جلسه نمایش و نقد و بررسی فیلم «مزار شریف» به کارگردانی حسن برزیده شامگاه یکشنبه ۱۹مهرماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.

یه گزارش سوره سینما در این جلسه حسن برزیده (کارگردان) و محمد تقی فهیم منتقد میهمان و نیز اعضاء باشگاه فیلم تهران حضور داشتند و پس از تماشای فیلم به نقد و بررسی آن پرداختند.

حسن برزیده کارگردان فیلم مزار شریف درباره انگیزه اش ساخت این فیلم گفت : واقعیت این است که در مرداد سال ۱۳۷۷ که اتفاق کشته شدن دیپلمات های ایرانی در افغانستان به وجود آمد اخبار ضد و نقیض زیادی درباره آن شنیده می شد و من نیز به عنوان یک ایرانی پیگیر دانستن چگونگی اتفاقات بودم. تا اینکه روزی در تلویزیون مصاحبه کوتاه آقای شاهسون که تنها بازمانده حادثه بوده است را دیدم و ماجرا به نظرم خیلی جدی آمد و تصمیم گرفتم که حتما در این باره فیلم بسازم. بنابراین با حضور مرحوم سیف الله داد یک جلسه ای با آقای شاهسون برگزار کردیم که یک نیروی امنیتی هم در آن جلسه حاضر بود و گاهی به آقای شاهسون اجازه نمی داد که به پرسش های من جواب دهد. من متوجه شدم که به دلیل سیاسی و امنیتی بودن موضوع عده ای اصلا دوست ندارد که درباره این اتفاق خیلی صحبت شود.

وی ادامه داد : یکی دیگر از علت هایی که باعث می شد عده ای دوست نداشته باشند که این فیلم ساخته شود این بود که یک گاف دیپلماتیک بزرگ در این ماجرا اتفاق افتاده بود و عده ای در این حادثه مقصر بودند . آقای شاهسون از طریق شنود از روند اتفاقات باخبر بوده و مرتب به مسئولین هشدار می داده است که شرایط عادی نیست . اما نسبت به هشدارهای او بی اعتنایی شده است و من متوجه شدم که خود آقای شاهسون هم در این میان نسبت به نادیده گرفته شدن کشته شدن گروگان ها معترض است. در هر صورت به شکل های مختلف جلوی ساخته شدن این فیلم گرفته می شد. تا اینکه بعد از یکسال خود آقای شاهسون با من تماس گرفت و با تعریف کردن خاطراتش رفته رفته روند نگارش فیلم نامه آغاز شد.

در این میان صحبت های یکی دیگر از مسئولان مرا بیشتر تحریک کرد که این فیلم را بسازم ، او به من گفت که موقعیت طالبان با گذشت زمان فرق کرده و اصلا قرار است ما طالبان را به رسمیت بشناسیم که البته ایشان بعدا این حرف هایشان را تکذیب کردند اما من در سایت های اینترنتی هم این نقل قول را از ایشان خواندم. من آدم سیاسی نیستم و منافعی هم از هیچ جا ندارم اما این اتفاق در زمان دولت آقای خاتمی افتاد که من شخصا نسبت به ایشان ارادت دارم و از لحاظ تفکری هم به اصلاحات نزدیکترم. تصمیم گرفتم که این فیلم در زمان دولت آقای احمدی نژاد ساخته نشود تا از آن به عنوان دست آویزی برای حمله به دولت اصلاحات استفاده نکنند. در کشور ما آنقدر حرف زدن سخت است که ما خودمان را سانسور می کنیم.

وی یادآوری کرد: در همان زمان عده ای تصمیم گرفته بودند که به این بهانه به افغانستان حمله کرده و با طالبان درگیر شوند و حتی آقای روحانی که آن زمان در شورای عالی امنیت ملی بوده در خاطراتش به این نکته اشاره کرده است . وقتی که آقای روحانی به مکه رفته بوده اند از غیبت ایشان استفاده می شود چنین تصمیمی در دولت گرفته می شود و آقای خاتمی با آقای روحانی تماس می گیرند که سریع تر به ایران برگردند و جلوی این اتفاق را بگیرند. و ایشان پس از بازگشت و طی دیداری با رهبری ایشان را توجیه می کنند که نباید وارد این جنگ شد.

