سوره سینما – در بخش اول این گزارش آغاز مسیر با فیلم‌های «سرب» و «بازمانده» مورد توجه قرار گرفت. اما سینمای ما فقط دو فیلم با محوریت اتفاقات فلسطین نداشته است… .

* عاشقانه‌های دهه ۶۰؛

دهه شصت شمسی با یک عاشقانه در موضوع اسرائیل و فلسطین به پایان رسید. به واسطه فیلمی با عنوان «آتش پنهان» که حبیب کاوووش آن را ساخته بود. این اثر که تولید سال ۱۳۶۹ است داستان ژاکوب، یک یهودی لبنانی الاصل، را روایت می‌کند که در یک میهمانی، به همراه تعدادی از نزدیکانش به دست گروهی که به لباس رزمندگان فلسطینی درآمده اند کشته می شود. خواهر و دختر ژاکوب، سارا، از این حمله جان سالم به درمی برند. رزمندگان فلسطینی که درمی یابند هدف اسرائیلی ها از این ماجرا برانگیختن افکار عمومی علیه مبارزه ی آنها است مسببان اصلی واقعه را افشا می کنند. سارا پس از شرکت در یک عملیات ناموفق تروریستی علیه ابوخلیل و فرزندش ابوعلی درمی یابد که نامزد اسرائیلی اش طراح و مجری توطئه قتل پدرش بوده است. نظامیان اسرائیلی برای مقابله دست به اقدام تلافی جویانه می زنند و گروهی از رهبران فلسطینی، از جمله ابوخلیل، را دستگیر می کنند. به دنبال این ماجرا دو رزمنده ی فلسطینی در یک عملیات انتحاری ستاد فرماندهی نیروهای اسرائیلی را منهدم می کنند.

* دهه ۷۰ در کرانه؛

«لبنان عشق من» ساخته حسن کاربخش (۱۳۷۴)

ماری، دختری فرانسوی از گروه صلیب سرخ فرانسه به کمک آسیب دیدگان جنگ نیروهای اسراییلی و مسلمانان در لبنان آمده است. او و همکارانش هنگامی که تعدادی از بچه های بی سرپرست را از خیابان جمع کرده اند، توسط نیروهای اسراییلی در جاده متوقف می شوند. اسراییلی ها که حضور نیروهای صلیب سرخ را به عنوان شاهدان جنایت های خود مزاحم می بینند؛ آمبولانس را منفجر می کنند. ولی ماری موفق به فرار می شود. از طرفی، دو جوان مسلمان که همرزم مجروح خود، ابوقاسم را حمل می کنند، در میانه راه با ماری همسفر می شوند. با هجوم نیروهای اسراییلی که در تعقیب گروه مسلمانان بوده اند، ابوقاسم که پسرش قبلاً شهید شده و همسرش چشم انتظار اوست، خود را در مقابل اسراییلی ها قرار می دهد و با شهادت خود، عده زیادی از مهاجمان را نیز از طریق مواد منفجره ای که به خود بسته، نابود می کند. دو مبارز مسلمان و ماری به کمک کایت از ارتفاعات به سوی مقصد خود پرواز می کنند.

«هفت سنگ» ساخته عبدالرضا نواب صفوی (۱۳۷۶)

دیوید پسر خاخام الیاس مشوه شمعون پس از سال ها اقامت در هلند و پایان تحصیلاتش برای زیارت و ملاقات با شخصی به نام شیخ کریم وارد فلسطین می شود. خاخام که قصد دارد پسرش را در الخلیل نگه دارد و برای آینده ی او در دستگاه حکومتی صهیونیست ها امیدها دارد، دیوید را به مقامات معرفی می کند. اما مأموران موساد که از مقاصد دیوید مطلع شده اند به دنبال او می روند…

«قاعده بازی» ساخته عبدالرضا نواب صفوی (۱۳۷۶)

یک هواپیمای ۴۷۴ که از وین عازم تل آویو است، توسط نیروهای مبارز فلسطینی ربوده می شود و ۳۵۰ نفر مسافر آن به گروگان گرفته می شوند. دولت صهیونیستی برای استفاده ی تبلیغاتی، ترجیح می دهد که مسافران به نحوی از بین بروند و درصدد نقشه ای برای انجام این برنامه برمی آید. مبارزان فلسطینی برای نجات جان مسافران سعی می کنند نقشه ی صهیونیست ها را خنثی کنند.

