کارگردان فیلم سینمایی «شهر موش‌ها» تاکید کرد برنامه‌ریزی دقیق و منسجم می‌تواند سینمای کودک را احیا کند.

سوره سینما- کیانوش نژاد: محمدعلی طالبی یکی از مهمترین فیلمسازان سینمای کودک در این سال‌ها همواره رابطه‌ای پویا و زنده با این سینما داشته. طالبی با وجود مشکلات و فراز و فرودهای این سینما کوشیده برای بچه‌ها فیلم بسازد و پیوندش را با سینمای نیمه جان کودک حفظ کند. در این گفتگو طالبی درباره فیلمنامه نویسی و فیلمسازی در چارچوب سینمای کودک صحبت کند.

آقای طالبی ما فیلمنامه نویس متخصص در سینمای کودک و نوجوان داریم؟ اصلا فیلمنامه نویسان حال حاضر ما چقدر ساختار نوشتاری، فرم و محتوای این نوع سینما را می شناسد؟

محمدعلی طالبی:  بله ما خیلی فیلمنامه نویس داریم، حتی فیلمنامه هایی داریم که سال هاست منتظر تایید مانده اند که فیلمنامه نویسان خوب ما آن را به نگارش درآورده اند و به نظرم در سینمای کودک و نوجوان کم نداریم فیلمنامه هایی که بتواند شرایط خوبی را رقم بزند. ما در این نوع سینما حداقل شاید ده فیلمنامه نویس خوب داریم که آن ها می توانند در این عرصه ها کار کنند و کارهایی ارائه بدهند و در این رابطه ما نگرانی نداریم. من خودم فیلمنامه هایی از دوستانی خوانده ام که فیلمنامه های خوبی بوده است و ساختار نوشتاری آن نیز بسیار مناسب برای فضای سینمای کودک و نوجوان طراحی شده است ولی آن ها مثل خیلی های دیگر در دست اندازهای ساخت افتاده اند و مراحل مختلفی که همه درگیر آن می شوند و در نتیجه فیلم مورد نظرشان ساخته نشده است.

در زمینه فیلمنامه نیز گام هایی با بی دقتی برداشته شد؛ مثلا یکی دو سال پیش یک سری سوژه هایی مشخص شده بود و در واقع بعد از تصویب در اختیار فیلمسازان قرار گرفته بود، این سوژه ها زیاد به شرایط روز بچه ها، زندگی روز آن ها و آموزش بچه ها از طریق رسانه ای مثل سینما و فیلم نزدیک نبود.

یعنی گروهی فیلمنامه نویس این کار را انجام داده بودند؟

ظاهرا گروهی، تعدادی فیلمنامه نوشته بودند که این ها تصویب شده بود و چون تصویب شده بود باید ساخته می شد اما من مشکل انتخاب کردن داشتم به خاطر همان فیلمی نساختم در واقع نمی توانستم فیلمی را با آن سوژه ها بسازم و در نتیجه ترجیح دادم خودم فیلمنامه ای را بنویسم و تصویب کنم و آن را بسازم.

از این موضوع که بگذریم باید بگویم که به هر حال فیلمسازان و فیلمنامه نویسان ما در همین جامعه زندگی می کنند، روابطی دارند، مردم را می شناسند، بچه ها را می شناسند و می توانند فیلم هایی در مورد مسائل بچه ها بنویسند و بسازند؛ اغلب فیلمنامه نویسان و فیلمسازان ما در این نوع سینما آدم هایی هستند که تحقیق و مطالعه می کنند و بعد کارشان را تولید می کنند به شرط اینکه از همین آدم ها استفاده کنیم و به آن ها اعتماد داشته باشیم.از طرفی به نظرم بیشتر فیلمسازی در این نوع سینما با نگاهی مواجه است که یک سری فیلم ها در بیرون از ایران ساخته شود و ربطی پیدا نکند به آن چیزی که در شهرهای ایران و روستاهای ایران می گذرد و زندگی مردمانی که در همین خاک هستند و پرداختن به موضوعات مختلف در ابعاد متفاوت زندگی آن ها، که این اتفاق اصلا خوب نیست و من آن را نمی فهمم.

یعنی این نوع نگاه در جریان بعضی از فیلم های سینمای کودک و نوجوان هم می گذرد؟

بیشتر این نوع نگاه بوده و شما اگر یک بررسی در فیلم های بزرگسالان هم انجام بدهید می بینید که تعدادی از فیلم ها در سبد این نوع نگاه رفته است که در کشورهای دیگر ساخته شوند که فیلم به نوعی مال کشورهای دیگر می شود و آدم هر چقدر فکر می کند متوجه نمی شود که این فیلم ها چرا ساخته می شود.

