سوره سینما – احسان سالمی : پخش تیزرهای تبلیغاتی فیلم‌های سینمایی در شبکه‌های ماهواره یکی از جنجالی‌ترین موضوعات سینمای ایران در سال ۹۴ بود. موضوعی که یک بار دیگر، پیش از این در اوایل دهه ۸۰ تبدیل به یکی از موضوعات داغ سینمای ایران شده بود و در نهایت کار را به جایی رساند که در پروانه نمایش فیلم‌های سینمایی این نکته قید شود که هیچ فیلمی اجازه تبلیغ در شبکه‌های ماهواره‌ای را ندارد.

اما این اتفاق یک بار دیگر در اوایل سال ۹۴ و با «استراحت مطلق» عبدالرضا کاهانی تکرار شد. فیلمی که به دلیل محتوای نامناسبش از سوی رسانه ملی مجوز پخش تبلیغات تلویزیونی را دریافت نکرد و پس از متوسل شدن به کمپین‌های کم طرفدار تبلیغاتی، به سراغ شبکه‌های ماهواره‌ای رفت تا برای اولین بار تیزر تبلیغاتی یک فیلم سینمایی ایرانی در حال اکران، در بین یک سریال ترکیه‌ای پخش شود.

این حرکت در ادامه توسط فیلم «ایران برگر»، یکی دیگر از فیلم‌های اکران نوروزی سال ۹۴ ادامه پیدا کرد. این فیلم که در اولین روزهای نمایش خود به خاطر احتمال ایجاد برخی از مشکلات قومی، از امکان تبلیغ تلویزیونی محروم شده بود، در ادامه و از میانه اکران خود از تبلیغات بسیار زیادی در شبکه‌های مختلف تلویزیون برخوردار شد.

پس از این اتفاقات بود که شایعاتی در خصوص مشروعیت یافتن این تبلیغات پس از ممانعت رسانه ملی از پخش تیزر برخی فیلم‌ها منتشر شد. شایعاتی که ریشه در ادعای مهرداد فرید نایب رئیس وقت صنف تهیه‌کنندگان- کارگردانان سینمای ایران در ارتباط با عدم مخالفت حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی با پخش تبلیغات فیلم‌ها در شبکه‌های ماهواره‌ای داشت.

اما مدتی پس از مطرح شدن این ادعا و تشکیل برخی جلسات از سوی شورایعالی تهیه کنندگان با رئیس سازمان سینمایی، محمدرضا فرجی مدیر کل سینمای حرفه‌ای سازمان سینمایی وزارت ارشاد در بخشنامه‌ای اعلام کرد: «با توجه به وجود مواد قانونی و نیز به منظور اجرای سیاست‌های فرهنگی و هنری سازمان سینمایی و مطابق با اهداف عالیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، همچنان استفاده از ماهواره ممنوع است و نمایش هرگونه فیلم سینمایی ایرانی، تیزر وآنونس فیلم‌های سینمایی ایرانی از طریق شبکه ماهواره‌ای غیرمجاز فارسی‌زبان، منع قانونی دارد.»

از سوی دیگر روابط عمومی رسانه ملی نیز برای آن که برخی از شائبه‌ها را در ارتباط با عدم همکاری تلویزیون در جهت تبلیغ آثار فرهنگی و سینمایی را از بین ببرد، اعلام کرد: «تبلیغات فرهنگی از تخفیف‌های ۹۰ درصدی در صدا و سیما برخوردارند و حتی پخش آگهی‌های فیلم‌های سینمایی کاملا رایگان است.»

این ماجرا به همین‌جا ختم نشد و در ادامه باز هم تبلیغات آثار نمایش داده شده در سینمای ایران، در شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور ادامه پیدا کرد و آثاری چون انیمیشن سینمایی «رستم و سهراب» به کارگردانی کیانوش دالوند و «آتیش بازی» به کارگردانی بهمن گودرزی و «مردن به وقت شهریور» به کارگردانی هاتف علیمردانی نیز در میان برنامه‌های شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ تبلیغ می‌شد.

این در حالی بود که گروهی در داخل کشور به دنبال پیدا کردن راهکاری برای قانونی کردن این کار بودند و گروهی دیگر نیز با استناد به مخالفت صریح قانون با هرگونه منبع درآمدزایی برای شبکه‌های ماهواره‌ای و یا اعمالی که منجر به مشروعیت یافتن حداقلی این شبکه‌های می‌شود، با این کار مخالفت کردند.

بهانه گروه خواهان رسمی شدن تبلیغات آثار سینمایی در این شبکه‌ها، آن بود که صدا و سیما به صورت سلیقه‌ای با تولیدات سینمای ایران برخورد می‌کند و آثاری را که مجوز وزارت ارشاد را دارند، از حق تبلیغ در رسانه ملی محروم می‌کند، پس صاحبان این آثار که اکثرا مدعی تولید اثرشان با سرمایه بخش خصوصی بودند، خود را در این زمینه صاحب حق می‌دانستند تا از هر طریقی برای تبلیغ اثرشان و بازگشت سرمایه خود بهره بگیرند.

