سوره سینما – در دومین روز از برگزاری جشنواره هفدهم سینماحقیقت، نکوداشتی برای زنده‌یاد مرتضی پورصمدی؛ فیلمبردار سینمای ایران، با عنوان «دیداری دوباره با مرتضی پورصمدی» برگزار شد. در کنار آن ۳۸ فیلم به نمایش درآمدند و علاقه‌مندان سینمای مستند در کارگاه‌های تخصصی بحث خلاقیت و نوآوری در مستند حیات وحش و پژوهش تصویری و پژوهش برای تصویر را دنبال کردند.

*سنت‌های مستندسازی در کارگاه مهدی نورمحمدی

کارگاه «خلاقیت و نوآوری در مستند حیات وحش» توسط مهدی نورمحمدی؛ مستندساز در دومین روز از جشنواره «سینماحقیقت» برگزار شد.

نورمحمدی در ابتدای این کارگاه بیان کرد: متاسفانه در سینمای مستند حیات وحش ایران منابع بسیار اندکی داریم و حتی منابع مکتوبی از سینمای مستند حیات وحش ایران نداریم. در سینمای جهان اطلاعات از مستندسازی حیات وحش زیاد است و می‌توان به آن‌ها رجوع کرد و منابع مکتوب زیادی به دست آورد.

وی ادامه داد: دو سنت به نام‌های سنت‌های آمریکایی و انگلیسی در مستند حیات وحش جهان وجود دارد. مستندهای با سنت‌های انگلیسی همان آثار زیادی هستند که اغلب ما مشاهده کرده‌ایم اما مستندهای سنت‌های آمریکایی آثاری هستند که والت دیزنی می‌سازد مانند مستند «صحرای زنده» که جنبه‌های علمی در کار دیده نمی‌شود. اما در سنت‌‌ انگلیسی بیشتر جنبه‌های علمی کار مدنظر قرار می‌گیرد. مستند‌هایی با سنت آمریکایی بیشتر جنبه سرگرمی دارند و خیلی حقوق حیوانات در آن‌‌ها رعایت نمی‌شود و درواقع یک سنت غلط است. در ایران هم متاسفانه چنین آثاری دیده می‌شود.

نورمحمدی افزود: به غیر از سنت آمریکایی و انگلیسی، سنت فرانسوی در ساخت مستند حیات وحش نیز وجود دارد. در سنت فرانسوی‌ها اخلاق مدنظر قرار می‌گیرد. به طور مثال مستند «میکروکاسموس» که جنبه شاعرانه دارد.

وی ‌عنوان کرد: در مستند حیات وحش ایران رگه‌هایی از این سنت‌ها وجود دارد و حتی می‌توان گفت ما یک سنت ایرانی یا سنت شرقی داریم که ترکیبی از این ۳ است. من خودم در آثاری که در سال‌های اخیر تولید کردم، سعی کردم هم‌ جنبه علمی قضیه را درنظر بگیرم، هم جنبه شاعرانه و هم جنبه سرگرمی داشته باشد. این‌ نگاه در آثار دوستان مستندساز دیگر نیز کاملا مشهود است.

نورمحمدی افزود: متاسفانه یا خوشبختانه مستندسازان حیات وحش ایران چون آموزش آکادمیک ندیده‌اند به صورت خودجوش و با آزمون و خطا رشد کرده‌اند. در این راستا پیشرفت تکنولوژی و فضای مجازی هم به کمک مستندسازان آمد.

*کارگاه «پژوهش تصویری و پژوهش برای تصویر»؛ چگونه برای ساخت یک اثر مستند تحقیق کنیم؟

در این روز همچنین کارگاه شهاب‌الدین عادل با عنوان «پژوهش تصویری و پژوهش برای تصویر» با حضور علاقه‌مندان به سینمای مستند برگزار شد.

شهاب‌الدین عادل؛ پژوهشگر در بخشی از این کارگاه گفت: پژوهش در ساختار معمول زیست انسان و در روزمرگی‌های ما وجود دارد. پژوهش، در تلاش است تا مجهول یا موضوعی پیچیده را معلوم یا ساده کند.

وی ادامه داد: از ابتدای پیدایش تاریخ سینما، پژوهش امری مهم بوده است. بعضی از متفکران تاریخ مستند، اعتقاد دارند اولین فیلم‌های تاریخ سینما حتی اسناد مستندی هستند که می‌توان موقعیت تاریخی و جغرافیایی محل وقوع فیلم را از آن‌ها استخراج کرد.

عادلی افزود: برای پژوهش کردن در ابتدا باید دانست خود مفهوم «پژوهش» چیست و با چه روش‌ها و ابزارهایی می‌توان پژوهش کرد. لازمه پاسخ‌دهی به مجهولی که برای آن مستندسازی می‌کنیم نیاز به تحقیق و پژوهش به چشم می‌خورد. تقریبا همه انسان‌ها برای یافتن پاسخ سوال‌ها و حل مشکلات خود ناچار به کاوش هستند. پژوهش زمانی آغاز می‌شود که ابهام یا سوالی در مطالعات خود بیابیم. واژه «تحقیق» اطلاق عام دارد.

