سوره سینما – امیرحسام شادکام : سینما، اساسا، با مخاطب زنده است. وقتی مخاطبی نیست، وقتی صندلی ها خالی است، وقتی صدای نفس و هیجان مخاطب در تاریکی سالن سینما حس نمی شود و وقتی انعکاس صوت و تصویر در سالن خالی سینما بپیچد سینما معنایش را از دست می دهد. به تعبیری، مخاطب بالقوه در متن جامعه قرار دارد و زمانی پایش را داخل سینما بگذارد به مخاطب سینما تبدیل می شود. شناخت مخاطب کاری سخت و پیچیده است.  ورود به دنیای خاطره ها، احساسات و هیجانات مخاطب هوش و هنر می خواهد. صرف ساختن فیلم ولو، خوش ساخت و هنری دردی را دوا نمی کند. مواجهه آگاهانه با نبض جامعه، مردم و تحولات اجتماعی باعث می شود تا یک اثر مردم را به سالن ها بکشاند، و باعث شود تا شاهد صف های طویل، نوبت های بلندمدت رزرو، هجوم یکپارچه و تماشای مکرر تا پاسی از شب برای یک فیلم باشیم.

فیلم های زیادی ساخته می شوند که شریف و ارزشمند هستند، از مضامین و پیام های نابی برخوردارند، تعدادی از این آثار با مخاطب – با طیف های مختلف مردم – پیوند می خورند ولی تعدادی زیادی از آن ها هم، متاسفانه برغم داشتن مولفه ها و مختصات خوب مضمونی، محتوایی و ساختاری با مردم ارتباط برقرار نمی کنند. مخاطب با آن ها همراه نمی شود، بعد از یکبار دیدن به کسی توصیه اش نمی کند. در چنین وضعیتی تکلیف چیست؟ این در حالی است با نگاهی گذرا می بینیم که درصدر جدول پرتماشاگرترین فیلم های پس از انقلاب اسلامی، اغلب آثاری دیده می شود که رویکرد به ارزش ها داشته اند. فیلم هایی چون «عقاب ها»، «کانی مانگا»، «اخراجی ها». آیا به صرف پیام خوب فیلم سینماها باید در سالن های خالی این نوع آثار را پخش کنند؟ آیا فقط روی پرده بودن فیلم ولو بدون مخاطب دردی از تهیه کننده، کارگردان یا مرکز تولیدکننده آن دوا می کند؟ آیا کارگردان چنین فیلمی با طیب خاطر راضی است که سالن های چند صد نفره سینما با مخاطبان معدود و انگشت شمار و یا حتی، خالی فیلمش را پخش کند؟ آیا برای این ظرفیت شریف فرهنگی و سینمایی کشور باید سبد مصرف دیگری طراحی شود؟ و …  چاره چیست؟  وقتی منصفانه و واقع بینانه نگاه کنیم برخی فیلم ها تولیدشان در چشم انداز فرهنگی و اجتماعی لازم و ضروری است حتی، اکر مخاطبان عمومی سینما از آن ها استقبال نکنند. چه می توان کرد؟

به منظور تحلیل و ارزیابی «مخاطب شناسی» این دسته از آثار سینمایی با چند تن از صاحب نظران و سینماگران به گفتگو نشستیم که می خوانید:

سعید سعدی: باید فیلم‌های دفاع مقدسی متناسب با نیاز روز بسازیم

سعید سعدی که در دوران هشت سال دفاع مقدس از  برنامه سازان این حیطه بوده  و سالهای سال در این رشته فعالیت گسترده داشته و با مشکلات این نوع سینما آشنایی کامل دارد به سوره سینما می گوید: به عقیده من باید به  تولید این نوع فیلم ها نگاه جدیدتری داشته باشیم و باید مخاطب شناسی بیشتری روی این نوع سینما انجام دهیم .

وی ادامه می دهد: فیلم نامه اساس و پایه ساخت فیلم های دفاع مقدس است لذا نگارش فیلم نامه های این ژآنر باید با حساسیت بیشتری صورت بگیرد و وقت بیشتری برایش گذاشته شود؛ ضمن اینکه مهمترین مسئله در ساختار فیلم های دفاع مقدس نگاه امروزیست که صد در صد باید لحاظ شود؛ مخاطب امروز که بخش عظیم آن را جوانان تشکیل می دهند به دنبال صحنه های اکشن و توپ و تانک نیستند بلکه مفهوم و محتوایی که یک فیلم دارد باعث جذب مخاطب آن می شود.