* اوج‌گیری در دهه ۸۰؛

«قناری» ساخته جواد اردکانی (۱۳۸۲)

فارس پسرک خردسال فلسطینی که لکنت زبان دارد، قناری کوچکی را از پدر سیمون هدیه می گیرد. اما به سفارش پدر سیمون باید برای قناری خود محیطی آرام و کم سر و صدا ایجاد کند تا قناری بتواند برایش آواز بخواند. تلاش فارس برای یافتن محیط امن و آرام او را با مسائل مختلفی روبرو می کند. «قناری» روایتی از تلاش یک کودک فلسطینی برای یافتن محلی آرام در دل هجوم و هیاهوی دشمن است.

«هیام» ساخته محمد درمنش (۱۳۸۲)

حسان ـ متولد حیفا، دانشجوی ممتاز مهندسی و تبعه انگلستان ـ برای ازدواج با دختر مورد علاقه‌اش هیام، از انگلستان عازم اردوگاه جنین در فلسطین اشغالی می شود. او قصد دارد پس از مراسم ازدواج با همسرش برای ادامه تحصیل به انگلستان برگردد. جشن عروسی آن دو در یک محفل کوچک اما گرم برگزار می شود. حمله گسترده اسراییل به اردوگاه جنین به زوج جوان اجازه نمی دهد این دو، رنگ آرامش را بینند. آنها که عازم انگلستان هستند در ایست بازرسی نیروهای اسراییلی از یکدیگر جدا می شوند. وقتی حسان به نوع برخورد مأموران با آنها اعتراض می کند، او را بازداشت می کنند. نیروهای اسراییلی به حمله های خشونت‌باری علیه فلسطینی ها دست می زنند. حسان، پس از رهایی از بازداشتگاه ها در عین تیراندازی مأموران به انقلابیون فلسطینی زخمی می شود اما خود را به همسرش می رساند و به او می گوید تا با هم از منطقه بگریزند و خود را به انگلستان برسانند. هیام پیشنهاد شوهرش را نمی پذیرد و می گوید وقتی مادر، برادر و همه فلسطینی ها در اینجا هستند او ترجیح می دهد در وطن خود بماند. در حالی که ارتش اسراییل به حمله های خود به اردوگاه جنین ادامه می دهد، حسان و هیام تصمیم می گیرند در کنار دایی محمود، انقلابی فلسطینی، بمانند.

«سرزمین مادری» ساخته کامبیز کاشفی (۱۳۸۲)

این فیلم داستان یکی از مبارزان فلسطینی را روایت می کند که پس از سالها به ایران می آید تا برادر خود را که در زمان طفولیت به وسیله یک زوج پزشک به این کشور آورده شده را با خود به فلسطین ببرد. برادر این مبارز در ایران تبدیل به یک جوان باهوش و اهل علم شده که رابطه عمیق عاطفی با خانواده اش برقرار کرده است. این مساله نوعی تعارض در این جوان به وجود می آورد و موجب کشمکش ،  میان مبارز فلسطینی و دیگر افراد خانواده می گردد.

کاشفی درباره این اثر و انگیزه از ساخت آن گفت: مساله هویت و آب و خاک همواره یکی از مسایلی است که موجب انگیزش انسانها می شود و این فیلم اشاره به این قضیه  دارد که گاه یک سرزمین از مرزهای جغرافیایی آن بسیار گسترده تر شده و مسایل و موضوع های آن تمام جهان را دربر می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه سرزمین ،  برای هر انسانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، خاطر نشان ساخت:  در این فیلم اشاره هایی به این مطلب وجود دارد که هرچند انسان ها به اقلیم ها و مناطق مختلفی تعلق خاطر دارند، اما علایق مشترک، اعتقادات همسو و استمداد طلبی ملتی مظلوم، هر انسان آزاده ای را به تحرک وا می دارد که برای آزادی سرزمینی مقدس تلاش کند و  تمامی قوای خود را در این راه به کار گیرد.  [منبع: خبرگزاری مهر. کد خبر ۳۴۰۴۰. تاریخ: ۷ آبان ۱۳۸۲]

