سوره سینما: جشنواره فیلم فجر با آنکه در طول سی‌چهار سال گذشته هیچگاه از سیاستی واحد پیروی نکرده و با تغییر هر دولت و هر دبیر روش و منشی جدید اختیار کرده، اما بازهم یکی از تاثیرگذارترین اتفاقات در روند جریانات مختلف سینمای ایران در طول سه دهه گذشته به حساب می‌آمده است. حالا اما سوال این است که جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف خود چه برخوردی با فیلم‌های ژانر کمدی به عنوان پرمخاطب‌ و پرتعدادترین آثار سینمایی پس از انقلاب داشته است؟

به گزارش سوره سینما، رسیدن به پاسخ این سوال با یک مرور ساده در ادوار مختلف جشنواره فیلم فجر به راحتی قابل دستیابی‌ست. جشنواره فجر در طول سی‌و‌چهار دوره برگزاری خود تنها سه فیلم کمدی را به عنوان فیلم برترخود برگزیده است. یکبار در سال پایانی دهه شصت، درنهمین دوره جشنواره، جایزه بهترین فیلم و فیلمنامه به «اپارتمان شماره ۱۳» یداله صمدی تعلق گرفت. یکبار دیگر در ابتدای دهه هشتاد و در سال ۸۲، جایزه بهترین فیلم بیست و دومین جشنواره فجر نصیب «مهمان مامان» داریوش مهرجویی شد و در سومین مرتبه، یک دهه پس از «مهمان مامان»، در سی و دومین دوره از جشنواره، بهروز افخمی سیمرغ بهترین فیلم و فیلمنامه جشنواره را با «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» به خانه برد تا سهم ژانر کمدی در جایزه اصلی جشنواره تنها یک سیمرغ در هر دهه باشد.

به دهه شصت بازگردیم. در این ابتدای این دهه «مردی که زیاد می دانست» سیمرغ بهترین کارگردانی را برای یداله صمدی به ارمغان اورد و یکسال پس از آن، در دوره چهارم جشنواره فجر، هادی اسلامی برای بازی در «اتوبوس» فیلم دیگر صمدی بهترین بازیگر مرد جشنواره شد تا در دهه شصت و در یکی از بهترین بازه‌های زمانی ساخت اثار کمدی در سینمای پس از انقلاب سهم سینمای کمدی صرفا سه جایزه، آنهم تنها برای آثار صمدی باشد.

به این ترتیب در سال ۶۵ «اجاره نشین‌ها» با وجود اقبال مخاطبان و منتقدان، با وجود نامزدی در تمام بخش‌های مهم در هیچ کدام جایزه‌ای نگرفت. در جشنواره هفتم فجر «روز باشکوه» کیانوش عیاری و «زرد قناری» رخشان بنی‌اعتماد در کسب جوایز توفیقی کسب نکردند.  یکسال بعد در سال ۶۸ هم باز «ای ایران» ناصر تقوایی هیچکدام از جوایز اصلی را نصیب خود نکرد تا پرونده حضور آثار کمدی مطرح در جشنواره فجر در دهه شصت به این ترتیب بسته شود.

اما در سال ابتدایی دهه هفتاد، در دوره دهم جشنواره «جیب‌برها به بهشت نمی‌روند»، «دو نفر و نصفی» و «ناصرالدین شاه اکتور سینما» هیچ‌کدام از جوایز را به خود اختصاص ندادند. در جشنواره دوازدهم نیز با وجود دو کمدی مهم «روز فرشته» و «همسر» تنها جایزه بهترین بازیگر زن به فاطمه معتمداریا برای بازی در فیلم «همسر» تعلق گرفت.

یکسال بعد «آدم برفی» داود میرباقری که در بخش فیلم‌های اول و دوم حضور داشت دستش از جوایز کوتاه ماند. اما پس از یک دوره کم‌توجهی به فیلم‌های کمدی، در دوره چهاردهم «لیلی با من است» توانست سیمرغ بهترین فیلمنامه جشنواره را برای کمال تبریزی و رضا مقصودی به ارمغان بیاورد.

پس از «لیلی با من است» آثار کمدی تا چند سال حضوری جدی در بخش مسابقه جشنواره نداشتند، اما در سال ۷۸ و در دوره هجدهم هم «مومیایی۳» محمدرضا هنرمند نتوانست در کسب جوایز موفق عمل کند تا پرونده حضور فیلمهای کمدی در دهه هفتاد در جشنواره فجر تنها با یک جایزه بازیگری و یک جایزه فیلمنامه بسته شود.

در سال آغازین دهه هشتاد و در دوره بیستم «نان و عشق و موتور هزار» ابولحسن داودی و «خواب سفید» حمید جبلی همانطور که قابل پیش‌بینی هم بود نتوانستند در جشنواره عرض اندام کنند. اما یکسال بعد که از حیث تعداد کمدی‌ها یکی از سالهای پررونق جشنواره فجر به حساب می‌امد «فرش باد» کمال تبریزی که سیمرغ بهترین فیلم تماشاگران را هم کسب کرده بود جایزه ویژه هیئت داوران را هم بدست آورد.