پس با این نگاهی که می گویید آیا می توانیم بگوییم یک نوع فراموشی و سهل انگاری در این نوع سینما  حاکم است؟

به نظرم فراموشی واژه درستی نیست و به هر حال این فیلمسازان هستند که فیلم ها را می سازند و مدیران فیلم ها را نمی سازند. یک عده فیلمساز هستند که شاید شرایطی به وجود بیاید کار کنند اما مشکل از همین شرایط است که خیلی ها کار نمی کنند.

خب چاره چیست؟

خب بعضی از دوستان به خاطر همین شرایط سینما، ناچار به تلویزیون روی آوردند و تله فیلم هایی در این دوره و شرایط ساخته اند که با همین نگاه، اتفاق خوبی را در زمینه فیلم های کودک و نوجوان به وجود آوردند و زمینه ای برای رشد فیلم‌ها در سینما فراهم کردند.

پس نهادی مثل صدا و سیما و تله فیلم هایی که تولید می کند می تواند در فیلم های سینمایی کودک و نوجوان تاثیر بگذارد؟

بله، به هر حال یکی از فرق های بین تله و سینمایی بودجه است ما با بودجه های کم می توانیم در زمینه فیلم کودک و نوجوان و حتی در زمینه فیلم بزرگسال تله فیلم های خوبی بسازیم و بگوییم که این آثار در دوره ای که از لحاظ اقتصاد و … ما دچار مشکلات زیادی بودیم ساخته شده و این همان روندی است که نمی گذارد فراموش بشود. نه تنها فیلمسازی بلکه رشته های دیگر هنری هم مثل نقاشی، موسیقی، تئاتر و … در شرایط خیلی سخت در حال رویش و کار هستند و آن گونه نیست که در هیچ زمینه و هیچ گرایش هنری بحث فراموشی به وجود بیاید و یا از بین برود. کما اینکه سینمای ایران هم با تمام مشکلاتی که داشته است چه در داخل و به خصوص در بیرون از ایران، باز هم فیلم های خوبی ساخته است و فیلمسازان ما زحمت زیادی کشیده اند ولی خب متاسفانه بعضی از این فیلم ها به دلیل مشکلاتی که در پخش جهانی اش داشته است حقشان پایمال شده و اتفاقات خوبی برایشان نیفتاده است. در ایران فیلم‌های خوبی ساخته شده که به دلایلی موفق نشده اند که در اکران و حتی قبل تر از آن در ساخت موفق عمل کنند ولی به نظرم با تمام مشکلات این نوع سینما، فراموشی واژه درستی نیست.

منظورم از فراموشی اولویت گذاری هایی است که بسیاری از مدیران نسبت به ژانرها و زمینه های مختلف فیلم ها دارند که باعث دیده نشدن بسیاری از فیلم ها در ژانرهای مختلف می شود، اصلا آیا سینمای کودک و نوجوان در این اولویت ها قرار دارد؟ و آیا استقبال مخاطب از این سینما به اندازه ای بوده است که برای اولولیت دهی جلو باشد؟

ببینید واقعا این نوع سینما در اولویت ها بوده است؛ مثلا در دو-سه سال اخیر جزو اولویت ها بوده است و با تلاششان خواسته اند که به یک سری از فیلمسازان امکاناتی بدهند، ضمن اینکه جشنواره کودک را هم رصد کرده اند و اگر صادقانه بخواهیم نگاه کنیم نمی توانیم بگوییم که خواسته اند جلوی یک سری از فیلم ها را در این نوع سینما بگیرند و به نظرم این اولویت ها تا حدودی برای سینمای کودک و نوجوان هم لحاظ شده است ولی مشکلشان این بوده است که در جذب بعضی از نیروهای خوب، ضعیف کار کرده اند؛ آدم هایی که به هر حال موفق بوده اند و کارهای خوبی داشته اند مثل پور احمد که خیلی مورد ظلم قرار گرفته است، این موضوع به حاطر نگاه های خطی، گروهی و باندی بوده است که بعضی از این فیلمسازان را نادید گرفته شده اند و خب آن ها در شرایط خوب، خیلی می توانستند به این نوع سینما کمک کنند و فیلم های خوبی را برای بچه ها و حتی بزرگ ترها بسازند، مشکل بیشتر این قسمت ماجراست وگرنه که کارهای خوبی انجام داده اند.

در مورد استقبال باید بگویم که به نظرم کارهایی که برای سینمای کودک و نوجوان می شود همیشه اتفاق خوبی برایش می افتد، یعنی همین فیلم کلاه قرمزی را اگر به عنوان نمونه در نظر بگیرید این را ثابت می کند که می توان یک فیلم در سینمای کودک و نوجوان بسازیم که خوب بفروشد و مدیران هم رضایت داشته باشند و بتواند در اولویت قرار بگیرد، اما اگر حمایت انجام شود، به نظرم حمایت ها کم شده است و من فکر می کنم این به خاطر بی پولی کل دستگاه ها، اصناف و … باشد و البته مقداری هم پول هایی که در این نوع سینما در یکی دو سال گذشته به هدر رفته  را نباید نادید گرفت که بعضی از آن ها به خاطر مدیریت اشتباه است.