«بشارت منجی» ساخته نادر طالب‌زاده (۱۳۸۳)

فلسطین، سال ۲۹ میلادی. در عصری که جهان متمدن آن روزگار به صورت آوردگاه دو قدرت برتر ایران و روم درآمده، متحدان فلسطین، شامل جلیل، سامریه و یهودیه، در حوزه استیلای امپراتوری روم قرار دارند.

انحطاط و تباهی بر تمام عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی عبرانیان سایه افکن شده و در این آشفته بازار، فساد سکه رایج است: چه در دربار هیرودس پادشاه دست نشانده روم و چه در تالارهای معبد مجلل سلیمان. یحیی بن زکریا (ع) پیامبر بنی‌اسراییل، برآشفته و خشمناک نزدیکی نزول قهر الهی را به مردمان خبر می‌دهد.

«زخم زیتون» ساخته محمدرضا آهنج (۱۳۸۳)

این فیلم، داستان زنی است که همسرش از مبارزان علیه اشغالگری اسرائیل است که با وجود مخالفت زن، نسبت به حضور مرد در جهاد علیه اسرائیلی ها، در اثر اتفاقی مجبور می شود خودش نیز درجریان مبارزه قرار بگیرد و در این راه آنقدر پیش می رود که یک تصمیم غیر منتظره می گیرد، تصمیمی که باعث تحول شخصیتی او و دیگران می شود.

«شکارچی شنبه» ساخته پرویز شیخ طادی (۱۳۸۸)

در یک بندرگاه اسرائیل، زنی یهودی که پس از مرگ همسرش، با یک مرد مسیحی ازدواج کرده‌است، کودک ۸-۷ ساله خود را در پی اقدامات حقوقی و اصرارهای زیاد پدربزرگش (علی نصیریان) برای مدت کوتاهی به وی می‌سپارد.

پدربزرگ کودک که یکی از سران جریان فکری صهیونیسم است در جواب نگرانی‌های مادر، وعده می‌دهد که او یک ماه بیشتر اینجا نمی‌ماند و پس از آن، کودک با اراده خود هر کجا که خواست می‌تواند برود.

«تولدی دیگر» ساخته عباس رافعی (۱۳۸۶)

در این فیلم سینمایی که فیلمبرداری آن در لبنان انجام شده و بازیگران عرب در آن مقابل دوربین رفتند، فیلمساز در قالب یک درام عاشقانه از ظلمی که به مردم سرزمین فلسطین می‌شود و جدایی آنها از موطن اصلی‌شان پرداخته شده است.

«برگی برای زیتون» ساخته وحید درخشش (۱۳۸۷)

وحید درخشش در سال ۱۳۸۷ ساخت فیلم «برگی برای زیتون» با بازی عباس قاصدی، محمدرضا غیاث آبادی و… را به تصویر کشید.

در داستان فیلم می‌خوانیم: در یکی از روستاهای قم در مدرسه‌ای که یک کلاس واحد برای دخترها و پسرها وجود دارد، مسابقه‌ای برپا می‌شود با عنوان نامه‌ای برای کودکان فلسطینی. از این رو معلم کمی در مورد اختلافات قدیمی بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها توضیح می‌دهد و از بچه‌ها می‌خواهد آنچه را دوست دارند، طی نامه خود به کودکان بنویسند.

