کارگردان فیلم «ملکه» ساخت این مستند را بر اساس گرایش و دغدغه‌هایش برای طرح واقعیت مسایل سیاسی می‌داند.

سوره سینما- سارا کنعانی: «رمز و راز ملکه» به کارگردانی مهدی نقویان، به تبیین موقعیت ملکه کشور انگلیس در چگونگی اداره این کشور می پردازد و ثابت می کند موضوع دموکراسی در برخی از کشورهای جهان غرب همچون انگلیس، تنها یک باور قدیمی است که به مردم جهان دیکته شده و ممکن است واقعیت ها با آنچه در رسانه‌ها منعکس می‌شود از زمین تا آسمان تفاوت داشته باشد. نقویان در این فیلم مستند تصاویر و عکس هایی را پیش روی مخاطب قرار می دهد که در جای دیگری کمتر قابل مشاهده است.

چطور شد که ایده ساخت «رمز و راز ملکه» به ذهن تا رسید؟

مهدی نقویان: ساخت این فیلم یک دغدغه شخصی بود و من دوست داشتم درباره کشور انگلیس، کشوری که درباره دموکراسی مدعی است، کاری انجام بدهم. ملکه انگلیس دارد صد ساله می‌شود و برای من جالب بود بدانم یک نفر چطور می تواند بیشتر از شصت سال در کشوری که مهد دموکراسی است پادشاهی کند و کسی هم معترض نباشد. شاید در تفکر عامه اینطور تصور می شود که ملکه انگلیس در اداره کشور نقشی ندارد یا دارای یک جایگاه تشریفاتی است که اعتراض مردم را بر نمی انگیزد. من در تحقیقاتم به نتایجی رسیدم که برای خودم شخصا جالب بود و فهمیدم این شخصیت در اداره مملکت نقشی پررنگ تر از چیزی که تصور می شود دارد. ما طی سه چهار ماه تحقیق، به نتایج عجیب و غریبی رسیدیم که حاصل آن مستند «رمز و راز ملکه» شد.

کار شما احتیاج زیادی به جمع آوری اطلاعات داشت، آن هم اطلاعاتی که دستیابی به آن ساده نیست. این موضوع آیا شما را نترساند؟

وقتی درباره تاریخ غرب مطالعه می کنی می بینی آنان هر وقت نقطه ضعفی داشته اند حقایق آن دوره را پنهان کرده اند و برای یک محقق کشف آن واقعیت ها کمی سخت است. ما تیمی داشتیم که روی منابع انگلیسی مسلط بودند و خیلی از مقالات را با زبان اصلی مورد توجه قرار دادیم و مقاله فارسی هم اصلا موجود نبود که مرجع پژوهش ما قرار بگیرد. به هر حال کار ما سخت بود اما غیر ممکن، نه.

فرم روایی جالبی را برای فیلم در نظر گرفته اید. هر اپیزود با اشاره به یکی از نمایشنامه های شکسپیر آغاز می شود. چرا این نویسنده را انتخاب کردید؟

شکسپیر یک شخصیت ادبی و فرهنگی است که در تمام دنیا شناخته شده است و به هر حال، میراث انگلیسی ها. ما می خواستیم با شناخت از فرهنگ انگلیسی کار کنیم و این ایده، چنین چیزی را اثبات می کرد. ما می خواستیم بگوییم مردمانی که ادعای فرهنگ و آزادی اندیشه دارند چقدر عملکردی متضاد با این گفته ها دارند. ما مشابه چنین کاری را در آمریکا هم انجام دادیم و هالیوود را بررسی کردیم و به دسته بندی فیلم ها پرداختیم. ما می خواستیم در انگلیس هم چنین روشی را پیاده کنیم که چندان میسر نشد.

عکس ها و فیلم ها از کجا به دست آمد؟ بسیاری از آنها مثل تصاویر کودکی ملکه یا جوانی او را قبلا ندیده بودیم.

ملکه شخصیتی است که سوژه بسیاری از فیلم های غربی قرار گرفته است. منابع ما بیشتر اینترنتی بود و البته باید از شیوه های خاصی برای جست و جو استفاده می کردیم. اساسا موضوعاتی که درباره غرب است و برای ما حساسیت برانگیز ، دارای منابع کافی هست اما دسترسی به این منابع دشوار است. ما اگر می‌خواستیم درباره یک سوژه حساس داخلی فیلم بسازیم منبع اطلاعاتی ما تنها تلویزیون بود و می توان گفت دسترسی به آن هم تقریبا غیر ممکن می‌شد. درباره «رمز و راز ملکه» اما خیالم راحت بود که به مشکل سازمانی و اداری بر نمی خوریم و اگر خودمان همت کنیم می‌توانیم این آرشیوها را کشف کنیم.

