در لباس رزم و گاه در قامت امدادگر، احمدرضا درویش حواسش بوده که نقش زنان را نادیده نگیرد.

*عاطفه رضوی در فیلم سینمایی «نجات یافتگان»

نجات‌یافتگان فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور در سال ۱۳۷۴ تولید شده است.

مریم قندی با بازی عاطفه رضوی، امدادگر جنگ است که در حین فعالیت، در یک درمانگاه صحرایی مورد حمله قرار می‌گیرد. او می‌خواهد با استفاده از برانکارد، یک مجروح قطع نخاعی را از مهلکه نجات دهد ولی کارش خیلی سخت است. فیلم «نجات‌یافتگان» آینه‌ای است که در آن می‌توان بخش‌هایی از ایثار و جانفشانی پرستاران را دید. کسانی که تا پای جان برای حرفه‌شان تلاش می‌کنند.

عاطفه رضوی به خاطر نقش مریم قندی از دومین جشن خانه سینما تندیس بهترین بازیگر نقش اول زن را دریافت کرد.

متفاوت‌ترین تصویر حضور زنان در سینمای دفاع مقدس به نام عاطفه رضوی در فیلم «نجات‌یافتگان» ثبت شده است. زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور در این فیلم امدادگر را نه در پشت خاکریز که در دل جنگ قرار داده است. مریم برای نجات یک رزمنده قطع نخاع، پا در مسیری سخت می‌گذارد. برای انتقال این سختی تنها دیالوگ کافی نیست، بازیگر باید از چهره و حرکات فیزیکال بهره ببرد تا مخاطب با او همراه شود. عاطفه رضوی همه توانش را به خدمت می‌گیرد و چنان به کاراکتر مریم جان می‌دهد که گویی در حال تماشای سرنوشت یک امدادگر واقعی در بحبوحه جنگ هستیم.

*لیلا حاتمی در فیلم سینمایی «شیدا»

فیلم سینمایی «شیدا» به کارگردانی کمال تبریزی در سال ۱۳۷۷ تولید شد. داستان فیلم در دوران دفاع مقدس روایت می‌شود، جایی که فرهاد (پارسا پیروزفر) در جنگ مجروح شده و موقتا بینایی‌اش را از دست داده است. او را به بیمارستانی صحرایی منتقل می‌کنند که در آن پرستاری به نام شیدا مشغول به کار است. رفتار فرهاد در تحمل درد، توجه شیدا را به خود جلب می‌کند. او به تدریج می‌فهمد که می‌تواند با تلاوت قرآن، التیام‌بخش فرهاد باشد. مراقبت شیدا از فرهاد به مرور پیوندی عاطفی بین آن‌ها ایجاد می‌کند. فیلم «شیدا» در عین شرح این دلدادگی روایتگر تلاش و ایثار پرستاران در دوران دفاع مقدس هم هست.

شیدا جز یکی از بازی‌های تحسین شده کارنامه لیلا حاتمی است. او تلاش یک پرستار و شرم یک زن را باورپذیر به نمایش گذاشته است.

فیلم «شیدا» از معدود فیلم‌هایی است که در آن عشق در خاکریز شکل می‌گیرد. این فیلم بعد از نزدیک به دو دهه، به عنوان یکی از آثار ممتاز سینمای دفاع مقدس محبوبیت دارد.

*سحر دولتشاهی در فیلم سینمایی «طلا و مس»

فیلم سینمایی «طلا و مس» به کارگردانی همایون اسعدیان در سال ۱۳۸۸ تولید شد. این فیلم داستان کاراکتری به نام رضا است که همسرش بیمار می‌شود. این طلبه در تهران کسی را ندارد و در بیمارستان با پرستاری به نام سپیده مواجه می‌شود. سپیده نماینده‌ای از تفکری است که نقدی بر رفتار روحانیت دارند. به مرور، اما سپیده پی به برداشت نادرست خود می‌برد و حالا که بی‌پرده با یک طلبه مواجه شده، تصویری کامل از این قشر به دست می‌آورد. در طول فیلم گوشه‌هایی از نگاه انسانی پرستاران عیان است و در میانه فیلم به اوج می‌رسد. جایی که سپیده نزد همسر طلبه می‌رود و خود را در قبال خانواده او مسئول می‌داند.

سحر دولتشاهی درک درستی از موقعیت نقش خود در این فیلم دارد. به اندازه و به حد کافی درونیات شخصیت را می‌شکافد. سحر دولتشاهی در مصاحبه‌ای درباره این فیلم و نقش خود عنوان کرده است: «به نظرم سپیده بیش از اینکه تحت تأثیر سیدرضا قرار بگیرد، تحت تأثیر عشق بین زهراسادات و همسرش (سیدرضا) قرار گرفته است و یک بُعد جدیدی از شخصیت سیدرضا را مشاهده می‌کند. به نظرم جذاب‌ترین بُعد شخصیت سپیده آن قضاوت‌هایی است که ابتدا در مورد سیدرضا می‌کند و در پایان متوجه می‌شود بیشتر این قضاوت‌ها و پیش‌داوری‌ها اشتباه بوده است.»

*شبنم مقدمی در فیلم سینمایی «امروز»

فیلم سینمایی «امروز» ساخته رضا میرکریمی در سال ۱۳۹۲ تولید شد. این فیلم، روی وجه انسانی حرفه پرستاری دست گذاشته است. سیدرضا میرکریمی داستان یک راننده تاکسی به نام یونس (پرویز پرستویی) را محور درام قرار داده است که در یک روز با زنی باردار مواجه می‌شود. او را به بیمارستان می‌برد و اینجاست که نقش دراماتیک پرستاران برجسته می‌شود.

شخصیت اصلی برعهده شبنم مقدمی است؛ او را در موقعیتی می‌بینیم که خودش صاحب زندگی شخصی است اما زندگی حرفه‌ای‌اش را به همان اندازه مهم می‌داند. به همین خاطر است که وقتی با یک زن باردار تنها مواجه می‌شود، برخوردش فراتر از یک پرستار است و به واقع در قامت یک فرشته ظاهر می‌شود.

شبنم مقدمی در این فیلم برای نمایش شخصیت یک پرستار، اقتدار و مهربانی را در هم می آمیزد. بازی او در این نقش سیمرغ مکمل جشنواره سی‌ودوم فجر را برای این بازیگر به همراه داشت.