سوره سینما – نرجس علوی مقدم : سینمای دفاع مقدس، در نگاه اول سینمایی مردانه است. شاید به این دلیل واضح که موضوع جنگ، ظاهری مردانه و خشن دارد و کارزاری زنانه نیست یا دست کم زنان در مرکز ماجراهایش قرار ندارند. اما واقعیت این است که جنگ به عنوان یک پدیده اجتماعی، کل جامعه را در برمی‌گیرد و تفکیک جنسیتی آن درست نیست. در سال‌های دفاع مقدس نیز، از همان روزهای نخست، زنان و مردان همدوش هم و در کنار هم، در این رویداد حضور داشتند. بسیاری از زنان، در شهرهای جنگ زده ماندند، شهید یا اسیر شدند و بعضی همپای مردان از سرزمینشان دفاع کردند. در سینمای ایران، اما حضور زنان به کندی اتفاق افتاد. در فیلم‌های نخستین از سینمای دفاع مقدس، کاراکترهای مرد در اولویت و اهمیت بودند و قصه ها و فیلم‌ها، فضایی مردانه داشتند. اما به مرور و بیشتر با پایان جنگ، زنان از حاشیه به متن سینمای دفاع مقدس راه یافتند و نقششان از خواهر شهید و همسر شهید تغییر کردو به یکی از کاراکترهای موثر در داستان تبدیل شد. رسول ملاقلی پور در فیلم «نجات یافتگان» (۱۳۷۴) داستان ارتباط یک پرستار زن و رزمنده‌ای را روایت کرد که در موقعیتی دشوار گرفتار شده‌اند و در آن فضا، بهم تعلق عاطفی پیدا می‌کنند. این فیلم که در زمان اکران، با بی مهری مواجه شد یکی از نخستین گام‌ها برای تغییر تصویر زن در سینمای دفاع مقدس است. تصویری که هر چه زمان می‌گذرد، ارزش بیشتری می‌یابد.

اما سینماگران زن نیز، به مرور تعلق خاطر خود را به روایت قصه‌هایی نشان دادند که درباره ارتباط زنان و جنگ بود. رخشان بنی اعتماد در «گیلانه» (۱۳۸۳) قصه زنی را روایت کرد که با عشقی ستودنی، از پسر جانبازش نگهداری می‌کند. فضای فیلم، زنانه است و فیلمساز توانسته رنج و اندوهی که بر زندگی چنین زنانی جریان دارد به تصویر بکشد. «گیلانه» اثری تاثیرگذار و سندی از یک دوران است. از فیلمسازان متاخر، منیره قیدی در «ویلایی‌ها» (۱۳۹۵) نگاهی تازه به وضعیت زنان در جنگ می‌اندازد. قصه فیلم درباره اقامت زنان در یک منطقه امن اما نزدیک به جبهه و تاثیر آنها از جنگ به عنوان یک رویداد دشوار و خاص است. قیدی برخلاف بنی‌اعتماد تنها به نمایش روابط انسانی بسنده نکرده و با کارگردانی سکانس‌هایی از بمباران، کوشیده در بخش تکنیکی هم به حوزه مردانه سینمای دفاع مقدس ورود کند. نرگس آبیار در «شیار ۱۴۳» (۱۳۹۲) با نمایش زندگی یک مادر (مریلا زارعی) بخشی از ناگفته‌های وضعیت زنان در جنگ را به تصویر کشیده. رویکرد او مانند بنی‌اعتماد در «گیلانه»، زنانه، عاطفی و انسانی است. تمرکز بر احوال درونی و سلوک بیرونی الفت ناگفته‌های زندگی زنانی را به تصویر می‌کشد که فرزندانشان را در جنگ از دست داده‌اند. مریم دوستی در «دریاچه ماهی» وجهی دیگر از ماجرای جنگ را به تصویر می‌کشد. او به عنوان فیلمسازی که در کودکی جنگ را درک کرده و فرزند شهید است، کوشیده با روایت چند قصه در قالبی شاعرانه، حقایق تلخ جنگ را در قالب اثری پراحساس بیان کند. انسیه شاه حسینی یکی دیگر از چهره‌های مصمم و پرکار سینمای دفاع مقدس است. بخش اعظم فعالیت سینمایی او با این موضوع گره خورده و او در فیلم های «شب بخیر فرمانده» (۱۳۸۴)، «پنالتی» (۱۳۸۷) و «زیباتر از زندگی» (۱۳۹۰) به موضوع دفاع مقدس از زوایای مختلف پرداخته است.

با گذشت سال‌ها از پایان جنگ تحمیلی، رویکرد زنان سینمای ایران به فیلمسازی درباره جنگ و دفاع مقدس، جذاب به نظر می‌رسد. با وجود مشکلات و دشواری‌هایی که فیلمسازی در این حوزه دارد و معمولا اکران این آثار، در شرایطی نامناسب انگیزه فیلمسازان را از آنان می‌گیرد، اما تعصب و تلاش فیلمسازان نسل‌های مختلف برای ساخت فیلم دفاع مقدسی، نشان می‌دهد این رویداد همچنان ناگفته‌های بسیار دارد و بخشی از آنچه در طول هشت سال دفاع مقدس اتفاق افتاده، هنوز مطرح نشده است. به شهادت فیلم‌هایی که زنان سینماگر ساخته‌اند، آنان توانایی ورود به چنین حوزه ای را دارند و در حالی که بسیاری از سینماگران نسل اول تمایلی به ساخت فیلم دفاع مقدسی ندارند، پرچم این سینما را زنان بالا نگه داشته‌اند. شاید در سال‌های بعد این حضور و تاثیرگذاری در سینمای دفاع مقدس، پررنگ تر و جدی تر شود.

منبع: بهمن سبز