این تهیه کننده با بیان اینکه  اطلاع رسانی درست و بالا بحث مهمی در جذب مخاطب این نوع فیلم ها به شمار می رود به صحبت هایش می افزاید: متاسفانه در سالهای اخیر ذائقه مخاطبان رابه سمتی بردیم که دیگر رغبتی به تماشای فیلم های دفاع مقدس نشان نمی دهند . باید با پربار کردن قصه ها  مخاطبان  را به سمت این نوع فیلم ها جذب کنیم تا هم ارزش و منزلت این نوع فیلم ها حفظ شود و هم سینمادار از اکران این نوع فیلم ها متضرر نشود.

سعدی خاطرنشان می سازد: صحبت های چند شب پیش رهبر معظم انقلاب در مورد سینمای دفاع مقدس با این مضمون که( فیلم های دفاع مقدس همچون  تزریق سیمان به پایه های انقلاب و هویت ملی کشورمان است) نشان دهنده اشراف ایشان به کل جامعه است که این حرف را بیان می کنند. پس لزوم پرداخت به این زمینه بیشتر حس می شود به شرط آنکه این نوع فیلم ها در مرحله تحقیق و نگارش فیلم نامه وقت بیشتری برایشان صرف شود مخاطب شناسی بیشتری روی این نوع فیلم ها صورت بگیرد و فیلم های دفاع مقدس  بر اساس نیاز مخاطب امروز ساخته شود .

تهیه کننده فیلم «دکل» گفت: فیلم های «بادیگارد»،«چ» و ایستاده در غبار» هم نگاه نو و جدیدی به جنگ داشتند و هم با جسارت و شفافیت بالا با مخاطب خود حرف می زدند.

پرویز شیخ طادی: مخاطبان این فیلم‌ها را شناسایی کنیم

اما کارگردان«روزهای زندگی» نظر دیگری دارد. پرویز شیخ طادی به خبرنگار سوره سینما اینگونه توضیح می دهد: ما جامعه هنری باید توقع خودمان را از مردم پایین بیاوریم. واقعا چه کسانی تمایل دارند فیلم «شکارچی شنبه» را در سینما ببینند؟آیا خانواده ها، جوانان و زوج های جوان آخر هفته و تعطیلات خود را باید به فیلم های جنگی یا موضوعات استراتژیک اختصاص دهند؟

وی ادامه می دهد: آنقدر مردم ما در طول هفته دغدغه و مشکلات فکری دارند که آخر هفته نیازمند استراحت فکری هستند و علاقمند هستند وقت شان را با فیلم های کمدی و مفرح بگذرانند.

مردم ما قطعا دلشان و عقیده شان با فیلم های جنگی است؛ نه اینکه از این نوع فیلم ها بدشان بیاید اما نیاز روحی شان به سمت فیلم هایی با رویکرد کمدی است تا لحظاتی را به شادی و نشاط بپردازند چون این سالها فشار اقتصادی و اجتماعی آنها را کلافه کرده است. این نکته ای است که شیخ طادی به آن تاکید دارد.

اما روی دیگر این ماجرا این است  که اساسا، این نوع فیلم ها برای سینمای ایران باید ساخته شود یا نشود که این کارگردان در این مورد گفت: قطعا باید ساخته شود چرا که  این نوع فیلم ها ارزش افزوده فرهنگی با خود برای سینمای ایران به همراه دارند و تاثیرات ساختاری آنها در ماشین حساب نمی گنجد و حسابش اصلا با اعداد و ارقام قابل مقایسه نیست.

شیخ طادی حساب این  فیلم ها را از دیگر فیلم های سینما جدا می داند و می گوید: به اعتقاد من نهادی مثل حوزه هنری چند تا از سالن هایش را مطلقا به این فیلم ها اختصاص دهد و یا شرکت های پخش امتیازات ویژه ایی برای این فیلم ها قائل شوند تا مخاطب را جذب سالن ها کنند.

