سوره سینما – مونا کریمی : داریوش یاری پس از ساخت نخستین فیلم سینمایی خود در سال ۱۳۸۱ با نام «دخیل»، مدتی مشغول ساخت فیلم‌های تلویزیونی و سریال در تلویزیون بود و پس از ۱۳ سال دوباره با ساخت مستند داستانی «کربلا جغرافیای یک تاریخ» به سینما بازگشت. «کربلا جغرافیای یک تاریخ» روایتی متفاوت از قیام امام حسین(ع) و تاثیر آن بر فرهنگ و سبک زندگی شیعیان از گذشته تا امروز دارد. در بخش نخست مروری مستند گونه بر حرکت حماسی امام حسین (ع) از ابتدا تا پس از شهادت در روز عاشورا دارد و دربخش بعدی به چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های مختلف در جهان در ماه محرم می‌پردازد. این مستند داستانی توانست تندیس بهترین تحقیق و پژوهش را از جشنواره چهلچراغ دریافت کند و نامزد دریافت تندیس بهترین فیلم و بهترین دستاوردهای هنری از این جشنواره شود و جایزه بزرگ جشنواره کربلا را از آن خود نماید. راوی این مستند شهاب حسینی است و موسیقی متن را مجید انتظامی بر عهده دارد. «کربلا جغرافیای یک تاریخ» با آغاز ماه محرم به اکران عمومی درآمده است که فرصت را مغتنم شمرده و از داریوش یاری درباره چگونگی ساخت این مستند جویا می‌شویم.

با نگاهی به آثار شما می‌توان گفت فیلمساز گزیده کاری هستید! چرا در این سال‌ها در عرصه فیلم سازی کمتر حضور داشتید؟

فرصت ساخت فیلمی با موضوعاتی که دوست داشتم برایم پیش نمی‌آمد و در عین حال مشغول کار در تلویزیون و ساخت آثاری هم چون سریال‌های مدرسه ما، خانه‌ای روی تپه، تله فیلم‌های حبیب، حرف مردم، مسافر باران و حس تماس و مجموعه مستندهای آیین‌های مختلف ایرانی بودم که تجربه‌ای خوب و ماندگار برایم به حساب آمد و در واقع این مسائل باعث دوری من از سینما بود و نه دوری از مخاطب و کم کاری. تلویزیون فرصت خوبی برای آشنایی با سلیقه و خواست مخاطب از شکل تا محتوای یک اثر است و البته باید مراقب بود تا در شکل‌های کلیشه‌ای و تحمیلی باقی نماند.

در همه کارهایتان نگاه به مفاهیم انسانی و دینی، توجه به اهل بیت و قرآن وجود دارد. این دغدغه از کجا می‌آید که در فیلم سازی شما نفوذ کرده است؟

روزی در سریال خانه‌ای روی تپه قرار بود خانم گودرزی از دختر و پسرش بخواهد تا لباس سیاه عزای پدرشان را از تن در بیاورند. من حین صحبت با خانم گودرزی درباره این صحنه دستی به لباس کشیدم و گفتم لباس مشکی و گریه برای امام حسین خوب است. خانم گودرزی در اجرا با شیوه و لحنی که دوست داشت آن را اجرا کرد، در حالی که این قرار بین من و ایشان و حتی در متن نبود، اما لحظاتی هستند که از درون شما می‌جوشند. شخصیت حسین بن علی برای من نشانه‌ای است که بدون آن در انتهای کوچه‌ای از جاده زندگی به بن بست می‌خورم. حسین بن علی برای من آدرس خدا بروی زمین است.

آیا می‌توان فیلم شما را فیلمی دینی دانست و لزوما فیلم تاریخی همان فیلم دینی تلقی می‌شود؟

من نمی‌دانم که فیلم من را به عنوان فیلم دینی می‌پذیرید یا نه. و اگر می‌‌پذیرید ابعاد مختلف آن را برای صاحبان اثر و مخاطبش نقد و یا تحلیل خواهید کرد یانه؟ می‌پذیرید فیلم دینی است و چون دینی است از آن حرفی نمی‌زنید نقد و تحلیلش نمی‌کنید و این نوع فیلم در سلیقه شما نیست و همچنان فیلم‌ها با ژانرهای دیگر را ترجیح می‌دهید. اما از نظر من فیلم‌های تاریخی را نمی‌توان فیلم‌های دینی برشمرد و مطمئن هستم که فیلم کربلا جغرافیای یک تاریخ فیلم تاریخی نیست.

