به گزارش سوره سینما ، مستند «آقای نخست وزیر» روایتی است از دوره نخست وزیری دکتر مصدق که پس از پخش آن علی صدری نیا، مجری برنامه با محمدرضا امامقلی کارگردان مستند به گفتگو پرداخت.

*امامقلی: هدف مستند آقای نخست وزیر، عبرت پژوهی است

امامقلی در ابتدای گفتگو هدف از ساخت مستند آقای نخست وزیر را عبرت پژوهی دانست و گفت: این مستند به بخشی از تاریخ که در فضای سینمای مستند مغفول واقع شده است می پردازد

وی افزود: ما با مسأله ی روز در سیاست خارجی رو به رو بودیم و  به دنبال بررسی تجربه ی تقابل ما با آمریکا  در گذشته بودیم. بنابراین فکر کردیم که بهترین مقطع تاریخی در این زمینه برای عبرت پژوهی، وقایع کودتای ۲۸ مرداد است.

این مستندساز در خصوص استفاده از تاریخ برای بررسی سیاست روز گفت: اگر بخواهید یک اتفاق در گذشته ی خود را که به اتفاقات روزمره شما شبیه باشد را پیدا کنید مجبور هستید که به تاریخ رجوع کنید. بنابراین فکر می کنید که آخرین دفعه ای که در چنین موقعیت مشابه ای قرار داشتید، تبعات تصمیم گیری شما چه بوده است؟ و در حقیقت تصمیم در زمان حال معطوف به تجربیات گذشته است.

محمدرضا امامقلی در پاسخ به این سوال که چه انتقادی را خودش متوجه مستند می داند، گفت: یکی از انتقادها درباره ی نام مستند است که چرا این مستند ملی شدن صنعت نفت نامگذاری نشده است اما به نظر بنده مستند به حواشی نخست وزیری دکتر مصدق می پردازد در نتیجه نام آقای نخست وزیر برای این مستند مناسب است.

وی افزود : انتقاد دیگر به کم رنگ بودن نقش آیت الله کاشانی و فعالیت جبهه های اسلامی است. بنده این نقد را قبول ندارم زیرا در ۳۰ تیر نقش آیت الله کاشانی و جبهه های اسلامی به خوبی نمایان است. همچنین نقش آیت الله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت و زمانی که آمریکایی برای مصالحه بین ایران و انگلیس وارد کشور می شوند، نمایان است.

*امامقلی: روایت مستند از زبان جبهه ملی موجب تطهیر اشتباهات آنها نمی شود

کارگردان مستند آقای نخست وزیر دلیل مصاحبه او با افراد جبهه ملی را درگیری آنان با متن ماجرا دانست و گفت: ما به سراغ تحلیل گران و پژوهشگران تاریخی نرفتیم. برخی از افراد جبهه ملی در ایران حضور نداشته و برخی هم حاضر به مصاحبه نبودند و به نظر من روایت مستند از زبان این افراد موجب تطهیر اشتباهات آنها نمی شود زیرا این افراد عملکرد آن دوره را نقد می کنند؛ یعنی این افراد به عملکرد دکتر مصدق نقدهای جدی وارد می کنند.

در بخش دوم برنامه سعید مستغاثی در مورد مستند آقای نخست وزیر گفت: یکی از خصوصیات مستند تاریخی خوب این است که برای شرایط امروز قابل استفاده باشد. این مستند یکی از موضوعات مبتلا به امروز در سیاست خارجی و تعامل با کشور های خارجی به ویژه امریکا را مطرح کرده و با آوردن نمونه از دل تاریخ، مستندساز سعی می کند که یک حقیقت تاریخی ارائه کند و با پرداختن به دوره ی تاریخی ۲۸ مرداد در این قالب بسیار قابل تحسین است.

مستغاثی اضافه کرد: نقد بنده به بخش پژوهشی ماجراست. به نظرم یکی از نقایص پژوهشی، نپرداختن به بعضی نقاط است که خلأ های تاریخی در مستند مشاهده می شود. نقش آیت الله کاشانی در مستند تا زمان به تعویق افتادن ملی شدن صنعت نفت مشاهده نمی شود.

* محسن یزدی: مستند می داند که چه می خواهد بگوید و حرف خود را بدون لکنت بیان می کند

در ادامه گفتگو محسن یزدی مدیر مرکز مستند سوره، با اشاره به ریتم خوب مستند، گفت: نکته ی مهم این است که این مستند می داند که چه می خواهد بگوید و حرف خود را بدون لکنت بیان می کند که این امتیاز مهمی برای یک مستند است.