«بیگانگان» ساخته عباس رافعی (۱۳۸۸)

این فیلم درباره دختر و پسر جوان فلسطینی به نام حسام‌ و لیلا است که قصد ازدواج دارند اما قبل از ازدواج، نیرو‌های انگلیسی و هاگانا (یک گروه صهیونیستی تندرو) مزرعه و خانه آنها را تصاحب کرده و آنها مجبور می‌شوند به سمت بندر حیفا فرار کنند. در بندر با جمعیت عظیمی روبه‌رو می‌شوند که برای فرار، به کشتی‌ها هجوم آورده‌اند. در اثر حوادثی که در اسکله اتفاق می‌افتد پسر و دختر همدیگر را گم می‌کنند؛ پسر می‌رود و دختر در اسکله جا می‌ماند. روایت داستان به‌صورت موازی و به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که این زوج جوان تا پیری در جست‌وجوی یکدیگر هستند که در کنار این جستجو‌ها گاهی نیز بی‌آن که بداند، از کنار هم می‌گذرد. در این فیلم می‌بینیم که در اثر حملات وحشیانه اسرائیل و اشغال خاک فلسطین، این کشور، روز به روز کوچک و کوچک‌تر می‌شود.

«فیلادلفی» ساخته عزت‌الله جامعی (۱۳۸۹)

گروهی برای رساندن آذوقه و دارو از طریق تونل‌های زیرزمینی از مرز رفح مصر به مرز رفح غزه اقدام می‌کنند که در طول مسیر اتفاقاتی برایشان رخ می‌دهد…

«۳۳ روز» ساخته جمال شورجه (۱۳۸۹)

سال ۲۰۰۶، منطقه مرزی جنوب لبنان و اسرائیل، روستای عیتاالشعب نیروهای حزب الله لبنان دو نظامی ارتش اسرائیل را به گروگان می گیرند تا به دشمن فشار بیاورند اسیرهای لبنانی را آزاد کند.

اسرائیل یکی از بی رحم ترین نظامیان عالی رتبه خود به نام سرهنگ ادی را روانه منطقه می کند. سرهنگ با فرمانده منطقه به نام هانا قبلاً رابطه ای عاطفی داشته و به آن خیانت کرده است. در روستای عیتاالشعب، مراسم عروسی یوسف الدهینی و نسرین در حال تدارک است که محمد سرور از فرماندهان نیروی مقاومت لبنان که در انتظار تولد فرزندش از همسر باردارش است، به یوسف خبر می رساند که…

* آخرین کار در دهه ۹۰؛

«شهابی از جنس نور» ساخته محمدرضا اسلام‌لو (۱۳۹۲)

یک مستندساز ایرانی بعد از جنگ ۳۳ روزه اسرائیل علیه حزب‌الله لبنان برای کشف حقایقی که شنیده به منطقه می‌رود و با واقعیات بسیاری مواجه می‌شود.

اینکه چرا «سرب» و «بازمانده» در تاریخ نامشان ماندگار شد و اثری که برای تاریخ به یادماندنی و بدون انقضا باقی ماند؛ چه دلایلی داشت؟ یا شاید این سوال را بتوان اینگونه مطرح که دلایل موفقیت این دو فیلم چه چیزهایی بود؟ شاید اگر بخواهیم این قصه را برای دیگر آثار سینمایی در کشورهای دیگر بیان کنیم، باز هم به این پرسش برسیم. آیا همواره تمام آثاری که با موضوعاتی خاص ساخته می‌شوند، حتما در تاریخ ماندگار خواهند شد؟ پاسخ شاید «خیر» باشد. اگر به ذهن‌مان رجوع کنیم در آثاری که در سینمای جهان با موضوع یهود و… ساخته شده  چه نام‌هایی در ذهنمان مرور می‌شود؟

Schindler’s List، Munich، Exodus: Gods and Kings، The Pianist شاید اولین نام‌هایی باشند که ناخودآگاه به زبان می‌آوریم. آثاری که توانستند هم جوایز متعددی را از آن خود کنند هم تصویرشان تا همیشه و برای همه نسل‌ها باقی خواهد ماند. لزوما برای ساخت هر اثر برای مناسبت و یا موضوع خاص نباید به شکل کمی‌گرا به آن نگاه کرد. آثار باید در شکل کیفی خود حرفی برای تاریخ داشته باشند. اگر از این منظر به موضوع بنگریم حتما در سایر مضامین هم موفق خواهیم شد.