این کارگردان در ادامه صحبتش با بیان اینکه مخاطبین این نوع فیلم ها را شناسایی کنیم تاکید کرد: با زور و اصرار نباید از مخاطب بخواهیم که به دیدن این نوع فیلم ها بیاید اما راهکارهای دیگری هم هست که این فیلم ها برای تماشاگر خودش به نمایش دربیاید به عنوان مثال آموزش و پرورش و بسیج و دانشگاه ها بهترین مراکز برای نمایش این نوع فیلم ها هستند. چراکه دانشجویان و مخاطبین خاص این فیلم ها را می بینند تا فکر کنند و به نتیجه ای برسند. کسی که رشته تحصیلیش سینماست باید این نوع فیلم ها را ببیند به عقیده من باید این فیلم ها به مخاطب خودش عرضه شود .

حسن برزیده: می‌توانیم تغییر ژانر دهیم اما وجدانمان قبول نمی‌کند

حسن برزیده از کارگردانان نام آشنای سینمای جنگ و دفاع مقدس خاطرات زیادی از آن دوران با خود به همراه دارد؛ وی بارها در مصاحبه های خود از شرایط ساخته شدن این فیلم ها گلایه کرده و حتی مقطعی در برخی مصاحبه های خود تاکید کرد که دیگر سمت این نوع سینما نخواهد رفت اما آنطور که خودش معتقد است نمی تواند از این سینما جدا شود و وجدانش قبول نمی کند و چه بخواهد چه نخواهد خود را متعلق به این سینما می داند. نیز می گوید: مهمترین دلیلی که این نوع فیلم هارا در برگشت سرمایه با مشکل مواجهه می کند اینکه ذائقه مخاطب طی این سالها تغییر کرده و مباحثی هم که در فیلم ها مطرح می شود به دلیل گذشت زمان دچار کهنگی شده.

وی با بیان اینکه گذشت زمان را تنهاعامل کهنگی موضوعات و تغییر ذائقه مخاطب نمی توانیم بدانیم گفت: در طول سالیان گذشته با نوع فیلم هایی هم که برای مخاطب  به نمایش گذاشته شده فرهنگ سازی خاصی هم در این زمینه صورت گرفت؛ ضمن اینکه فضای سیاسی حاکم تاثیر زیادی بر چگونگی جذب مخاطب خواهد داشت چراکه دلخوری مردم از بخش دولتی باعث شده  تولید این نوع فیلم ها را سفارشی بدانند و نسبت به آن گارد بگیرند.

وی با بیان اینکه حداقل در مورد فیلم های من نگاه سفارشی ودولتی حاکم نبوده اضافه می کند: تلاشم این بوده که اتفاقی که باعث شده جوانان کشورم به شکل فجیعی ترور شده را به تصویر بکشم کما اینکه این فیلم در فستیوال های معتبرجهانی به خوبی درخشیده و جوایزی هم کسب کرده است. اما در ایران در مقابل این فیلم گارد گرفته می شود.

برزیده در بخش دیگری از صحبت خود می گوید: به عقیده من مهمترین نکته ای که در اکران ناموفق این فیلم ها تاثیرگذار است استراتژی چگونگی اکران این نوع فیلم هاست. به عنوان مثال فیلم مزار شریف همزمان شده بود با اکران فیلم محمد(ص) مجید مجیدی و همه نهادها و ارگان ها بسیج شده بودند برای اینکه فیلم مجیدی دیده شود البته فیلم ایشان از خود ماست و جدای از سینمای ارزشی نیست اما می خواهم تاثیر چگونگی اکران فیلم ها را توضیح بدهم.

کارگردان فیلم «دکل» در ادامه صحبت خود با اشاره به اینکه هیچ کارگردانی از ساخت فیلم های آپارتمانی که گیشه خوبی دارد بدش نمی آید خاطرنشان می سازد: از همان زمانی که می خواهیم ساخت چنین فیلم هایی را آغاز کنیم علم داریم که به سفارشی بودن فیلم متهم می شویم اما از آنجاییکه وجدان داریم و می دانیم که این نقطه تاریخی باید در تقویم سینمای کشورمان برای آیندگان ثبت شود کار می کنیم و فیلم مان را می سازیم  اما باید شرایط دیده شدن این نوع فیلم ها را برای مخاطب فراهم کرد. نظام در قبال این فیلم ها وظیفه دارند. می توان تمهیداتی اندیشید تا تعدادی از ارگان ها و مراکز بلیت های این فیلم ها را برای مخاطبان خود بخرند کار بسیار قابل توجهی است که نشان دهنده دغدغه فرهنگی است.

