کارگردان فیلم «دیوانه‌ای از قفس پرید» از سه جریانی صحبت کرد که به راحتی فیلم می‌سازند.

سوره سینما- نوزدهمین جلسه از سلسله نشستهای نمایش فیلم سینماروایت با نمایش فیلم سینمایی «دیوانه‌ای از قفس پرید» برگزار شد. این فیلم که محصول ۸۱ سیمافیلم است توسط احمدرضا معتمدی فیلسوف سینمای ایران نوشته و کارگردانی شده است. داستان این فیلم که همنام معادل فارسی اثری مشهور ساخته میلوش فورمن است درباره جانبازی است معتقد به اصول که درگیر یک ماجرای سوداگری تمام عیار میشود و برای یافتن ریشه های این سوداگری است که سرنوشتی غریب و در عین حال بدیع را می پیماید.

همه چیز را به صورت مینیاتوری کنار هم می چیند

در نشست گپ و گفت این فیلم علاوه بر محسن یزدی فعال رسانه ای و سید محمد حسینی منتقد سینما، احمدرضا معتمدی خالق اثر نیز حضور داشت. حسینی در ابتدای نشست با اشاره به کارنامه فیلمسازی معتمدی گفت:«معتمدی کارگردانی گزیده کار است که هر ۵ یا ۶ سال یک بار فیلم می سازد و البته که در فیلمهایش نیز همه چیز را به صورت مینیاتوری کنار هم می چیند و بخصوص برای انتخاب دیالوگها نیز وسواس زیادی دارد.»

وی ادامه داد:«شاید همین وسواسها باشد که باعث شود فیلم لطمه بخورد چراکه ممکن است مخاطب با یک بار دیدن متوجه حجم امثال و حکمی که در دیالوگهاست نشود و همین نیاز به دیدن دوباره را برای مخاطب فراهم می کند. دیوانه… هم پر است از تمثیلهای مختلف که از فلسفه گرفته تا آثار سعدی و نظامی را دربرمی‌گیرند.البته که این طور دیالوگ نویسی سبب ساز آن خواهد شد که ریتم حرف زدن تمامی کاراکترها تقریبا مثل هم شود و این نیز می‌تواند ضعفی باشد برای فیلم.»

سینمای شبه روشنفکرانه در خاستگاهش هم مرده 

یزدی در ادامه نشست درباره نسبت سینمای معتمدی با مخاطب پرسید و حسینی این بار با ذکر شاهد مثالی از شهیدآوینی گفت:«آوینی سالها پیش از دو گروه حاکم بر سینمای ایران گفت؛ اول گروهی که میگویند سینما با مخاطب است که معنا می یابد و دوم گروهی که سینما را برای سینما می خواهند. محصول گروه اول فیلمفارسیها بودند و محصول گروه دوم نیز سینمای شبه روشنفکرانه.»

حسینی ادامه داد:«هر دو سینما تقریبا کارکرد خود را از دست داده اند بخصوص سینمای شبه روشنفکرانه که در خاستگاهش که اروپا باشد هم مُرده اما اینجا دست از سرش برنمی دارند. جالب است که مخاطبان هم این آثار را پس میزنند اما سازندگان این گونه آثار به مخاطبان اتهام می زنند که چون ایجاز و ایهام را نمی فهمند آثار آنها را درک نمی کنند؛ آن هم به مخاطبانی که همچنان پرفروش ترین آثارشان، آثار سعدی و حافظ است که پر شده از ایجاز و ایهام!»

این منتقد با اشاره به سینمای معتمدی ادامه داد:«معتمدی جزو هیچ کدام از دو گروهی که آوینی نام برد نیست. او دنبال زبان فخیم است اما نه با روشی که هیچ کس نفهمد بلکه او به سراغ مخاطبی می رود که به دنبال فکر کردن است.»

وی افزود:«اما معتمدی برای مخاطبی که علاقمند است به اندیشیدن محصولی را فراهم می کند که شاید در بستر زمانی خودش درک نشود مثلا در همین دیوانه… کارگردان با زبانی حرف می‌زند که محصول بستر زمانی خودش نیست. یعنی واژگان، واژگان روز نیست با این حال موضوع، فوق العاده است و دغدغه زمان خود.»

حسینی با اشاره به قهرمان فیلم معتمدی که یک جانباز است اظهار داشت:«فیلم معتمدی قهرمانی را نشان می دهد که هنوز که هنوز است بر سر اصول خود مانده و از این منظر فیلم نمی تواند ضدجنگ باشد اما به هر حال یک سری کنایات ضدجنگ در آن به چشم می خورد.»