سال ۸۲ به جز مهمان مامان که بهترین فیلم جشنواره شد، «مارمولک» سیمرغ مردمی جشنواره و همچنین سیمرغ بهترین فیلمنامه را برای پیمان قاسم‌خانی به ارمغان آورد تا یکی از سالهای موفق حضور کمدی‌ها در ادوار جشنواره رقم بخورد.

اما سه سال بعد و در بیست و پنجمین دوره از جشنواره فیلم جنجالی و پرمخاطب «اخراجی‌ها» که سیمرغ مردمی جشنواره را نصیب خود کرده بود، توسط داوران در هیچکدام از بخش‌های اصلی و فیلم‌های اول جشنواره حتی کاندیدا هم نشد تا صدای اعتراض سازنده‌اش بلند شود و در واکنش به عدم توجه داوران بگوید: «من نه مرغ می خواهم نه سیمرغ!»

در دوره بیست و ششم مانند ادوار پیشین سیمرغ مردمی بازهم به یک فیلم کمدی یعنی «همیشه پای یک زن درمیان است» تعلق گرفت اما دست این فیلم هم از جوایز دیگر خالی ماند. سال بعد بازهم فیلم شایسته‌ی «بی‌پولی» با اینکه توانسته بود دل بسیاری از کارشناسان و همچنین سیمرغ مردمی را هم بدست بیاورد، در جوایز اصلی تنها به دریافت سیمرغ بهترین بازیگر زن برای لیلا حاتمی اکتفا کرد تا سهم جوایز سینمای کمدی از جشنواره فجر در دهه هشتاد ۵ سیمرغ مردمی و تنها ۳ سیمرغ از جوایز اصلی باشد.

در سال ۹۰ «ضدگلوله» مصطفی کیایی سیمرغ بهترین فیلمنامه را از آن خود کرد و «خوابم میاد» رضا عطاران هم علاوه بر سیمرغ نقش مکمل مرد برای اکبر عبدی، سیمرغ کارگردانی بهترین فیلم اول را هم نصیب رضا عطاران کرد تا یکی دیگر از معدود سالهای پررونق کمدی در جشنواره فجر رقم بخورد.

و اما برای اخرین‌بار در سال ۹۲ جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد به رضا عطاران برای «طبقه حساس» و همچنین جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم به «اذر، شهدخت، پرویز و دیگران» بهروز افخمی تعلق گرفت تا پرونده جوایز آثار کمدی با این جوایز تا امروز بسته شود، گرچه همچنان کمدی‌ها جزو پراقبال‌ترین اثار مردمی جشنواره هستند.

جز این‌ها اما توجه به نوع برخورد جشنواره با بازیگران شناخته شده کمدی نیز می‌تواند نسبت مهمترین جشنواره ایران با ژانر کمدی را بهتر مشخص کند. توجه به این مسئله که بازیگرانی مانند اکبر عبدی، علیرضا خمسه، رامبد جوان، محسن طنابنده و ….. که در میان عامه مردم بیشتر با اثار کمدی‌شان شناخته می‌شوند تنها زمانی موفق به کسب سیمرغ بازیگری جشنواره شدند که در آثاری جدی حضور پیدا کردند و تا امروز تنها سه بازیگر مرد و دوبازیگر زن توانسته‌اند برای ایفای نقشی کمدی موفق به کسب سیمرغ شوند. این ماجرا اما تا جایی پیش رفت که اکبر عبدی در سال ۹۰ هنگام دریافت یکی از معدود سیمرغ‌ها برای نقشی کمدی در نطقی اعتراضی گفت: «جایزه گرفتن برای من خیلی دیر شده. من مثل بابایی می‌مانم که در شصت سالگی بچه‌دار می‌شود؛ زنگوله پای تابوت. من باید سر «ای ایران» جایزه می‌گرفتم برای کار کردن با فهیم‌ترین کارگردان سینمای ایران، استاد ناصر تقوایی. باید سر «آدم برفی» و «هنرپیشه» جایزه می‌گرفتم زمانی که سیمرغ را به فرامرز قریبیان برای یکی از فیلم‌های الکی او «بندر مه‌آلود» دادند. جایزه در جوانی به درد می‌خورد نه پیری.»

درنهایت اما شاید بشود گفت این نوع مواجهه جشنواره فجر در طول تاریخ سی‌وچهار ساله خود با کمدی‌ها در کوچ کارگردانان مطرح از کمدی‌سازی به گونه‌های دیگر فیلمسازی و حتی استمرارشان در ساخت آثار تلخ اجتماعی نقش بسزایی داشته است، کارگردانی مانند رخشان بنی‌اعتماد، کیانوش عیاری، محمدرضا هنرمند، داود میرباقری، یداله صمدی و امثال آنها که در ابتدای کارشان اهتمام ویژه‌ای به کمدی‌سازی داشتند ولی در نهایت یا کم‌کار شدند یا به حوزه‌های دیگر کوچ کردند.

لینک دانلود: نگاهی به رابطه جشنواره فیلم فجر با سینمای کمدی

منبع: برنامه هفت