یزدی در خصوص پیچیدگی های پژوهش مستند تاریخی اظهارداشت: پژوهش مستند تاریخی دشوار است که این موضوع به تیم فیلمسازی مربوط نمی شود. آقای میرباقری می گفت: «برای ساخت سریال مختارنامه، ده سال در فضای مختار زندگی کردم».

وی ادامه داد: برای نمایش صحیح کار تاریخی باید در آن فضا زندگی کرد که کار سخت و زمان بری است و برای اظهار نظر درباره ی یک شخصیت نیاز به شناخت از زمانه ی اطراف آن شخص، افراد پیرامون او، دسته بندی ها و… است.

یزدی افزود: در بعضی موارد به ویژه در بحث ملی شدن صنعت نفت، می توانست مستند دقیق تر صحبت کند. مرحوم طالقانی می گفت:« سفیر گلوله فدائیان اسلام نفت را ملی کرد». این صحبت بسیار مهم است که در مستند کم رنگ است.

مدیر مرکز مستند حوزه هنری با اشاره به اینکه مرکز مستند حوزه هنری در حال ساخت مستندی با موضوع رضا شاه است، پیرامون موانع موجود، گفت: وجود موانع بی جهت باعث حیرت می شود. به عنوان مثال، مستند رضاشاه که توسط حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی و با همکاری سازمان بسیج صدا و سیما ساخته می شود. برای دسترسی به کل یک فیلم باید با مدیر یک سازمان چانه زد اما آنها با آوردن بهانه های مختلف کل فیلم را در اختیار شما قرار نمی دهند.

*مستغاثی: جبهه ی ملی که از آمریکا پرونده ی سیاه تری دارند  درباره ی اشتباهات مصدق سخن می گویند

سعید مستغاثی در ادامه بحث نقد افراد از زبان خودشان را امری مثبت تلقی کرد و گفت: این ماجرا به کار سندیت بیشتری می دهد که این ویژگی در مستند به چشم می خورد اما باید توجه کنیم که این دیگران، دلبران به حساب نیاید.

وی اضافه کرد: در مستند افرادی در جبهه ی ملی که از آمریکا غیرقابل اعتمادتر و پرونده ی سیاه تری دارند درباره ی اشتباهات مصدق سخن می گویند در حالی که خود این افراد به مصدق خیانت کردند؛ در نتیجه این مسأله یک تحریف تاریخی است و مخاطب به فضای غیرواقعی برده می شود.

محسن یزدی در پاسخ به این سوال که راه حل نقد منطقی چیست، گفت: سال ها بنی صدر در تلویزیون نشان داده نمی شد اما راه این است که او را به صورت مستند و مستدل نقد کنیم. بنده معتقدم زمانی که آزادی بیان حاکم باشد، به نفع ما خواهد شد. برداشت آقای مستغاثی این است که کارگردان ضریبی را به جبهه ی ملی داده است اما بنده چنین برداشتی ندارم.

سعید مستغاثی با اشاره به اینکه نمی توان نقش جبهه ملی در فیلم را نادیده گرفت، گفت: به عنوان مثال وقتی رهبری امام(ره) در انقلاب مطرح می شود نمی توان به روحانیت نپرداخت و بگوییم بحث ما فقط درباره ی امام(ره) است زیرا روحانیت یک شاخه ی این بحث است.

وی ادامه داد: پرداختن به نقش جبهه ملی مهم است زیرا دکتر مصدق جدا از جبهه ی ملی نبود و بخش اعظم حرکت های دکتر مصدق در ارتباط با جبهه ی ملی است. در نتیجه نقش افراد پشت پرده مشخص می شد مثل اینکه در زمان انقلاب وقتی می گوییم جامعه ی روحانیت مبارز، افراد مشخص هستند. گاهی اوقات ذهن مخاطب نسبت به موضوع روشن مثلاً سخنرانی نتانیاهو درباره ی اسرائیل که همه ی افراد از او شناخت دارند اما این جبهه گروه موجهی نیستند، امام (ره) در زمان انقلاب این جبهه را به ارتداد محکوم کرد.

