چهره‌پرداز با سابقه سینمای ایران که امسال مراسم بزرگداتش در جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود، تشویق را عامل پویایی یک هنرمند دانست.

سوره سینما، محمدکارت: ذات هنر تنیده شده با دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن. توجه و مورد تشویق قرار گرفتن به هر کدام از هنرمندان می‌تواند انگیزه ادامه دادن راه بدهد. هنرمندان پیشکسوت که عمری را در راه به تکامل رسیدن گذاشته‌اند و چراغ هنر را روشن نگاه داشته ‌اند تا با تجربیات خود مسیر را برای نسل جوان روشن کنند، بی شک محق تقدیر و تشویق فراوان هستند تا باعث شود بدانند که ایستادگی و بودنشان از دید نسل جدید قابل اهمیت و شایسته توجه است. امسال در سی و یکمین جشنواره فیلم فجر بزرگداشت مهری شیرازی چهره‌پرداز باسابقه سینما برگزار می‌شود، با او درباره سال‌هایی که در سینما فعالیت کرده صحبت کردیم.

شما از ابتدای ورود به خود سینما علاقه داشتید یا گریم برایتان جذاب بود؟

مهری شیرازی: زمانی که ما شروع کردیم رشته گریم فیلم شناخته شده نبود . من پیش از گریم با نقاشی آشنایی داشتم و آن را پیش نیاز رشته گریم می‌دانستم اما به طور کلی مطمئنا گریم و سینما هردو برایم مهم بودند که احساس نزدیکی و علاقه به آنها داشتم.

چقدر سعی کردید مقوله گریم را به طور آکادمیک دنبال کنید؟

زمانی که ما شروع کردیم، به رشته گریم نگاه آکادمیک وجود نداشت و به تبع امکان تحصیل در این رشته نیز به همین صورت، من بیشتر سعی کردم به تدریج و برمبنای تجربه کردن به مهارت و تکامل برسم البته هنوز هم در حال یادگیری هستم ، در هنر مرزی وجود ندارد و هر چه به جلو می‌رویم به وسعت آن پی می‌بریم. زمان شروع کاری من تعداد انگشت شماری در این رشته به شکل حرفه‌ای فعالیت می‌کردند و ما به تدریج با تجربه در مجسمه‌سازی ، نقاشی و کار درزمینه آرایش سعی در تکمیل کردن مهارت خود داشتیم.

چقدر روند آکادمیک برآموزش گریم سینمای ایران حاکم است؟

امروز با اینکه دانشگاه‌های مختلف هنر به آموزش رشته گریم می‌پردازند، اما به طور کلی در سطح جهانی به صورت تئوری و آکادمیک تدریس نمی‌شود و اغلب برمبنای انتقال تجربه است. اگر فردی توان مالی داشته باشد به خارج از کشور می‌رود و به تحصیل آکادمیک رشته گریم می‌پردازد. البته امروزه نسل جدید امکان بسیار زیادی را نسبت به زمان ما برای آموزش دارند. اینترنت ، دسترسی به فیلم‌ها و پشت صحنه‌های روز دنیا می‌تواند در یادگیری تاثیر زیادی داشته باشد. اما زمان ما بیشتر آموزش خودجوش اتفاق می‌افتاد. از آنجایی که ما با سختی کار کرده ایم و ذره ذره یادگرفته‌ایم این جایگاه را دودستی چسبیده‌ایم و سعی می‌کنیم از حیثیت حرفه‌ای و هنری خود دفاع و تا جایی که می‌شود ایستادگی کنیم.

کارهای شما چقدر بر مبنای انتخاب و اختیار بوده است؟

امیدوارم همه هنرمندان از جهت مالی همواره تامین باشند تا بتواند با فراغ بال در این حیطه رشد کنند. هنر در محیط آرام و امن پرورش می‌یابد. امنیت مالی خیال هنرمند را آزاد و رها می کند و به او قدرت انتخاب و گزینش را می‌دهد. من نیز در سال‌های اخیر ترجیح می‌دهم در انتخاب‌هایم دقت کنم و ابتدا درجه فیلمنامه و کارگردان را بسنجم.