وی گفت : من در طی تحقیقاتم متوجه شدم که طالبان از یک سال قبل از این اتفاق مزارشریف را تصرف کرده بوده و از آنجایی که طالبان سنی هستند و مزارشریف شیعه نشین است پس از بی احترامی که طالبان نسبت به یک مکان مذهبی شیعه انجام می دهند مردم مزار شریف دست به اعتراض می زنند و از آنجایی که دولت پاکستان را حامی گروه طالبان می دانستند به کنسولگری پاکستان حمله می کنند و سرکنسول پاکستان در این اتفاق کشته می شود. البته من متوجه شدم که دولت ایران خیلی سعی کرده بود که جلوی کشته شدن ایشان را بگیرد اما این اتفاق افتاده بوده است. جریانات تندی در اطلاعات پاکستان وجود دارد که از هیچ کسی پیروی نمی کنند و نظر شخصی من این است که آنان دیپلمات های ایرانی را کشته اند نه طالبان افغانستان.

مورد دیگری که مسئولان به آن اشاره می کنند این است که به این دلیل که دولت پاکستان به اطمینان داده بود که اتفاقی برای دیپلمات های ما نمی افتد ما دستور خروج آنها را صادر نکردیم ، اما ما شاهد بودیم که دولت پاکستان تا ۱۹ روز پس از این اتفاق سکوت می کند و با دادن اطلاعات غلط به ایران سعی می کند افکار را از اصل ماجرا منحرف کند. من قبل از ساخته شدن این فیلم با خانم مرضیه افخم صحبت کردم و ایشان به من گفتند که هنوز پرونده این موضوع بین ایران و پاکستان باز است و هنوز مطالباتی در این بین وجود دارد.

وی افزود: نکته دیگر اینکه طالبان با شرایطی که داشت هیچ گاه نمی توانست با ایران درگیر شود. بلکه حتی سعی می کرد به دلیل قدرتمند بودن ایران در منطقه روابط را با ایران نزدیک کند ، بنابراین طالبان افغانستان انگیزه ای برای حمله به سفارت ایران نداشتند. حتی بعد از مشخص شدن حادثه طالبان با پس دادن اجساد کشته شدگان به لحاظ عرف جهانی از ایران عذرخواهی کردند.

نکته دیگر این است که دولت پاکستان به این دلیل که چندین استان از افغانستان را به اشغال خود در آورده و منافع بسیاری در افغانستان دارد، دوست ندارد که افغانستان امنیت و آرامش داشته باشد ، زیرا در اینصورت منافع خود را از دست خواهد داد و از سویی دیگر ایران نیز یک کشور قدرتمند در منطقه است و با درگیر شدن ایران با افغانستان می توانست یک جنگ فرسایشی در منطقه شکل بگیرد که باعث تضعیف ایران شود و این حادثه می توانست محرک ایران برای این حمله باشد. که خوشبختانه اتفاق نیفتاد.

وی افزود: مجموعه این عوامل مرا متقاعد می سازد که این کشتار کار نیروهای تندرو پاکستان بوده است. همیشه افرادی هستند که به نام دین و دیانت کارهایی می کنند که هیچ ربطی به دین ندارد. البته اینگونه افراد در کشور ما هم حضور دارند جنگ را زمینه ظهور امام زمان می دانند و در این ماجرا سعی داشتند تا ایران را نیز وارد جنگ کنند. این تفکر و خشونت طالبانی و خشک اصلا ریشه اعتقادی ندارد . من خودم بچه آبادانم و نوجوانی و جوانی خود را در جنگ سپری کرده ام و با آن مخالف هستم. اگر جنگ نعمت و رحمت بود باید به صدام مدال میدادند.

وی ادامه داد: چگونگی زنده ماندن آقای شاهسون یک اتفاق عجیب و غریب است و حتی خانواده شهدا نسبت به آن مشکوک هستند اما هم جزئیاتی که خودش تعریف می کند و هم صداهایی که از طریق تلفن ضبط شده تایید می کند که ایشان در زمان حادثه در آنجا حضور داشته است .

وی درباره چگونگی روایت فیلم گفت : ما سعی داشتیم بازجویی از شاهسون را خیلی امنیتی نشان ندهیم. بنابود ما سوالات ذهن مخاطب را از زبان بازجو بشنویم و مشکوک بودن ماجرا را از دید او ببینیم. در مورد تیر خلاصی ها هم اطلاعات زیادی در دسترس ما نبود و بعد از تحویل اجساد مشخص شد که ۵ تا از آنها تیر خلاص خورده اند . من خودم لحظاتی که فیلم را می ساختم از نشان دادن جزئیات عذاب وجدان داشتم و به ناراحتی خانواده های آنها و نیز خسته و شکننده و دردمند بودن روحیه مردم فکر می کردم. این اتفاق در طی ۱۹ روز افتاده اما ما باید آن را در یک ساعت و نیم نشان می دادیم و از این رو مجبور به گزینش لحظات شدیم.

