سوره سینما – محمدعلی حیدری : جرقه‌های دهه شصت، شاید در نگاه اول تک‌نورهایی بودند که پس از مدتی خاموش خواهند شد اما این جرقه‌ها با زایش تبدیل به خوشه‌های بزرگ و بزرگ‌تری شدند که نه تنها در داخل که جهان را باخبر از اتفاقی بزرگ کردند تا آنچه پس از انقلاب در ایران شاهدش بودیم درخشش نوری بزرگ برای هنر و سینمای ایران و فرهنگ ایران باشد. زنانی که توانستند از هنرهای تجسمی تا هنرهای نمایشمی و از سینما تا فرهنگ بتوانند قله‌های ارزشمندی را فتح کنند.

در قسمت اول اشاره کردیم که تصویری از زن در سینمای قبل از انقلاب وجود داشت که مولفه بزرگ و مهم آن نمایش برای ترغیب مخاطب به سالن سینما بود. زن، ابزاری برای جذب لذت و مولفه مهمی برای فروش یک فیلم بود.

همچنین اشاره شد که حمیده خیرآبادی، ثریا قاسمی، پروانه معصومی، ثریا حکمت، فخری خوروش، شهلا ریاحی، آهو خردمند، نیکو خردمند (در جایگاه دوبلور)، رقیه چهره آزاد، مهری مهرنیا، ژاله علو، مرضیه برومند و… از جمله بازیگرانی بودند که پس از پیروزی انقلاب نیز در سینمای ایران به فعالیت خود ادامه دادند.

همچنین در قسمت دوم با ورود به دهه هفتاد گفتیم وقتی وارد دهه هفتاد می‌شویم نقش خانم‌ها در سینما نه تنها کمرنگ‌تر نمی‌شود بلکه هم در قاب دوربین هم در بُعد فنی آن تولد و توسعه می‌یابد.

نقش زنان در دهه شصت چه در جایگاه منشی صحنه مثل سیمین آزادی در فیلم «چون باد»، «کاکلی» و یا ژیلا ایپکچی در تدوین فیلم «نار و نی» و… اتفاق مهمی در سینمای پس از انقلاب بود. چرا مهم؟ اینکه خانم‌ها توانستند جدا از بخش بازیگری در سایر جایگاه‌ها نیز حضور یابند و البته حضور موفقی نیز داشته باشند.

جدا از بازیگران، زنان در جایگاه‌هایی چون کارگردانی، تهیه‌کنندگی، نویسندگی، طراحی صحنه و لباس، طراحی چهره‌پردازی، دستیاری کارگردان، تبلیغات، تولید و… نقش‌آفرینی مهمی را ایفا کرده و می‌کنند.

از دهه هشتاد تا دهه نود/ صدای پای فارغ التحصیلان دانشگاهی به سینما

از ابتدای انقلاب بودند کسانی که پس از طی کردن دوره های آکادمیک وارد سینمای ایران شدند. با توسعه رشته های هنر در دانشگاه‌ها، این بار نه تنها در مقوله بازیگری یا کارگردانی بلکه در رشته‌های دیگر نیز شاهد حضور زنان موفق در سینمای ایران هستیم. بیاید با هم نگاهی به برخی از چهره‌های این جریان داشته باشیم؛

آیدا پناهنده متولد ۱۳۵۸ در تهران و فارغ التحصیل رشته کارگردانی سینما از دانشگاه هنر، فعالیت سینمایی خود را از سال ۱۳۹۳ با ساخت فیلم ناهید آغاز کرد. او از جمله کسانی بود که با ساخت سه اثر سینمایی [تی تی، اسرافیل و ناهید] درجایگاه کارگردانی و نویسندگی؛ تاثیر مهمی را در سینما داشته باشد و همچنین موفقیت های ارزشمندی نیز در جشنواره فیلم فجر بدست آورد.

نفیسه ذاکری متولد ۱۳۶۱ در تهران و فارغ التحصیل رشته کارگردانی از دانشگاه سوره است که فعالیتش در سینما را از سال ۱۳۸۷ با فیلم طهران- تهران در مقام منشی صحنه آغاز کرد و در ادامه مسیر حرفه ای خود در دهه نود توانست در این جایگاه در بیش از بیست و دو فیلم حضور داشته باشد.

ماریا میرنژاد متولد ۱۳۵۹ در تهران و فارغ التحصیل رشته کارگردانی سینما از دانشگاه سوره تهران بود که فعالیت سینمایی خود را از سال ۱۳۸۸ با فیلم نخودی در جایگاه منشی صحنه آغاز کرد و توانست در ادامه مسیر حرفه ای خود در بیش از هفده فیلم سینمایی حضور داشته باشد.

سودابه خسروی در سال ۱۳۴۵ در اراک متولد شد و تحصیلات خود را در رشته عکاسی در دانشگاه تهران ادامه داد. او در مقام چهره‌پردازی در بیش از هفتاد فیلم سینمایی حضور موثر و موفق داشت.