گفته می‌شود گریم رشته پرخرجی است. شما از خانواده مرفه‌ای بودید که توانستید این رشته را ادامه دهید؟

نه . ما مرفه نبودیم. اما این فکر در مورد گریم وجود دارد. باید در نظر داشت که نه تنها گریم بلکه اغلب رشته‌های هنری هزینه خود را دارند. زمانی که فرد صرف آموزش می‌کند و برایش هزینه می‌دهد اما بعد به یک حرفه و منبع درآمد تبدیل می‌شود. رشته گریم به لحاظ مالی در آمد مناسبی هم دارد. متاسفانه بعضی از جوان‌ها عجولند . اما در هنر باید صبر داشت. من از دستیاری شروع کردم به طوری که حتی بی اجازه دست به وسایل گریم نمی‌توانستیم بزنیم و تنها نگاه می‌کردیم.

الان جوان‌ها همه تلاش خود را می‌کنند تا پس از ۲ سال دستیاری برای خود عنوان طراح بخرند و این باعث می‌شود که کیفیت گریم پایین بیاید و قیمت‌ها هم شکسته شود. به اعتقاد من یک مجری گریم درجه یک بسیار قابل احترام تر از یک طراح درجه سه است. جوان‌ها باید شیکبا باشند و بدانند که قطعابا صبرو تلاش به خواسته‌هایشان می‌رسند. این موضوع درباره همه رشته‌ها صدق می‌کند یک مکانیک نیز از شاگردی شروع می‌کند تا بتواند بعد برای خود مغازه‌ای دست و پا کند.

چقدر سعی کردید در کار تجربه‌گرا باشید؟

تنوع و تجربه گرایی بستگی به شانس برخورد با کارگردانی است که از من طراحی گریم بخواهد و از طراح صحنه وغیره طراحی دقیق. کارگردانی که بر همه رشته‌ها اشراف داشته باشد می‌شود با تبادل نظر و تعامل به ایده آل‌ها برسیم. متاسفانه تعداد این کارگردان‌ها اندک است. در بیشتر کارهایی که انجام می‌شود تعامل فنی وجود ندارد. هوشمندی کارگردان و قدرت فیلمنامه به ما امکان تجربه و تنوع گرایی می‌دهد.

در برخی از کارهایتان با کارگردانان فیلم اولی کارکرده‌اید . این اعتماد چطور اتفاق می‌افتد؟

به هر حال ما در سینما در جریان کیفیت فکری و کاری افراد هستیم. اغلب کارگردان‌هایی که فیلم اولشان را می‌سازند یا از دستیاری شروع کرده‌اند که با آنها آشنایی داریم یا از ساخت فیلم کوتاه که می‌توان توانایی آنها را شناخت. به طور مثال با مهدی کرم پور وقتی همکاری در فیلم سینمایی «چه کسی امیر را کشت؟» شکل گرفت از طریق فیلم‌های کوتاهش او را می‌شناختم و دلیلی بر این اعتماد و همکاری شد. یا با فیلم سینمایی «جمعه» کار اول حسن یکتا بود همکاری داشتم که او پیش از آن به عنوان دستیارکارگردان با تهمینه میلانی، عباس کیارستمی، و … کار کرده بود. آن فیلم هم زمان جشنواره موفق بود در انتخاب‌ها شناختِ درجه کارایی کارگردان، برایم اهمیت دارد.

اینکه بایک کارگردان‌ در چند فیلم همکاری می‌کنید، رفاقت تاثیرگذار است یا دغدغه و سلیقه مشترک؟

سلیقه ، نگاه مشترک و صمیمیت است که باعث همکاری مجدد می‌شود . من وقتی با تهمینه میلانی، رخشان بنی اعتماد یا پوران درخشنده کار می‌کنم علاوه بر کار در کار هم زندگی می‌کنم. همه با دل و جان کارمی‌کنند و دوستی و همدلی در این کارها موج می‌زند. درست است که رفاقت با کارحرفه‌ای مجزا است اما رهبری کارگردان‌ها در طول یک کار خیلی مهم است.