ایده داستان کربلا جغرافیای یک تاریخ چگونه شکل گرفت که تصمیم به ساخت آن گرفتید؟

سوالات زیادی درباره واقعه عاشورا در ذهن داشته و دارم (چرا امام همیشه افرادش را در شرایط تصمیم گیری و اختیار و آزادی قرار می‌داد؟ چرا امام هجرتی شبیه جدش از مکه آغاز می‌کند؟ آیا یاری دهنده است که مرا یاری کند یعنی چه؟ معنای این طلب یاری چیست؟ اولین زائرش کیست؟ اولین نشانه قبر امام و شهدا چیست؟ و تصمیم حر در بزنگاه مهم و این که رستگاری او در ایران نماد و نشانه‌ای برای جوانمردی شد. جنگ‌های بزرگ و بسیاری در ایران و اسلام اتفاق افتاده است که ماه‌ها و سالها به طول کشیده و زنان و کودکان بی شماری در آن کشته شده اند ولی ما حتی آنها را به یاد هم نمی‌آوریم. چرا این جنگ که از یک طلوع تا غروب بیشتر ادامه نداشته است این چنین هرسال یادآوری و داغش را تازه می‌کنیم و چرا امام محمد باقر و پدرشان اصرار داشتند تا شیعیان برای امام حسین گریه کنندو به زیارتش بروند؟ کل یوم عاشورا کل ارض کربلا یعنی چه؟و… در روند پاسخ به این سوالات فیلم کربلا جغرافیای یک تاریخ ساخته شد. تصمیم به ساختن فیلم کربلا جغرافیای یک تاریخ را من و آقای مفید و دیگر همراهانمان گرفتیم، اما این به معنای این نبود که ما می‌توانیم این فیلم را بسازیم. ما برای ساخته شدن این فیلم انتخاب شدیم و از این بابت خدا را شاکرم و امیدوارم در برابر امام حسین و دوستدارانش شرمنده نشده باشیم.

در فیلم شاهد دو روایت هستیم. یکی روایت تاریخی از روز عاشورا و روایت دوم که به مراسم‌های عزاداری در جوامع مختلف با فرهنگ‌های متفاوت می‌پردازد. چرا این ساختار را برای این مستند برگزیدید؟

ایده خاص فیلم این بود که چگونه واقعه عاشورای سال شصت و یکم هجری که در آن حسین بن علی و یارانش به شهادت رسیدند بواسطه فرهنگ‌ها و هنرهای مختلف در کشورهای اسلامی بویژه ایران به حماسه و اسطوره کشانده شد. به همین دلیل این نوع ساختار و روایت برای این فیلم انتخاب شد.

به نظر می‌رسد هزینه‌های مالی بسیاری برای این پروژه تقبل کردید! این هزینه‌ها چگونه حاصل شد؟ چه مدت صرف پژوهش و تحقیقات در این زمینه داشتید؟

این فیلم تماما ساخته شده است و متاسفم از اینکه بسیاری از سایت‌ها به اشتباه از آن به عنوان یک فیلم آرشیوی نام برده‌اند. هزینه تولید این فیلم کمتر از نیمی از بودجه متوسط یک فیلم سینمایی روز ساخته شد. البته سرمایه اصلی هفت سال تحقیق و پژوهش و نگارش فیلمنامه و استوری برد و نزدیک به چهل روز فیلمبرداری بود. بیش از یک سال کار جلوه‌های ویژه بصری گروه هفت نفره و ساخت و ساز صحنه و لباس طول کشید. این هم لبیک ما به ندای آیا یاری دهنده هست که مرا یاری کند بود.

آیین عزاداری در شهرهای مختلف کشورمان و کشورهای دیگر متفاوت است. چگونه توانستید به یک اجماع در روایت مستند بپردازید؟

آیین‌ها هم چون لباسی بر تن فرهنگ کشورها است. آیین‌های عزاداری برای امام حسین (ع) در شکل و شمایل مختلف در طوایف و اقوام و ملل گوناگون اتفاق می‌افتد. در جایی مردم با نخل گردانی عظمت و بزرگی شهیدانش را روایت می‌کنند، جایی با کرپ زنی و جایی دیگر با زنجیر پایه اصوات واقعه را به روزگار خودشان می‌کشند و به شکل‌های گوناگون اجرا می‌شوند که البته هر سال در خود استحاله می‌شوند و طراوتی دیگر پیدا می‌کنند، اما هدف همه آنها لبیک و پاسخی به آن ندایی است که طلب یاری دین خدا را داشته و البته فرهنگ‌ها برای حفظ و ماندگاریشان نیاز به حماسه و اسطوره دارند.

