سوره سینما – جشنواره فیلم کن نیز مانند هر جشنواره دیگری در ادوار مختلف خود با بحران‌های مهم سیاسی روبه‌رو بوده، بحران‌هایی که منجر به اعتراض، اعتصاب و حتی تعطیلی جشنواره نیز شده است. اگر روند برگزاری این جشنواره محبوب را در سال‌های مختلف مرور کنیم، درمیابیم که اتفاقا جشنواره فیلم کن، عنوان پررنگ‌تری از یک جشنواره سیاست‌محور را به خود اختصاص داده است.

در تمام سال‌هایی که از برگزاری این جشنواره می‌گذرد و طی هفتاد و شش دوره، می‌توان گفت در هر دهه، سایه سنگین چالش‌های سیاسی بر سر جشنواره کن بوده است. از توقف جشنواره به دلیل شروع جنگ جهانی دوم گرفته تا اعتصاب نویسندگان هالیوود در سال جاری!

جشنواره کن بیش از هفتاد سال عمر کرده و تنها چهارده دوره با یک قرن شدن (۱۰۰ سالگی) فاصله دارد. در این سال‌ها مسایل روز جامعه از سیاست گرفته تا اقتصاد و فرهنگ، همواره جشنواره پرزرق و برق کن را دچار فراز و فرود کرده است. گاهی تشویق، گاهی تهدید و گاهی هم تنبیه از سوی هنرمندان بر برگزاری جشنواره‌ای که عنوان مهمترین جشنواره فیلم اروپایی را یدک می‌کشد، تاثیرگذار بوده است.

اکنون با توجه به اعتصاب انجمن نویسندگان هالیوود و در کنار آن اعتراضات جامعه کارگری کشور فرانسه در این دوره (دوره هفتاد و ششم)، می‌توان نگاهی به برخی از مسایل سیاسی ادوار گذشته انداخت که برگزاری جشنواره کن را تحت‌الشعاع قرار داده است.

*جداسازی جشنواره کن از جشنواره ونیز با شعار «بی‌طرفی»/ ۱۹۳۸

در سال ۱۹۳۸ و ششمین دوره جشنواره فیلم ونیز، (در آن زمان جشنواره جداگانه‌ای به نام کن وجود نداشت.) با نظر داوران جشنواره؛ یک فیلم آمریکایی برنده اصلی شد، اما فشار هیتلر همه آرا را تغییر داد. آدولف هیتلر دستور داده بود که فیلم «المپیا» که یک پروپاگاندا (تبلیغ سیاسی) برای آلمان نازی بود همراه با یک فیلم ایتالیایی به عنوان برنده جشنواره معرفی شوند.

این حرکت کشورهایی مانند فرانسه، آمریکا و بریتانیا را عصبانی کرد تا جایی که تصمیم گرفتند جشنواره ونیز را ترک کنند و دیگر به آن برنگردند. از همان‌جا بود که فیلپ ارلانگر؛ یکی از فیلمنامه‌نویسان و اعضای هیات اعزامی به جشنواره ونیز، در راه برگشت به این فکر کرد که باید یک جشنواره مستقل از ونیز در فرانسه راه‌اندازی شود تا دیگر محدودیت‌های موجود را نداشته باشد.

اما این جشنواره باید قبل از برپایی دور بعدی جشنواره ونیز افتتاح می‌شد. با وجود اینکه در آن روزها برخی از مقامات دولتی فرانسه از مبهم شدن روابط دیپلماسی با کشور ایتالیا هراس داشتند؛ اما برگزاری جشنواره تصویب و شهر ساحلی کن را برای برگزاری آن انتخاب کردند.

*تعطیلی اولین دوره در کمتر از ۴۸ ساعت/ ۱۹۳۹

کشور فرانسه پس از انجام مقدمات و تدارکات و با تمام هراسی که برای تاریک شدن روابط با ایتالیا داشت، اما اولین دوره کن را در سپتامبر ۱۹۳۹ برگزار کرد که البته این آغاز بدون اتفاق نبود. پس از اکران فیلم سینمایی «گوژپشت نتردام» ساخته ویلیام دیترله، سخنرانی آدولف هیتلر پخش شد که در آن شروع جنگ جهانی دوم را اعلام کرد و «گوژپشت نتردام» تنها فیلم اکران شده در اولین دوره جشنواره بود.

با آغاز جنگ جهانی دوم، برگزاری نخستین دوره از جشنواره کن در کمتر از ۴۸ ساعت متوقف شد و این تعطیلی تا هفت سال (تا پایان جنگ جهانی دوم) به طول انجامید.