وی همچنین درباره انتخاب شیوه روایت غیر خطی نیز گفت : صحنه کشته شدن دیپلمات ها آنقدر تکان دهنده و تاثیرگذار است که در صورت روایت خطی باید این اتفاق در ابتدای فیلم روایت میشد و در اینصورت فیلم در همان ابتدا تمام می شد ، بنابراین تصمیم گرفتیم که از در جهت ایجاد تعلیق آن را به صورت غیر خطی روایت کنیم. این فیلم می توانست شخصیت محور و یا ماجرا محور باشد و من تصمیم گرفتم که ماجرا محور باشد. بنابراین از بیان جزئیات و چه کسی بودن شخصیت ها اجتناب کردیم و تنها به روایت چگونگی رسیدن آقای شهسواری به ایران پرداختیم. البته نا گفته نماند که از زوایای مختلف می توان به این ماجرا پرداخت. همچنین از آنجایی که ایران کشور قدرتمندی در منطقه است دوست داشتم که در جاهایی از این فیلم به این قدرتمند بودن اشاره کنم. همین طور برای جلوگیری از مردانه و خشک بودن فضای فیلم تصمیم گرفتم که به حضور خانواده و زن و بچه هایی هم که در این داستان حضور داشته اند اشاره کنم.

وی افزود : در هر جهان اگر به مردم آن کشور در جای دیگری توهین شود چه برسد به اینکه شهروندان آن کشور کشته شوند ، مردم دست به اعتراض می زنند. اما متاسفانه کشته شدن ایرانی ها گویی آنقدر بی ارزش شده که هیچ کس در هیچ کجای جهان نسبت به آن واکنش نشان نمی دهد. البته همیشه هم مردم مقصر نیستند. اما من تعجب می کنم که مردم ما چرا واکنش نشان نمی دهند. حتی در مورد حادثه کشته شدن حاجی های خیلی واکنش خاصی از مردم مشاهده نشد. بی تفاوت بودن نسبت به اتفاقاتی که می افتد به رفتارهای غلط ما باز میگردد.

اینهمه ایرانی در عربستان کشته می شوند و دولت آنجا حتی یک عذرخواهی هم نمی کند. در فیلم هایی که پس از حادثه منا منتشر شد شاهد بودیم که آنها حتی از کمک به حجاج ایرانی امتناع می کردند. به نظرم صحبت کردن و نشان دادن این اتفاقات باعث می شود که دیگر اینگونه اتفاقات تکرار نشود. به نظرم در این میان حتی خانواده شهدای مزارشریف هنوز می توانند با مراجعه به دادگاه ها معترض باشند ، به هر حال کسانی در این ماجرا مقصر بوده اند و باید پاسخگو باشند ، در هر جایی دیگری از دنیا چنین مسئولانی محاکمه و مجازات می شوند ، البته که در آن دنیا جوابگوی تمامی اعمال خود خواهند بود. اما من می گویم رفتار غلط و اشتباه باید دیده شود و هرکسی باید پاسخگوی اعمال خود باشد.

نکته دیگر اینکه ما نباید نسبت به اتفاقاتی که در پیرامونمان می افتد اینقدر بی اعتنا باشیم. اینهمه اعضای خانواده های ایرانی در عربستان کشته شدند و صدایی از هیچ ایرانی و غیر ایرانی در هیچ کجای جهان شنیده نشد. حتی فلسطینی هایی که ما اینهمه از ایشان دفاع می کنیم هیچ اعتنایی به این ماجرا نکردند. این آفت بی هویتی بخشی تقصیر خود ماست و بخشی تقصیر مقامات مملکت است که به آن دامن می زنند. این از دست دادن هویت ایرانی بودن و بی اعتنا شدن مردم نسبت به ایرانی بودن خود آنقدر تلخ و تکان دهنده است که حتی از ماجرای مزارشریف هم دردناک تر است .

کارگردان دکل افزود: باید بازنگری کنیم که ما چقدر پرچم کشورمان را دوست داریم. در کشور آمریکا پرچم در همه خانه هایشان وجود دارد و داشتن عرق ملی در همه جای دنیا یک ارزش و اساس حساب می شود اما ما اینجا عرق ملی مان را از دست داده ایم و نسبت به همه چیز بی تفاوت شده ایم . خود من به شخصه در سفری که به سنگاپور داشتم مشاهده کردم که از بین تمامی مسافران فقط چمدان من که ایرانی بودم مورد بازجویی قرار گرفت و به اعتراض من هم اعتنایی نشد. آیا ما باید این بی احترامی به ایرانی ها را در سراسر جهان بپذیریم و نسبت به آن بی اعتنا باشیم.