ضرب المثلی است که می‌گوید: ماهی از سرمی‌گندد نه از دم، یعنی وقتی کارگردانی که در راس گروه قرار دارد توانمند عمل کند کار قابل دفاع خواهد بود. آخرین همکاری من با زنده یاد رسول ملاقلی پور در فیلم سینمایی «میم مثل مادر» باعث خاطراتی شد که همیشه در یادم می‌ماند. پیش از همکاری با این مرد شنیده بودم، که با عصبانیت کار می‌کند اما در طی همکاری حتی یک لحظه از آن شنیده‌هارا ندیدم. وقتی در گروه همه چیز خوب پیش برود کارگردان عصبی هم آرام می‌گیرد.

تمایل دارید با کدام کارگردان که هنوز با او همکاری نکردید کار کنید؟

تقریبا در این مدت ۴۰ سال با اغلب کارگردان‌ها کار کرده ام اما برای یک سریال قرار بود با ابراهیم حاتمی‌کیا کارگردان شاخص و قابل احترام همکاری کنم و این اشتیاق وجود داشت که متاسفانه به دلیل مسائل مالی این همکاری اتفاق نیفتاد.

شما بر مبنای درجه شهرت کارگردان، در حیطه مالی نیز تخفیفی لحاظ می‌کنید؟

نه . من مخالف‌ این قضیه هستم. در کار حرفه‌ای نباید دلی پیش رفت. به طور مثال کارهای تهمینه میلانی و رخشان بنی‌اعتماد یا کیومرث پوراحمد و …شما که صاحب نام هستند و حتی گاهی خودشان تهیه کننده هم بوده‌اند این کار را نکردم. به نظرم این یک توهین است که چون فلان کارگردان صاحب نام است در دستمزدها تخفیف لحاظ شود. هرکس به هر حال برای خود اسم و جایگاهی را کسب کرده، پس اگر او به نام است ما هم توانستیم موقعیتی را برای خود فراهم کنیم. البته گاهی کارگردان و تهیه کننده‌ای صادقانه درباره کمبود بودجه صحبت کرده و تخفیف لحاظ شده اما نه بر مبنای شهرت کارگردان.

کار در فیلم‌های دفاع مقدسی و تاریخی با فیلم‌های شهری تفاوتی دارند؟

مطمئنا تفاوت دارد. ما همه اهالی سینما باید بدانیم که سینما یکی از سخت ترین کارها است هر کس وارد این حیطه می‌شود باید سختی هارا با جان و دل بخرد . خارج از این فیلم ها که همیشه شهری و آپارتمانی نیستند که همه امکانات رفاهی آماده باشد. اتفاقا همیشه خاطرات کارهای سخت بیشتر در ذهن ما می ماند و باعث می‌شوند آستانه تحمل و صبر ما بالاتر برود.

فیلم‌های که تا به حال کارکرده‌اید را در آرشیو شخصی خود نگه داشته‌اید؟

نسل ما خیلی در پی جمع کردن عکس و فیلم و فلان مجله نبوده‌، اما در این سال‌ها که این قضیه عملی‌تر است سعی می‌کنم جمع آوری کنم. البته بعد از ۴۰سال کار گاهی ذهنم یاری نمی‌کند که چه کارهایی را انجام داده ام.

کدام فیلمتان را بیشتر از بقیه دوست دارید؟

این، جمله تکراری است که همه فیلم ها مثل بچه ما می‌مانند اما مطمئنا به کارهایی که نتیجه مناسب گرفته‌اند و موفق شده‌اند عشق می‌ورزیم. برای من فیلم‌‌های «زندان زنان» ،«زیرپوست شهر»، « شب یلدا»، «اتوبوس شب» و «میم مثل مادر» از جذابیت خوبی برخوردارند.