با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و آرام شدن اوضاع سیاسی در اروپا، جشنواره کن نیز کار خود را از سر گرفت. با اینکه در دهه ۴۰ میلادی تا اواسط دهه پنجاه، این جشنواره بیشتر حالت تقدیر داشت و هر فیلمی که در آن حضور داشت حداقل یک جایزه دریافت می کرد اما در سال‌های بعد، ملاحظات دیپلماتیک و پس از آن جنگ سرد هم بر انتخاب فیلم‌ها تاثیر گذاشت و حتی این جشنواره هم که با شعار «بی‌طرفی سیاسی» از ونیز منفک شده بود، نتوانست به راحتی مسایل سیاسی را نادیده بگیرد و بارها بر سر اختلافات سیاسی تا مرز تعطیلی پیش رفت.

*«شب و مه» از بخش مسابقه کنار گذاشته شد/ ۱۹۵۶

تا سال ۱۹۷۲ هیچ هیات انتخابی برای انتخاب فیلم‌های مسابقه وجود نداشت و هر کشور، فیلمی را برای حضور در جشنواره کن تعیین می‌کرد. در سال ۱۹۵۶، فرانسه تصمیم گرفت فیلم کوتاهِ مستندگونه‌ای در مورد تبعید و اردوگاه‌های کار اجباری نازی‌ها را با عنوان «شب و مه» ساخته آلن رنه، به عنوان نماینده به کن بفرستد.

اما در آلمان غربی این انتخاب به نتیجه نرسید و دولتِ آن سوی رود راین با اشاره به ضرورت آشتی بین دو کشور خواستار عقب‌نشینی فیلم شد. دولت گای موله (نود و چهارمین نخست وزیر دولت فرانسه) با این درخواست موافقت کرد و در نهایت فیلم آلن رنه از رقابت رسمی کنار رفت، اما همچنان در کن نمایش داده شد.

*اعتراض کلیسای کاتولیک به نخل طلای فدریکو فلینی/ ۱۹۶۰

سال ۱۹۶۰ میلادی، سیزدهمین دوره جشنواره فیلم کن برگزار شد. در آن سال فیلم «بن هور» به کارگردانی ویلیام وایلر به عنوان فیلم افتتاحیه اکران شد اما با اینکه یازده جایزه اسکار را از آن خود کرده بود، نتوانست نخل طلای بهترین کارگردانی را دریافت کند. در عوض نخل طلا این بخش به فیلم کمدی-درام «زندگی شیرین» ساخته فدریکو فلینی رسید، انتخابی که موجب خشم کلیسای کاتولیک شد!

توجه ویژه‌ای که داوران و رئیس جشنواره کن به این فیلم نشان دادند عصبانیت کلیسای کاتولیک را برانگیخت. کلیسای کاتولیک معتقد بود که این فیلم تصویری غیراخلاقی از شهر رم و مردم آن را نشان داده است. از این رو درخواست کرد تا اکرانی به فیلم داده نشود. با درخواست کلیسای کاتولیک اکران «زندگی شیرین» برای چند دهه در چندین کشور جهان ممنوع شد.

«زندکی شیرین» با بازی مارچلو ماسترویانی که رتبه یازدهم را در فهرست «۱۰۰ فیلم برتر دنیای سینما» از دید مجله «امپایر» دارد، یک هفته از زندگی مارچللو روبینی؛ روزنامه‌نگار مجله‌های شایعه‌پرداز در رم است که جستجوی بی‌سرانجام او را برای یافتن عشق و خوشبختی به تصویر می‌کشد.

* اعتراض مجدد کلیسای کاتولیک و خشم مقامات اسپانیا/ ۱۹۶۱

سال ۱۹۶۱، در دوره چهاردهم و یکسال پس از اعتراض کلیسای کاتولیک برای انتخاب فیلم «زندگی شیرین»، این‌بار کلیسا به فیلم دیگری اعتراض کرد اما در وسعتی بیشتر.

این اعتراض در راستای حضور و دریافت نخل طلای فیلم «ویریدیانا» ساخته لوئیس بونوئل اتفاق افتاد. این فیلم که تا حد کمی بر اساس رمان (Halma)، اثر بنیتو پرز گالدوس ساخته شده بود، داستان مرد همسر مرده‌ای است که خواهر‌زاده خود را مورد تعرض قرار می‌دهد. اکران و جایزه گرفتن این فیلم در جشنواره به شدت خشم کلیسای کاتولیک و مقامات کشور اسپانیا را برانگیخت.