من هم نسل کسانی هستم که شهید شدند. به یاددارم که روزی یکی از دوستان من که بعدها شهید هم شد به من گفت به نظر تو آیا روزی این مردم این همه زحمات ما را به یاد خواهند آورد. این بچه ها به خاطر همین مردم و این کشور شهید شدند. اما متاسفانه جریانی در مملکت همه چیز را به نام خود مصادره کرده و با رفتار غلط خود باعث بی اعتنایی مردم نسبت به همه ارزش ها شده است . وی افزود: فردیت ما ایرانی ها کجا رفته است ، فهمی که ما باید نسبت به هویت ایرانی خود داشته باشیم کجا رفته است ، دولت ها می آیند و میروند ولی این کشور همچنان پابرجا خواهد ماند و این ایرانی بودن است که هویت ما را تشکیل می دهد و باید نسبت به آن حساس باشیم. یک آدمی در این کشور تحریم ها را کاغذ پاره می خواند و هشت سال کشور را با قهقرا می برد و امروز همان ها می آیند و آقای ظریف می گویند که تو چرا توافق کردی.

خواهش من این است که اصول انسانی را فراموش نکنیم. خود من سه بار حج تمتع رفته ام و یکبار کشته شدن حاجی ها را از نزدیک دیده ام و به چشم خودم شاهد بودم که پلیس عربستان نسبت به کشته شدن ایرانی ها کاملا بی اعتنا بود ، آنها بویی از انسانیت نبرده اند . ما نباید از ایرانی بودن و انسان بودن دور شویم. این بلایی است که سر فرهنگ و هویت ما آورده اند. این بی اخلاقی و بی ادبی در جامعه ما از کجا آمده است ؟ انگیزه های مردم برای حساس شدن از بین رفته است . این کاری است که از بالا با ما کرده اند. متاسفانه تمام ارزش هایمان را از ما گرفته اند و یک نسل بی انگیزه بارآورده اند که امیدوارم روزی این روند اصلاح شود.

محمدتقی فهیم : فیلم ساز اگر فیلم خوب بسازد به تمام تعهداتش عمل کرده است

محمدتقی فهیم منتقد میهمان ارسباران در این برنامه گفت : واقعیت این است که ما نسبت به صدماتی که به کشورمان وارد می شود همگرایی داریم و احساس مسئولیت می کنیم و یکی از نشانه هایش ساخته شدن همین فیلم است. اتفاقی که رو به فراموشی بود با ساخته شدن این فیلم دوباره مطرح شد. همه جای دنیا پرونده های امنیتی پنهان کاری می شوند اما بعد از چندین سال از آنها پرده برداری می شود و در اختیار رسانه ها قرار می گیرند تا در مورد آنها صحبت شود.

این فیلم از یک واقعیت دردناک ساخته شده که لزومی هم ندارد تمام جزئیات در آن به تصویر کشیده شده باشد. این فیلم از لحاظ فنی و تکنیک و اجرایی و حضور عوامل حرفه ای در مجموع باورپذیر شده است و در حال حاضر برای ما دلچسب است اما باید دید چقدر از آن در ذهن ما ماندگار است . این بخش به قصه پردازی مربوط است . به نظرم اگر ایشان بیشتر و روی قصه و داستان و اینکه از کجا شروع شده و کجا تمام شود کار می کردند فیلم خیلی بهتر و ماندگارتر میشد. در شرایطی که سینمای ایران عنصر مضمون را از دست داده است این فیلم از مضمون قابل تامل و تفکری برخوردار است اما متاسفانه نسبت به آن کم توجهی شده است . همچنین فیلم از ریتم و ضرباهنگ قوی برخوردار است .

وی گفت : مهم ترین مساله این فیلم این است که همین الان هم این مسائل و این خشونت ها توسط طالبان و داعش و … در منطقه وجود دارد. البته یک مستند هم توسط آقای جعفریان به نام چه کسی ما را کشت درباره این اتفاق ساخته شده که در آن بیشتر به جزئیات پرداخته شده است .

وی افزود : در هر صورت ما باید از فیلم ساز انتظار فیلم خوب ساختن داشته باشیم ، اگر فیلم ساز فیلم خوب بسازد به تمام تعهداتش عمل کرده است . سینما فقط این نیست که به تفریحات مردم جواب دهد و اگر فیلمی بتواند به دغدغه هایی را نیز مطرح کند ارزشمندتر خواهد بود.

این جلسه با انجام پرسش و پاسخ میان مردم و عوامل فیلم به پایان رسید.