در حرف هایتان از جشنواره کودک و نوجوان صحبت کردید که مدیران آن را رصد می کنند و شما نیز یک سال در آن حضور داشتید، اگر بخواهید تحلیلی از همین جشنواره برایمان بگویید آن چیست؟

بله. پارسال نتوانستم در جشنواره حضور پیدا کنم اما دو سال پیش بودم و به نظرم تلاش خوبی می شد، واقعا همه دلشان می خواست که کارهای خوبی را ارائه کنند بنابراین جشنواره کیفیتش خوب شده بود، همه دست اندرکاران جشنواره در قسمت های مختلف و متنوعی فعال بودند و من آن را می دیدم؛ یعنی علاقه مند بودند که فیلم ها در زمینه های مختلف کودک و نوجوان ساخته شود، حتی یک تعدادی از سینماها را دیجیتال کردند که در این زمینه کارها بهتر شود. به هر حال هر گروهی که می آید یک تلاش هایی می کند که فیلم ها خوب اکران شوند منتها اینکه چقدر از این فیلم ها به دست بچه ها می رسد جای سوال دارد، که به نظرم خیلی از این فیلم ها می ماند و دیده نمی شود.

اصولا برنامه ریزی ها در این نوع سینما راضی کننده بوده است؟

کلان در زمینه سینمای کودک و نوجوان تلاش های زیادی صورت گرفته است مثل اینکه زنگ سینما را در مدرسه درست کنند و فیلم در مدارس نمایش دهند که ظاهرا یک تعدادی فیلم نیز در این راستا در مدارس نشان داده شد که البته ما فقط خبرش را شنیدیم. منتها اینکه دوستان بیایند برنامه ریزی قوی تری بکنند و از فیلمسازان معتبر بتوانند خوب استفاده کنند اتفاق نیفتاده است و در سینمای کودک و نوجوان بسیار جایش خالی است.از طرفی در سینمای فاخر پول های زیادی برای همین برنامه ریزی و ساخت هزینه می‌شود اما در این نوع سینما اتفاقی در این بحث نیفتاده، اگر هم شده است اشتباهی در آن بوده است همان طور که در صحبت هایم گفتم چند سال پیش این اتفاق افتاد و تعدادی فیلمنامه مشخص انتخاب شد آن هم از طرف شوراهایی که در این زمینه فعالیت می کردند، اما این شوراها دقت کافی را برای انتخاب آثار نداشتند و در نتیجه کارهای خوبی از دل آن ها بیرون نیامد.

این شوراها می توانستند آن گروه ها، کارگردان ها و عواملی که تجربه این کار را داشتند جذب کنند و با آن ها برای این سینما کارهای ارزشمندی انجام دهند.البته این موضوع مثل اینکه در همه مسائل است طوری که در همه پروژه ها و برنامه ریزی ها به آن فیلم های قدیمی تر و آن آدم های قدیمی و باتجربه که کار را بلدند کمتر توجه می شود شاید هم دلیلش این است که آن قدر جوان زیاد شده است که دیگری کاری برای ما نمانده است که مثلا بتوانیم فیلممان را بسازیم و یا لااقل تجربه امان را در اختیار آن ها بگذاریم.

جشنواره های معتبر دنیا مثل بخش فیلم های کودکان برلین، جیفونی، شیکاگو و … در زمینه سینمای کودک و نوجوان چطور عمل می کنند؟

تعدادی جشنواره داریم که خوب کار می کنند مثلا جشنواره فیلم برلین که حساب شده ترین همه است و خیلی خوب عمل می کند و پیشرفت کرده است، دو بخش جنریشن و کودک دارد که این ها در بخش های مختلف سنین مختلف را در نظر می گیرند که یعنی بخش ۱۰ سال به بالا، یا ۱۴ سال به بالا و … این ها فیلم هایی که در جهان ساخته می شود را سیدبندی می کنند.جشنواره های معتبر مثل جیفونی، کن جونیور و … هم هستند که این ها در بخش کودک و نوجوان فعال بوده اند و به هر حال بعضی از آن‌ها در این چند سال کمی افت کرده‌اند و بعضی دیگر پیشرفت های خوبی داشته اند.حتی اخیرا از یک جشنواره در اکراین با من تماس گرفتند که من بروم آن جا ورک شاپ بگذاریم برای بچه هایی که در اکراین هستند. هر جشنواره کودک و نوجوان بستگی به کشوری دارد که آن را برگزار می کند و اینکه چقدر زمینه های لازم فراهم باشد و اینکه چقدر خودشان مشتاق باشند از این نوع سینما را داشته باشند.