با اینکه کلیسای کاتولیک به برگزارکنندگان جشنواره کن اعتراض کرد و مقامات کشور اسپانیا و در رأس آن ژنرال فرانسیسکو فرانکو؛ دیکتاتور این کشور، تمام تلاش خود را برای خروج این فیلم از جشنواره کن کردند اما در نهایت «ویریدیانا» نه تنها از جشنواره خارج نشد بلکه جایزه نخل طلا را نیز دریافت کرد.

در نهایت با تمام اعتراضی که به دنبال این فیلم بود، انتشار آن در کشور اسپانیا تا زمانیکه فرانکو (در سال ۱۹۷۷) از دنیا رفت، ممنوع شده بود.

*وقتی جنبش کارگری منجر به تعطیلی جشنواره می‌شود/ ۱۹۶۸

دوره بیست و یکم جشنواره فیلم کن در سال ۱۹۶۸ برگزاری شد اما جنبش دانشجویی و کارگری ماه می ۱۹۶۸ در فرانسه و اعتصابات ناشی از آن باعث شد برای دومین بار (پس از دوره اول و آغاز جنگ جهانی دوم) جشنواره فیلم کن پس از گذشت ۹ روز، نیمه‌تمام بماند و نه فرش قرمز پایانی در کار باشد نه کسی با دریافت جایزه ساحل جنوب فرانسه را ترک کند.

همه چیز از لحظه‌ای شروع شد که ژان ـ لوک گدار؛ فیلمساز محبوب آن سال‌ها، با گرفتن پرده مخملی سالن نمایش مانع از پخش فیلم کارلوس سائورای اسپانیایی شد. (گدار در حمایت از جنبش کارگری و اعتراضات این گروه مانع از اکران فیلم کارلوس سائورای شد.)

در این میان جرالدین چاپلین؛ بازیگر نقش اول فیلم سائورا نیز به آنها پیوست ولی لوک گدار که از نیت او آگاه نبود با مشتی توی صورتش از او استقبال کرد.

در ادامه آن مونیکا ویتی، ترنس یانگ، رومن پولانسکی و لویی مال نیز به هواداری از این جنبش، از عضویت در هیات داوران استعفا دادند و در نهایت جشنواره کن تعطیل شد.

*اعطای نخل طلا با سلیقه سیاسی/ ۱۹۸۱

در برخی از ادوار برگزاری جشنواره، بسیاری از سیاست‌مداران و هنرمندان بر این باور بودند که نخل های طلا از روی ملاحظات سیاسی اعطا شده اند.

در سال ۱۹۸۱، زمانی که لهستان در بحران تغییرات سیاسی بود، آندری وایدا، فیلم «مرد آهنین» را به جشنواره ارائه داد. داستان این فیلم، مبارزه کارگران کشتی‌سازی و اتحادیه‌های مرتبط با آن و اعتصاب آنان را روایت می‌کرد. زمانی که در سال ۱۹۸۰ کارگران کشتی‌سازی در گدانسک دست به اعتصاب زده‌اند، حزب کمونیست فردی به نام نیکل را که یک خبرنگار است به گدانسک می‌فرستد تا بکوشد با جستجو در زندگی سران اعتصاب نقاط ضعفی پیدا کند که بتوان علیه آنها به کار گرفت. نیکل با فرورفتن در قالب فردی همدل با کارگران مصاحبه می‌کند.

وایدا بعدها گفت: «این فیلم را به خواهش لخ والسا؛ سیاست‌مدار و فعال حقوق بشر لهستانی ساختم که از من خواسته بود فیلمی درباره قیام کارگران صنایع کشتی‌سازی تولید کنم.»

با اینکه حضور این فیلم در کن همراه با انتقاد بسیاری از مسئولین و منتقدان بود اما نه تنها از جشنواره کنار گذاشته نشد بلکه نخل طلا نیز دریافت کرد. سخت است که اعطای نخل طلا به این فیلم را یک اقدام سیاسی ندانیم!

*دفاع تارانتینو از پیروزی جنجال‌برانگیز فیلم مایکل مور/۲۰۰۴

سال ۲۰۰۴ که ریاست هیات داوران این دوره از رقابت‌ها را کوئنتین تارانتینو به عهده داشت، مستند «فارنهایت ۱۱/۹» ساخته مایکل مور، برنده جایزه نخل طلا شد و حضار بیش از یک دقیقه ایستادند و مایکل مور را تشویق کردند.

منتقدان این جایزه را یک مانور سیاسی معرفی کردند و از اعطای آن اعلام نارضایتی کردند.