چرا برای تصویربرداری به انگلیس نرفتید؟ در شکل فعلی تعداد تصاویر آرشیوی به نظر خودتان زیاد نیست؟

دوست داشتم این اتفاق رخ بدهد و با در اختیار داشتن تصاویر واقعی کار جدی تری ارائه بدهم اما ما از حمایت خاصی برخوردار نبودیم و در کل داشتیم یک کار خودجوش انجام می دادیم. ممکن است کسی با دیدن فیلم از ما سوال کند آیا کار سفارشی انجام داده اید؟ در جواب ایشان باید بگوییم چنین فیلم هایی اتفاقا سفارش ما فیلمسازان به مدیران است که لطفا در موردش برنامه ریزی کنند.

و اگر آنان چنین فرصتی را فراهم نکنند شما باز هم فیلم هایی از این دست می سازید؟

بله، فیلم بعدی ام درباره فرانسه است، اما برای آن هم قرار نیست از جانب کسی حمایت بشویم. شاید آن فیلم هم صرفا آرشیوی بشود. در تمام دنیا فیلم های آرشیوی، فیلم هایی جدی هستند و آرشیوی بودن نشانگر ضعف یک فیلم نیست.

مخاطب این فیلم مستند چه کسانی هستند؟

به طور کلی نگاه من به سینمای مستند و داستانی اینگونه است که باید روایت و داستان داشته باشم تا مخاطبان وسیعی را به دست بیاورم. این فیلم را به گونه ای ساخته ام که حتی افراد کم سن و سال هم بتوانند آن را بفهمند و اینطور نیست که این اثر را برای قشر دانشجو یا محدوده مشخصی از مخاطبان ساخته باشم. این فیلم قصه گوست و مخاطب آن در پی این است که بداند ته قصه چطور می شود.

امکانی برای عرضه عمومی فیلم وجود دارد؟

گام اول فیلم مستند را فیلمساز با ساخت اثر بر می دارد و گام های بعدی را دیگرانی همچون تهیه کننده ها باید بردارند. ما دوست داریم که امکان پخش گسترده فیلم فراهم شود. من پیش از این تجربه همکاری با حوزه و آقای یزدی را نداشتم و خوشبختانه معنی حقیقی تهیه کننده داشتن را دریافتم. آقای یزدی در تلاش است برای فیلم مراسم رونمایی برگزار کند و آن را در برخی از جمع های دانشجویی به نمایش در آورد.

کار جدیدی را هم شروع کرده اید؟

با همکاری حوزه هنری مستندی درباره تحریم می‌سازم و اصلا کاراکتر فیلم ما آقای تحریم است. این اثر هم قرار است در ۱۱ سکانس ، موضوعات مختلف را با زبان روایی وداستانی تعریف و موضوع تحریم را واکاوی کند.

گویا اخیرا یک سفر کاری به خارج از کشور داشته‌اید. درباره آن صحبت کنید.

بله، از طرف دبیرخانه جشنواره عمار به تونس رفتم. آنجا همایشی درباره جنبش‌های آزادی خواه برگزار شد. جشنواره عمار می خواست حضور فیلمسازان جوان در چنین رویدادهایی رقم بخورد و در صورت امکان یک اثر تولیدی در خلال آن ساخته شود. من دوربین به همراه داشتم و تصاویری را ثبت کردم. یک جمعیت بیست هزار نفری در یکی از دانشگاه های تونس جمع شده بودند و برای شان انواع برنامه ها را با موضوع آزادی برگزار شد و نوک پیکان نیز به سمت اسرائیل و فلسطین بود. جالب است که جوانان تونس تفکراتی ضد اسرائیلی دارند و این دست از اندیشه ها به طور گردشی منجر به برگزاری همایش هایی خواهد شد و برای مثال دور بعدی این همایش قرار است در کانادا برگزار شود. اگر سازمانی مثل صدا و سیما برای چنین برنامه‌هایی سرمایه گذاری کند و فیلمسازان را برای نشان دادن تفکر مردم جهان درباره موضوع فلسطین به کشورهای مختلف بفرستد، اتفاقات خوبی رخ خواهد داد که قطعا همسو با سیاست های کشور ماست.