چرا این فیلم برای تلویزیون ساخته نشد که بیشتر دیده شود؟

اتفاقا قرار بود این مستند برای تلویزیون ساخته شود و قرارداد نگارش هم با تلویزیون بسته شده بود، اما متاسفانه تلویزیون هیچگاه نتوانست دلیل و توجیه مالی برای ساخت این فیلم پیدا کند و نزدیک به دوسال در تلویزیون مسکوت ماند تا اینکه آن را از طریق آقای فرخنده کیش به سازمان توسعه سینمایی سوره ارایه کردم و توانستم با حمایت آنها این فیلم را بسازم.

با توجه به پتانسیل مضمون ارایه شده در تحریک احساسات تماشاگران چقدر به این فکر کردید که مخاطب را تحت تاثیر پیام مستند قرار دهید؟

من و آقای مفید به این نتیجه رسیده بودیم که فیلمی نسازیم که به واسطه آن مردم را بگریانیم. فیلم ما قرار بود برای کسانی باشد که حتی برای نخستین بار نام حسین بن علی را می‌شنوند، برای عامه‌ای که تاریخ را نمی‌دانند و برای فرهیختگانی که هر سال با دیدن آیین‌های مختلف با سوالات و شبهات زیادی روبرو می‌شدند.

آیا باز در ادامه مسیر فیلم سازی شاهد فیلم‌هایی با محتوای دینی از شما خواهیم بود؟ به این فکر کردید که ممکن است در این نوع فیلمسازی به تکرار بیفتید؟

دوستانی در حین ساخت و حتی پس از پایان کار می‌گفتند که چرا از شخصیت‌های عربی فیلم می‌سازی. به بهانه این گفتگو می‌خواهم پاسخی در این فضای عمومی به آنها بدهم، ما ایرانیان آغوشمان را برای اسلام که شعار آزادی و برابری و برادری می‌داد باز کردیم و این در زمانی بود که از ایدیولوژی حاکم به تنگ آمده بودیم. این بدان معنا نبود که ما خلافت عربی را بپذیرم. به همین دلیل قهرمانان ملی ما همچون ابومسلم و یعقوب لیث صفار و… با شعار بالرضا من آل محمد در برابر این خلافت عربی ایستادند که البته اگر مقاومت و کشته شدن آن‌ها نبود زبان فارسی را هم از دست داده بودیم. من از حسین بن علی علیه السلام شهید واقعه عاشورا فیلم ساختم، چون او هم کشته همین خلافت عربی و تفکر عشیریه‌ای عرب بود. خلافت عربی به مرور تبدیل به سلطنت عربی شده که نشانه‌هایش آل سعود و داعش در زمان ما است. بله دوست دارم فیلمی از علی‌بن‌موسی‌الرضا با نام سلطان خراسان بسازم که او هم کشته خلافت عربی است.

معمولا حساسیت در ساخت این گونه آثار وجود دارد. چطور این خط قرمز‌ها را رعایت کردید؟

حساسیت‌های بسیاری در زمان ساخته شدن فیلم‌های دینی و فیلم‌های تاریخی که پرتره و زندگینامه آنها را به تصویر می‌کشد وجود دارد که البته در مواردی هم با تعصبات و خرافاتی روبرو هستید که همیشه خود را حقیقت می‌داند. بخشی از جذابیت این نوع کارها رویارویی شما با آن خرافات و تعصبات است. البته با تحقیق و پژوهش کامل و عمیق و استفاده از نظرات اندیشمندان و بزرگان حوزه پژوهشی می‌توان اطمینان خاطر داد که همین جا فرصت را مغتنم می‌دانم و از سروران عزیز آقایان: رسول جعفریان، طباطبایی‌نژاد، آیت‌اله ری شهری، در حوزه تاریخی واستاد درویشی و جهانگیر نصر اشرفی و بلوک باشی در حوزه آیین‌ها تشکر و قدردانی می‌کنم.

فکر می‌کنید استقبال مردم از اکران این فیلم با توجه به حال و هوای آغاز محرم چگونه باشد؟

امیدوارم با وجود اکران محدود روزهای نمایش در این چهار سینما و این نوع تبلیغات نمایش با آبرویی داشته باشیم.

منبع: هنرمند