در ادامه محسن یزدی درباره روش شناسایی آثار ضدجنگ از آثار مرتبط با دفاع مقدس از حسینی پرسید و این منتقد با اشاره به داستان مفقود سوم نوشته مجتبی رحماندوست گفت: «نویسنده در این کتاب به زیبایی هر چه تمامتر داستان مادر شهیدی را بیان می کند که با فداکاری فوق العاده پیکر فرزندش را در اختیار مادری دیگر قرار می دهد بلکه روح آن مادر آرام گیرد.»

وی ادامه داد:«وقتی داستان را می خوانی به لحاظ روحی پاکی مادران شهدا و مقام بالایشان را درک می کنی اما وقتی همین ایده به یک فیلم سینمایی به نام بوسیدن روی ماه بدل می شود فقط اعصاب مخاطب است که به هم می ریزد. این معنایی ندارد جز اینکه باید ایده ها را درست و انسانی اجرایی کرد.»

مخاطب، جریان سیالی است که ما آن را می سازیم

از اینجا به بعد احمدرضا معتمدی هم وارد بحث شد. وی درباره جایگاه مخاطب در سینمایش گفت:«این خود مخاطبان هستند که باید در این باره حرف بزنند آن هم در مورد سینمایی که خود را متعهد به اندیشه و تفکر می داند.»

وی سپس با ذکر مثالی از یونان باستان ادامه داد:«در یونان باستان تمام نمایشنامه های نامأنوس این دوران، سالانه بارها اجرا میشد اما بعد از گذشت سالها امروز به جایی رسیده ایم که فهم این نمایشها برای ما دشوار است. چرا؟ چون آن جامعه تمدن ساز بوده است. البته که جامعه ما هم ادعای انقلاب فرهنگی را دارد اما متاسفانه این روزها حرفهایی در تعارض با آن انقلاب فرهنگی می زنیم.»

معتمدی افزود:«مخاطب، شیء آبژه خاصی در ذهن من و شما نیست. مخاطب، جریان سیالی است که ما آن را می سازیم. این طور هم نیست که برخی می گویند چون مخاطب داریم یعنی اینکه فیلمسازیم.»

بنیادگرایی شایسته انقلاب ماست و قرار بود با انقلاب به ریشه های خود برگردیم

این فیلمساز در ادامه به یکی از چالشهای مورد اشاره در دیوانه… که چالش مدرن شدن بی حساب و کتاب است پرداخت و گفت:«مدرنتیه غرب، بریدن ریشه ها نیست بلکه آنها با بخشی از تمدن گذشته خود قهر و با بحشی از آن آشتی کرده اند و همین شده که مدرنیته آنها نتیجه داده است اما مدرنیته ما در قهر تمام و کمال با گذشته به سر می برد.»

این فیلمساز در ادامه با اشاره به نمونه های بیرونی به مقایسه این دو مدرنیته پرداخت و افزود:«نرخ بهره در اینجا ۳۰ درصد است اما در آنجا زیر ۵ درصد! ترافیک در اینجا اپیدمی شده اما در آنجا کاملا کنترل شده. آسمان صاف برای ما آرزو شده اما در آنجا آسمان، آبی است.»

معتمدی ادامه داد:«اینها همه ناشی از این است که ارتباط خود را به یک باره با سنت قطع کرده ایم و بی بنیاد، عقلانیت جدید را پذیرفته ایم. این در حالی است که بنیادگرایی شایسته انقلاب ماست و قرار بود با انقلاب به ریشه های خود برگردیم.»

استاد دانشگاه تهران به صراحت می گوید ابن سینا همان حرفهای ارسطو را تکرار کرده

در ادامه نشست معتمدی گریزی هم به مقوله سانسور زد و گفت:«هنرمند را نباید سانسور کرد بلکه باید با هنرمند دیالوگ کرد. دیالوگ مقوله ای است که در مملکت ما زیاد صورت نمی گیرد و متاسفم که بگویم رابطه دانشگاههای ما هم با بخشهای دیگر فرهنگی قطع شده است.»