حتی ژیل ژاکوب؛ رئیس جشنواره کن، اعلام کرد که به نظر او دلایل برای اعطای نخل طلا به این فیلم کافی و قانع کننده نیست اما تارانتینو همچنان پس از گذشت چند سال از این اتفاق بر انتخاب خود پافشاری می‌کند.

*سیاست در آشفتگی/ ۲۰۱۰

شصت و سومین دوراه از جشنواره کن که در سال ۲۰۱۰ برگزار شد، با تحولات سیاسی متعددی همراه بود.

نام جعفر پناهی؛ کارگردان ایرانی که به دلیل محکومیت سیاسی (جعفر پناهی به دلیل حمایت از اعتراضات سال ۸۸ به ۶ سال زندان محکوم شد.) در آن زمان در زندان ایران بود، با حمایت جشنواره کن و تیری فرمو به عنوان دبیر هنری، در لیست هیات داوران جشنواره قرار گرفت و در مراسم افتتاحیه یک صندلی خالی برای او در کنار دیگر اعضای هیات داوران قرار داده شد.

این اقدام در حالی رخ داد که برگزارکنندگان کن در همان سال، ۲۰ فیلم ارسالی از کشور ایران به جشنواره را رد کرده بودند.

*عدم حضور حتی یک فیلمساز زن در بخش مسابقه جشنواره/ ۲۰۱۲

در سال ۲۰۱۲ و شصت و پنجمین دوره از جشنواره، زمانی‌که ۱۹ فیلم بخش مسابقه معرفی شدند و نام هیچ فیلمساز زنی در میان آنها وجود نداشت، عده‌ای از فیلمسازان زن، طی نامه سرگشاده‌ای که در روزنامه «لموند» منتشر شد، نسبت به این مسئله اعتراض کردند.

آنها در این نامه ضمن محکوم کردن این مطلب عنوان کردند که به دختران اجازه ندهید تا فکر کنند برای پیدا کردن جسارت و آمدن روی سن اهدای جوایزهر جشنواره ای، نیاز به همراهی یک شاهزاده افسانه ای دارند.

*کرونا جشنواره کن را تعطیل کرد/ ۲۰۲۰

شیوع ویروس کرونا در جهان باعث مختل شدن شرایط عادی زندگی و فعالیت های اجتماعی مردم شد و برگزاری بسیاری از مراسم فرهنگی، هنری و ورزشی هم در این شرایط خطرناک جهان لغو شد.

کرونا جشنواره کن را هم تحت تاثیر قرار داد و باعث لغو شدن این مراسم شد.

تیری فرمو؛ دبیر هفتاد و سومین جشنواره فیلم کن در آن سال در مصاحبه‌ای اعلام کرد که جشنواره کن ۲۰۲۰ برگزار نخواهد شد اما آثار پذیرفته شده در این جشنواره می‌توانند با برچسب جشنواره کن در سینماها اکران شوند.

* روسیه و اوکراین فراموش نشدند/ ۲۰۲۲

هنگامی که جنگ روسیه و اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲ آغاز شد، جشنواره‌ کن یکی از اولین جشنواره‌هایی بود که اعلام کرد هیچ فیلم و نماینده‌ای رسمی که همسو با سیاست‌های کنونی کشور روسیه باشد را نخواهد پذیرفت.

علاوه بر این، طبق سیاست جشنواره کن، خبرنگاران روسیه و دیگر کشورهایی که موافق رویه روسیه در جنگ با اوکراین بودند، اجازه شرکت در این رویداد فرهنگی، هنری را نداشتند.

در همین راستا، ولادیمیر زلنسکی؛ رئیس‌جمهور اوکراین، به طور زنده در مراسم افتتاحیه سخنرانی کرد.

*اعتصابات نویسندگان و اعتراضات جامعه کارگری فرانسه/ ۲۰۲۳

هفتاد و ششمین دوره جشنواره هم‌ از آشفتگی‌های سیاسی دور نمانده است. در ادامه اعتصاب سراسری انجمن نویسندگان هالیوود و در کنار آن اعتصاب جامعه کارگری فرانسه مقامات شهر کن اعلام کردند که برگزاری هر گونه تظاهرات و تجمع اعتراضی در طول جشنواره در اطراف کاخ جشنواره و بلوار کروازت ممنوع خواهد بود.

یک اتحادیه کارگری که تجمعی را برای روز یکشنبه ۲۱ می (۳۱ اردیبهشت) در نظر گرفته بود، به ناچار باید این تجمع را به بخشی دیگری از شهر و به دور از مرکز جشنواره منتقل کند.