تا به حال سیمرغ را در جشنواره فیلم فجر دریافت کرده‌اید، حالا برای تقدیر یک سیمرغ افتخاری دریافت می‌کنید.

معمولا نامزد دریافت سیمرغ می‌شوم اما جایزه نگرفته‌ام. به قولی همیشه نامزد بودم اما عقد نشدم (با خنده) اما در جشن خانه سینما برای «زیر پوست شهر» و «زندان زنان» جایزه گرفته‌ام و در جشن حافظ برای «اتوبوس شب» و «طلوع تاریک».

از اینکه در سینما فعالیت می‌کنید راضی هستید؟ اگر دوباره به دنیا می‌آمدید همین رشته را انتخاب می‌کردید؟

بله کاملا راضی هستم و قطعا اگر دوباره به دنیا بیایم دوباره سینما انتخاب می‌کنم. اما شاید بازیگری را انتخاب کنم، الان در سینما دوران بازیگر سالاری است (باخنده) البته شوخی می‌کنم تمایلی به بازی ندارم. اما اگر نگاه کنیم می‌بینیم فلان هنرور که هم اکنون رسیده به جایی که دیالوگی در چند سکانس می‌گوید، فلان رقم را می‌دهد و بخش عمده بودجه آثار به بازیگران اختصاص داده می‌شود و از دستمزد عوامل پشت صحنه کم می‌شود. این درد مشترک عوامل پشت صحنه است. کاش همواره در سینما شایسته سالاری باشد.

در سینما به چه کسی مدیون هستید؟

نمی‌توان به طور قطع گفت. اما خانواده و حمایت همسرم خیلی موثر بودند. من زود ازدواج کردم و دو بچه کوچک داشتم همسر و خانواده ام برای حضورم در سینما با من همکاری زیادی داشتند. اما مسئله مهم جدیت و تلاش مضاعف خودم بود که با پیگیری شبانه روز از استراحت خودم می‌گذشتم تا هم شرایط زندگی خوب را فراهم کنم هم کارم را حفظ کنم. به هنرجوهایم می‌گویم اگر می‌خواهند بمانند باید با همه چیز بسازند و با صبر و تلاش به خواسته‌هاشان برسند. من اول کارم برایم مهم بود .کار کردم که زندگی سالم را رقم بزنم.

برگزاری بزرگداشت چقدر در روحیه‌تان تاثیرگذار است؟

مطمئنا نمی‌توان بی تفاوت بود و تظاهر به بی‌اهمیتی کرد. ما در هر سنی احتیاج به تشویق داریم و آن را دوست داریم. همه تلاش ها برای دیده شدن، بودن و تشویق شدن است. همه اهالی سینما تا دقیقه۹۰ کار می‌کنند که فیلمشان را به جشنواره فیلم فجر یا دیگر جشنواره‌ها برسانند این همه دوندگی برای دیده شدن است. پس بزرگداشت در روحیه ما بسیار تاثیرگذار است. وقتی که دبیر جشنواره به من زنگ زد و گفت که چنین تصمیمی دارد خیلی خوشحال شدم و خیلی خوب است که در کنار استاد مشایخی و دیگر همکارانم که قطعا از زحمت کشان سینما هستند تشویق می‌شوم.

به صحبتی که در مراسم بزرگداشت روی سن خواهید داشت، فکر کرده‌اید؟

به این چیزها فکر نمی‌کنم. دوست دارم اگر قرار باشد صحبتی داشته باشم حس همان لحظه‌ام باشد.

در حال حاضر مشغول چه کاری هستید؟

در حال حاضر مشغول سریال «دولت مخفی» آقای برزیده هستم و مجموعه آقای داریوش فرهنگ که برای پخش در نوروز۹۲ است.

و سوال آخر شما اهل شیراز هستید؟

نه اهل شیراز نیستم اما همواره شیراز را دوست دارم و در دوره‌های مختلف در این شهر که مردم بسیار خون گرم و خوبی را دارد تدریس داشته‌ام. اما حتما این نام خانوادگی که به من رسیده، ریشه در این شهر دارد.