وی ادامه داد:«این تاسف بار است که دانشگاه های علوم انسانی ما پر شده است از ترجمه یعنی ما در تاریخ خود هیچ منبعی درباره علوم انسانی نداریم؟ کار به جایی رسیده که استاد دانشگاه تهران به صراحت می گوید ابن سینا همان حرفهای ارسطو را تکرار کرده و حرف تازه ای برای بیان ندارد! یعنی استاد ما هم سنتها را نمی شناسد در حالی که این ما بودیم که علم را به غرب صادر کردیم.»

دوستانی که از بیرون پول می‌گیرند بدون سانسور فیلم می سازند

معتمدی در ادامه بحث خود باز هم به سراغ سانسور آمد و گفت:«۳۰ تا ۴۰ مورد سانسور به فیلم وارد شده است تا جایی که فهمیدن فیلم برای خودم دشوار شده است. ما سانسور می شویم اما دوستانی که برای تولیداتشان از بیرون کشور پول می‌گیرند بدون سانسور فیلم می سازند! البته که همه اینها باعث نمی شود که از سانسور بیزار نباشم اما از اینکه سانسورچی خودمان هستیم هم گلایه ها دارم.»

اگر بخواهم فصلی از نهج البلاغه را فیلم کنم فورا می پرسند این کار چه فایده ای دارد؟

معتمدی سپس با زبانی صریحتر اظهار داشت:«الان اگر سناریویی بنویسم با اسم فلان سردار ۳۰ میلیارد می‌دهند که بروم فیلم بسازم یا اگر بخواهم درباره فلان پیغمبر فیلم بسازم ۲۰ میلیارد می‌دهند اما اگر بخواهیم اندیشه سهروردی یا فصلی از نهج البلاغه را فیلم کنم فورا از من می پرسند این کار چه فایده ای دارد؟! برای ساختن فیلم دینی نباید بر ظواهر تمرکز کرد. مثلا روبر برسون تمامی آثارش دینی بود و جوری فیلم دینی می ساخت که قهرمان قصه اش با سقوط باشد که مخاطب را آگاه کند. قرآن هم از طریق همین قصه های سقوط است که پندآموزی کرده، از قصه قوم عاد بگیرید تا قوم ثمود و قوم لوط اما در تلویزیون ما بی توجه به این نکات فیلمهای برسون را پخش کرده و می کوبند.»

SHINING را به اشتباه درخشش ترجمه کرده اند در صورتی که ترجمان ابصار سهروردی است

در ادامه نشست این کارگردان سینما با انتقاد از خط کشی های موسوم به دینی و روشنفکر اظهار داشت:«مگر میان دینی بودن با روشنفکر بودن منافات وجود دارد. این دیگر چه رویه ای است که با تارکوفسکی، برسون یا کوبریک مخالفت می کنیم. اینها همه مهمترین فیلمهای دینی را ساخته اند اما ما از درکشان عاجزیم.»

وی ادامه داد:«دوستان حتی نتوانسته اند معادل درستی برای SHINING استنلی کوبریک پیدا کرده و به غلط آن را “درخشش” نامیده اند اما خبر ندارند که این فیلم ترجمان همان ابصار سهروردی است. در این فیلم کودک است که آینده را بهتر از همه ما می بیند و چگونه دیدن را به ما یاد می‌دهد.»

این سه جریان آزادند که هر چه خواستند بسازند

احمدرضا معتمدی در ادامه با صراحت بیشتری گلایه های خود از مدیران سینمایی را بیان کرده و گفت:«در مملکت ما چند جریان آزادند که فیلم بسازند؛ یکی مبتذل سازان که با ترفند سود در گیشه ها همیشه فضا را برای خود فراهم می‌کنند. دوم آنها که پول تولیداتشان از آن طرف می رسد و سوم آنها که فیلم نفاق آمیز می سازند یعنی با سوء استفاده از اسامی بزرگان شرایط تخصیص بودجه ها را فراهم می آورند.»

وی ادامه داد:«حالا اگر بخواهی درباره حکمت شرقی فیلم بسازی مشکل داری. تازه اگر هم بتوانی با کلی بدبختی فیلم را بسازی می گویند چرا این فیلمها مخاطب ندارد. کسی نیست بگوید همان وسترنی که ستایش اش می کنید نیم قرنی پشتش تجربه بوده و از اواخر قرن نوزدهم وسترن سازی شروع شد تا نیمه های قرن بیستم که به اوج رسید. آنجا فرصت تجربه می دهند تا ژانرسازی کنند و اینجا به اسم سینمای تجربی خرج فیلمهای بی خاصیت می شود.»