این پژوهشگر درباره پژوهش علمی توضیح داد: در اصل، پژوهش، یک کنش انسانی آکادمیک است. تحقیق علمی آداب خاص خودش را دارد. برای مثال ارزیابی همه‌جانبه مساله مورد پژوهش، تهیه طرح تحقیق مناسب که در آن ابعاد مساله، فرضیات، روش‌های گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها باید مشخص شوند. تحقیق، باید مطلب تازه‌ای را کشف کند، ناشناخته‌ای را شناسایی و مجهولی را معلوم کند.

عادل بیان کرد: در طول مستندسازی همواره دیالکتیک تحول وجود دارد و این مساله مهمی است که هنگام پژوهش برای یک اثر مستند که قرار است روند ساختش چندسالی طول بکشد به آن توجه کرد. در نتیجه، پژوهش باید مدام به‌روزرسانی شود.

* «دیداری دوباره با مرتضی پورصمدی»؛ هنرمندی که به عکس‌ها زندگی می‌پاشید

در حاشیه دومین روز از برگزاری جشنواره «سینماحقیقت»، آیین دیداری دوباره با مرتضی پورصمدی؛ مدیر فیلمبرداری فقید سینمای ایران با حضور چهره‌هایی چون محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، مرتضی رزاق کریمی، محمد طیب، عبدالحسین بدرلو، علیرضا حسینی، ارد عطارپور، فرهاد ورهرام، مهرداد اسکویی، مهرداد زاهدیان، علیرضا تابش و… برگزار شد.

در ابتدای این مراسم محمد حمیدی مقدم، دبیر هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» به روی صحنه آمد و گفت: متاسفانه، نه تنها سینما که هنر و فرهنگ ایران مرتضی پورصمدی را از دست داد. مهارت و زندگی استاد پورصمدی در عکاسی، لحظه‌های مهمی را در سینمای ایران به ثبت رساند. باید بگویم که ما تصمیم گرفتیم جایزه بهترین «عکس مستند» را به جوایز جشنواره «سینماحقیقت» اضافه کنیم؛ چون این بخش بسیار مهم است و چیزی که ما از بزرگانی چون مرحوم پورصمدی دیدیم زاویه نگاهی منحصر به فرد در ثبت تصاویر و عکاسی بود.

وی افزود: شیفتگی انسان‌ها نسبت به همکاری با مرتضی پورصمدی تنها از جنس کار و تکنیک او نیست بلکه از احساسی است که در دل تصاویر منتقل کرده و به عکس‌ها زندگی می‌پاشید و جهانی دیگر اضافه می‌‌کرد.

در ادامه مراسم اصغر توسلی، تهیه‌کننده به روی صحنه آمد و گفت: به نظر من یکی از سخت‌ترین کلمه‌های دنیا تسلیت گفتن یا صحبت کردن از عزیز و رفیقی است که در میان ما نیست. چندماه پیش جمعه، سوم شهریور در نمایشگاهی که از عکس‌های مرتضی برگزار شده بود به دیدارش رفتم. قرار بعدی من با مرتضی شد برای جمعه بعدی آن تاریخ؛ اما متاسفانه چهار روز قبل از رسیدن به جمعه قبل خبر آمد که مرتضی پورصمدی پشت دوربین و درحال کار رفت.

فرهاد ورهرام نیز در این مراسم عنوان کرد: پشت بسیاری از فیلمبرداری‌ها و حتی ایده‌پردازی‌های مهم مستندسازی در تلویزیون، ردپای مرتضی پورصمدی دیده می‌شود. او در سه دوره شکوفا شدن مستندسازی در ایران حضور داشت. مرتضی خیلی از افراد را کارگردان کرد. مرتضی با دستیارانش همچون برادر رفتار می‌کرد و مثل بقیه فیلمبردارها با دستیارانش رفتار نمی‌کرد. او در بدترین شرایط هم زندگی می‌کرد و خم به ابرو نمی‌آورد.

مرتضی رزاق کریمی دیگر همکار زنده‌یاد پورصمدی نیز به روی صحنه آمد و گفت: در طی همکاری‌هایم‌ با مرتضی فهمیدم که فیلمبرداری بسیار برجسته، تنها شاخه کوچکی از شخصیت گسترده مرتضی پورصمدی بود. او تکیه‌گاه ما در برنامه‌ریزی و تهیه و تولید به حساب می‌آمد و معلم اخلاق واقعی بود و هرکس به ایشان وصل می‌شد، خیری از او می‌دید. مرتضی یک حلقه وصل بین افراد و آحاد مختلف در شاخه‌های کوناگون سینمای ایران بود. با این که خود، خط و مشی و ایمان خود را داشت اما با هر طیف آدمی ارتباط می‌گرفت.

مهراد اسکویی به عنوان آخرین سخنران در مورد مرحوم پورصمدی بیان کرد: من سینمای مستند را با آدم‌ها می‌شناسم. آدم‌هایی که به من یاد دادند وطن و عشق به میهن چه معنی دارد. مرتضی پورصمدی دست من را گرفت و به من سینما یاد داد.

اسکویی افزود: مرتضی پورصمدی یک مسافر عاشق وطنش بود. او می‌دانست در این بزنگاه تاریخی آن‌چه از همه مهم‌تر است آن چیزی است که می‌ماند و برای همین عکس هدیه می‌کرد.

گفتنی است؛ هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» با دبیری محمد حمیدی‌مقدم از ۲۷ آذر ماه تا ۲ دی ماه در حال برگزاری است.