موضوعی که مهرداد فرید، کارگردان و نایب رئیس پیشین صنف تهیه‌کنندگان- کارگردانان سینمای ایران در گفت‌وگو با روزنامه ایران آن را این‌گونه مطرح کرده بود: «راه‌های تبلیغ آثار سینمایی در رسانه ملی بر سینماگران بسته است و در نهایت باید چاره‌ای برای این نامهربانی اندیشید. ضمن اینکه بازگشت سرمایه از ضروریات حیات سینمای ایران است که یکی از راه‌های مؤثر در جهت جذب مخاطب و بازگشت سرمایه، تبلیغ برای فیلم‌های سینمایی در حال اکران است.»

البته این تنها بهانه برخی از اهالی سینما برای رفتن به سمت استفاده از امکان تبلیغ در این شبکه‌ها نبود، چرا که گروهی دیگر از اهالی سینما معتقد بودند که هزینه درخواستی تلویزیون برای پخش تیزر از آن، بسیار بیش‌تر از توان آن‌هاست. در حالی که شبکه‌های ماهواره‌ای حاضرند با هزینه‌ای به مراتب کمتر تبلیغات بیش‌تری را برای این آثار انجام دهند.

برای نمونه سعید خانی، پخش‌کننده فیلم سینمایی «استراحت مطلق» در توجیح پخش تبلیغات این فیلم در میان سریال ترکیه‌ای «فاطما گل» از شبکه جِم گفت: «هزینه تبلیغات در رسانه ملی به‌شدت زیاد است و طبعا اگر در رسانه ملی خودمان فیلم را تبلیغ می‌کردیم، این‌قدر دیده نمی‌شد! متأسفانه برای تلویزیون ما تفاوتی بین یک محصول تجاری و فرهنگی نیست و طبعا نمی‌توان با درآمدزایی سینما، چنین هزینه‌ای را به تلویزیون پرداخت کرد».

در ادامه این اتفاقات باعث شد تا صدا و سیما نیز بیکار ننشیند و شرایطی جدید را برای تبلیغ آثار سینمایی در تلویزیون وضع کند. بنابراین اداره کل بازرگانی صداوسیما در اطلاعیه اعلام کرد: «با بررسی‌های کارشناسی به این نتیجه رسیدیم که در ادامه این حمایت از آثار سینمایی، در فرم قرارداد پخش تیزر، این تعهد را از سازنده اخذ نماییم که چنانچه از حمایت فرهنگی رسانه‌ ملی برای پخش رایگان برخوردار شود، نمی‌تواند تیزر فیلم خود را برای پخش در اختیار شبکه‌های ماهواره‌ای غیرمجاز قرار دهد. از این رو، اگر اثبات شود که سازنده پس از بهره‌مندی از حمایت رسانه‌ برای پخش رایگان تیزر، آن را برای تبلیغ در اختیار شبکه‌های ماهواره‌ای قرار داده است، باید حق پخش تیزر را به صداوسیما پرداخت کند، تعهدی که طرفین با رضایت و به‌ منظور اجرای سیاست‌های فرهنگی و هنری کشور آن را امضا می‌کنند.»

این ماجرا در طول سال ۹۴ همچنان ادامه پیدا کرد و اظهار نظرهای مختلفی از سوی مدیران و تصمیم‌گیرندگان در ارتباط با سرنوشت تبلیغ آثار سینمایی در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان مطرح شد، تا آن که در اواخر دی ماه سال ۹۴، قوه قضاییه به این موضوع ورود پیدا کرد و با دعوت از جمعی از سینماگران، جلسه‌ای را برای سامان دادن به این موضوع تشکیل داد.

جلسه‌ای که براساس گفته‌های حاضرین در آن، یک هم‌اندیشی در جهت رفع مشکل پیش آمده در زمینه تبلیغ آثار سینمای ایران در شبکه‌های ماهواره‌ای بوده و در آن مقرر شده تا قوه قضاییه برا برطرف کردن برخی مشکلات موجود در زمینه تبلیغات این آثار در تلویزیون و سطح شهر، رایزنی‌هایی را انجام دهد.

هر چند که در نهایت و پس از پشت سرگذاشتن همه این جنجال‌ها باز هم، برخی از آثار سینمای ایران در این شبکه‌ها تبلیغ می‌شوند، ولی به نظر می‌رسد راه حل این مشکل را صرفا نباید در عدم همکاری تلویزیون جستجو کرد، بلکه بخش عمده‌ای از این مشکل مربوط به رویه های نادرست تولید فیلم در سینمای ایران است که در طی چند سال گذشته بیشتر بر تولید آثاری مخالف خواسته‌ها و دغدغه‌های اصلی جامعه متمرکز شده است و باعث شده تا سازمان‌های همچون صدا و سیما و حتی شهرداری نیز از تبلیغ این‌گونه آثار خودداری کند.