*مستغاثی: یک شخص را نباید سفید و یا سیاه مطلق نشان داد

این منتقد سینما افزود: اگر رزومه ی مشخصی از دکتر مصدق در زمان های مختلف ارائه نشود، شخصیت او تحریف شده است. به عنوان مثال، ویژگی های مصدق در زمان تصدی والی فارس، در مجلس و…. بنابراین حداقل باید در چند جمله به این مسائل پرداخته شود تا ذهن مخاطب روشن شود؛ یعنی یک شخص را نباید سفید و یا سیاه مطلق نشان داد بلکه ویژگی ها و اشتباهات او را در هر مقطعی بیان کرد.

سعید مستغاثی با اشاره به آسیب های این موضوع، گفت: زمانی که شما به نخست وزیری مصدق محدود شده و رزومه ی او را در چند جمله نقد کردید، نمی توانید گلچین کنید زیرا این کار باعث می شود که مخاطب دید تحریف شده ای نسبت به او پیدا کند.

وی ادامه داد: ما نباید تاریخ را تحریف کنیم. خاطره ای را آقای حمید روحانی نقل می کند که« وقتی بنده اولین جلد نهضت امام خمینی را نوشتم، در نامه ی امام(ره) کلمه ی اعلی حضرت همایونی را نیاوردم؛ ایشان بنده را خواستند و فرمودند چرا این کلمه را در کتاب نیاوردی؟ بنده گفتم که نکند به شخصیت شما خدشه وارد شود. ایشان فرمودند آوردن آن کلمه در آن زمان حکمتی داشته است».

یزدی در واکنش به صحبت های مستغاثی، گفت:  کلمه ی تحریف درباره ی این ماجرا سنگین است. در مستند تاریخی پرداختن به همه ی موارد امکان پذیر نیست زیرا اهمیت موضوعات از نگاه افراد متفاوت است. این به این مفهوم نیست که ارزش موضوعی را کم جلوه دهیم.

*یزدی: گاهی آنقدر حساسیت زیاد است که کسی جرأت رفتن به سمت موضوعات تاریخی را ندارد

وی افزود: گاهی آنقدر حساسیت ها زیاد می شود که کسی جرأت رفتن به سمت این موضوعات را ندارد. بنده معتقدم که چرخ تولید مستندهای تاریخی باید بچرخد زیرا الویت اول در جبهه ی انقلاب این مسأله است. به اتفاقات مهم تاریخی مثل مشروطه، پهلوی اول و دوم و… به طور جدی پرداخته نشده است.

مدیر مرکز مستند حوزه هنری ادامه داد: برای تولید یک مستند تاریخی باید حداقل یک سال زمان صرف کرد و شش ماه پژوهش انجام داد. اگر حساسیت ها زیاد باشد هیچ وقت مستند آقای نخست وزیر ساخته نمی شود.

یزدی آثار برجسته تولید شده در حوزه تاریخی را انگشت شمار دانست و گفت:چون ما درباره ی این افراد کم صحبت کرده ایم وقتی کاری ساخته می شود همه ی افراد متمرکز می شوند که چه اتفاقی افتاده و ایرادات کار به طور برجسته آشکار می شود. درباره ی دکتر مصدق و آیت الله کاشانی باید ده ها مستند ساخته شود.

وی با اشاره به آسیب های نقد عام افزود: نقد عمومی هزینه ها را بالا می برد. کیهان اگر مطلبی را درباره ی یک موضوع بنویسد، برد زیادی پیدا می کند به همین دلیل رسانه ی موثری است. بنابراین باید با احتیاط بیشتری درباره ی کار مستندسازان و کارگردانان جوان جبهه ی انقلاب برخورد کرد.

مستغاثی در خصوص مطرح شدن نقدها فقط در محافل خصوصی گفت: ما ۲۰۰ سال تاوان پس داده ایم. مایه ی فتنه ی ۸۸ هم همین مسائل است و متأسفانه سندرم جذب بر اساس صحبت مقام معظم رهبری که فرمودند جذب حداکثری در جبهه ی انقلاب به وجود آمده است اما جمله ی بعد مقام معظم رهبری که فرمودند بر اساس اصول نادیده گرفته می شود. پس در جذب حداکثری نباید اصول  نادیده گرفته شود. همچنین ایشان فرمودند که «سعی نکنید برای جذب از ابزار جبهه ی مقابل استفاده کنید که خودتان جذب می شوید».

برنامه به اضافه مستند به تهیه کنندگی، سید حسین میری، کارگردانی محمدرضا رضائیان و سردبیری مهدی خانعلی زاده و اجرای علی صدری نیا هر هفته سه شنبه از ساعت ۲۰:۳۰ از شبکه مستند پخش می شود.