تینا پاکروان متولد ۱۳۵۶ در تهران و فارغ التحصیل کارگردانی سینما از دانشکده سینما تئاتر است که تحصیلات تکمیلی سینما را در دانشگاه UCLA گذراند.

فعالیت او در سینمای ایران با حضور در مقام برنامه ریزی و یا دستیاری کارگردان بود که توانست در ادامه مسیر حرفه ای خود به جایگاه فیلمسازی و تهیه کنندگی و نویسندگی برسد. لس آنجلس تهران (۱۳۹۷)، نیمه شب اتفاق افتاد (۱۳۹۴) و خانوم (۱۳۹۲) تجربه های او در دهه نود در جایگاه فیلمسازی است.

مونا زندی که فعالیتش در سینمای ایران با جایگاه منشی صحنه آغاز کرد توانست در کارنامه خود دو فیلم سینمایی را در جایگاه کارگردانی داشته باشد. بنفشه آفریقایی (۱۳۹۷) و عصر جمعه (۱۳۸۴) تجربیات او در جایگاه کارگردانی بود.

آزیتا موگویی که فعالیتش در سینما با حضور در جایگاه هایی چون: مدیریت تولید و مجری طرح و تهیه کننده و منشی صحنه و دستیاری کارگردان و… همراه بود، دو تجربه در جایگاه فیلمسازی به نام های ایده اصلی (۱۳۹۷) و تراژدی (۱۳۹۲) داشت.

نیکی کریمی که بدون شک یکی از موفق ترین زنان ایران در حوزه سینما به شمار می‌آید و در کارنامه حرفه ای خود، تجربه حضور در بیش از شصت فیلم سینمایی در جایگاه بازیگری دارد- در جایگاه نویسندگی و کارگردانی نیز توانست درخشش قابل توجهی را برای خود به ارمغان آورد.

آتابای (۱۳۹۸)، شیفت شب (۱۳۹۳)، سوت پایان (۱۳۸۹)، چند روز بعد (۱۳۸۵) و یک شب (۱۳۸۳)، تجربیات او در جایگاه فیلمسازی است.

لازم به ذکر است که او تجربه تهیه‌کنندگی و نویسندگی در سینما را در کارنامه خود دارد.

نرگس آبیار، بی‌شک مهمترین فیلمساز زن سینمای ایران در دهه نود بود. فیلمسازی که با آثارش تاثیر مهمی در سینمای ایران داشت. آثاری که توانست موفقیت‌های مهمی در جشنواره‌های داخلی و خارجی بدست آورد. از جمله این آثار میتوان به:  ابلق (۱۳۹۹)، شبی که ماه کامل شد (۱۳۹۷)، نفس (۱۳۹۴)، شیار ۱۴۳ (۱۳۹۲) و اشیا از آنچه در آینه می‌بینید به شما نزدیکترند (۱۳۹۱) اشاره کرد.

آنتونیا شرکا در گفتگو با خبرگزاری ایرنا (کد خبر: ۸۴۱۰۲۰۳۳ / تاریخ: ۲۶ آبان ۱۳۹۹) درباره حضور موفق زنان در سینمای ایران می‌گوید:

«با توجه به امکانات و فناوری‌های جدیدی که برای فیلمسازی به وجود آمده، فیلم ساختن نسبت به ۳۰ سال گذشته با استفاده از ابزارهای دیجیتال راحت‌تر شده است. در نتیجه همانطور که در این سال‌ها به تعداد فیلمسازان مرد اضافه شده به همان نسبت نیز به تعداد فیلمسازان زن اضافه شده است.

اگر بخواهیم درباره سینمای داستانی و فیلم‌های بلند شامل فیلم‌هایی که برای بخش هنر و تجربه‌اند یا آثاری که برای سینمای حرفه‌ای و بلند ساخته می‌شوند صحبت کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که یک نسل جدید از فیلمسازان زن روی کار آمده‌اند. این نسل جدید به دغدغه‌ها و موضوع‌هایی می‌پردازند که با مسائلی که در دهه شصت و هفتاد به آنها پرداخته می‌شد، بسیار متفاوت‌ است.»

آنچه از دیروز تا امروز و امروز تا فردا تجربه می‌کنیم، نشان دهنده پیشرفت زنان در صنعت سینما است. تا پیش از انقلاب ایران، زنان در این عرصه معمولاً در کنار قاب تصویر قرار می‌گرفتند. اما در چهار دهه گذشته، زنان به دستاوردهای بسیاری در زمینه‌های دانش، مهارت، و تخصص دست یافته‌اند که موفقیت‌شان برای همگان قابل مشاهده و قابل احترام است. جرقه‌های دهه شصت، روشنایی نهایی برای زنان فیلم‌ساز و هنرمند ایجاد کردند. از این زمان، این زنان کارنامه‌های درخشانی را در زمینه‌ی سینما برای خود به ثبت آورده‌اند.