برزیده با اشاره به اینکه شاید فیلم بعدی من در گونه دفاع مقدس نباشد افزود: ما سازندگان فیلم های جنگی همچون رانندگان ماشین های سنگین می مانیم که راندن ماشین های سبک برایمان مثل آب خوردن است. خیلی راحت می توانیم در قالب فیلم های اجتماعی و یا کمدی حرف خود را بزنیم اما تابه الان مقاومت کردیم و از این به بعد هم مقاومت می کنیم،چون انگیزه های مادی برای امثال ما مهم نیست و به دیده شدن و بیشتر به بحث و تبادل نظر این نوع فیلم ها فکر می کنیم.

محمدرضا شرف الدین: روایت برخی «فیلم‌های دفاع مقدس و ارزشی» به روز نیستند

محمدرضا شرف الدین رئیس سابق انجمن سینمای دفاع مقدس نیز، در مورد لزوم اهمیت توجه به جایگاه سینمای دفاع مقدس در کنار جاذبه هایی که  این نوع سینما برای تماشاگر باید داشته باشد می گوید: متاسفانه در سال های گذشته فیلم های بی محتوا، سخیف و بی ارزش با دیالوگ های غیرفرهنگی مورد توجه انبوه مخاطبان بوده و من به این فکر می کنم که هم جامعه ما دچار بیماری شده و هم سینمای ما ؛ و باید روی این معضل تحقیق زیادی صورت بگیرد.

وی با بیان اینکه قصد اهانت به شخص یا کسی را ندارم ادامه می دهد: نمی دانم چرا امروز مخاطبان محصولات فرهنگی وزین را نمی توانند هضم کنند وذائقه آنها تغییر پیدا کرده انگار، عادت به دیدن فیلم های سخیف کرده اند.

شرف الدین می افزاید: اما همین مردم وقتی پای امنیت ملی به میان می آید پرشور و گسترده پای صندوق های رای می آیند و سرنوشتشان را انتخاب می کنند.

وی معتقد است شاکله اجتماعی ما از سلامت کامل برخوردار است اما نوعی بیماری در جامعه ما رخنه کرده مثل سرماخوردگی که باید این سرماخوردگی را مداوا کرد. این بیماری که آرام آرام خود را بر پیکره فرهنگی جامعه ما تحمیل کرده است و زمان می برد تا این بیماری از سینما و جامعه ما ریشه کن شود.

مدیرعامل سابق انجمن سینمای دفاع مقدس در بخش دیگری از صحبت خود اضافه می کند: وقتی مدیریت فرهنگی به دست کسانی باشد که تنها به برگشت سرمایه فکر می کنند و به قیمت حراج فرهنگ و تمدن ایرانی ذائقه بیننده را تغییر می دهند کاملا مشخص است که مخاطب یک محصول وزین فرهنگی را پس می زند و قبول نمی کند.

این تهیه کننده در بخش دیگری از صحبت خود تصریح می کند: سینمای پیش رو و مطرح جهان دیگر نمی تواند و نباید وقایع تاریخی را نعل به نعل روایت کند چراکه کهنه گرایی و ارتجاع امر پسندیده ای نیست و باید برای مخاطب حرف امروزی زد. متاسفانه از آنجایی که غالب فیلمسازان ما به سمت  هجویات یا کپی کاری می روند و خلاقیت که زیرساخت وسنگ بنای هنر است و با دانش عجین شده را ندارند توانایی بروز و بلوغ هم ندارند.

شرف الدین می گوید: در شرایطی که با حجم وسیعی از فیلم های جنگی اکشن حادثه ای تخیلی سینمای تجاری کشورهای صاحب صنعت سینما مواجه هستیم باید ساخت فیلم های جنگی ما متناسب با نیاز روز باشد؛ امروز جای خالی فیلم هایی چون «قارچ سمی»، «مزرعه پدری»، «دوئل» و «هور در آتش» به خوبی حس می شود. این فیلم ها در زمان خود به روز بودند و وقایع تاریخی را با زبان روز برای مخاطب تعریف می کردند. اما برخی فیلم‌های دفاع مقدس و ارزشی با تمام احترامی که برای سازندگانش قائلم نوع روایت دهه شصت را انتخاب کرده و به روز نیست و برای مخاطب جاذبه ای ندارد و فقط می تواند نوستالژی برای نسل گذشته باشد.